Είσαι πολύ ηθικός για να τρως κρέας. Αλλά πρέπει να εξαφανιστούν οι αγελάδες;

* Το άρθρο του ερευνητή του Oxford Uehiro Centre for Practical Ethics και καθηγητή Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο Macquarie στο Σίδνεϊ, Neil Levy δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 θα αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Η χορτοφαγία και ο βιγκανισμός γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλή. Εναλλακτικές πηγές πρωτεΐνης, συμπεριλαμβανομένου του συνθετικού κρέατος, είναι διαθέσιμες. Αυτή η τάση που απέχει από το εκτρεφόμενο κρέας φαίνεται ότι θα συνεχιστεί. Από περιβαλλοντική άποψη και προοπτική ευημερίας, αυτό είναι καλό. Αλλά πόσο μακριά πρέπει να πάμε; Θα ήταν καλό αν πέθαινε και η τελευταία αγελάδα;

Πολλοί άνθρωποι εκτιμούν την ποικιλομορφία των ειδών. Πολλοί έχουν την διαίσθηση ότι είναι κακό όταν ένα είδος εξαφανιστεί. Στην πραγματικότητα, μερικές φορές φαίνεται να εκτιμούμε το είδος περισσότερο από ότι εκτιμούμε τα μεμονωμένα μέλη. Σκεφτείτε για παράδειγμα τα έντομα. Η ζωή μιας μύγας μπορεί να είναι ασήμαντης αξίας, αλλά κάθε είδος μύγας φαίνεται πολύ πιο πολύτιμο (παρά την έλλειψη άμεσης οργανικής αξίας για εμάς). Εκτιμάμε τα βοοειδή; Πρέπει να ανησυχούμε εάν οι αγελάδες (ή ένα υποείδος των αγελάδων) απειλούνται με εξαφάνιση; Πρέπει να λάβουμε μέτρα για τη διατήρησή τους, όπως ακριβώς και για τη διατήρηση των πάντα και των λύκων;

Υπάρχει μια σαφής διαφορά μεταξύ των βοοειδών από τη μία πλευρά, και των λύκων και των πάντα από την άλλη. Τα σύγχρονα βοοειδή οφείλουν την ύπαρξή τους σε επιλεκτική αναπαραγωγή από ανθρώπους: είναι πολύ διαφορετικά ζώα από τα άγρια βόδια από τα οποία κατάγονται. Ίσως πιστεύουμε ότι αυτή η διαφορά σχετίζεται με την ηθική τους αξία. Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε, δηλαδή, σύμφωνα με τις ακόλουθες γραμμές: έχουμε καθήκον να διατηρήσουμε τον φυσικό κόσμο όσο μπορούμε. Οι λύκοι και τα πάντα ανήκουν σε αυτόν τον φυσικό κόσμο, καταλαμβάνουν τη θέση τους σε αυτόν λόγω των μηχανισμών της εξέλιξης. Έχουμε λοιπόν ένα καθήκον να τα διατηρήσουμε (όχι ένα απόλυτο καθήκον φυσικά: μάλλον ένα καθήκον μεταξύ πολλών άλλων – στα παιδιά μας, του ενός στον άλλον κ.ο.κ. – καθένα από τα οποία μας δημιουργεί διαφορετικές και μερικές φορές αντικρουόμενες απαιτήσεις).

Αλλά οι αγελάδες δεν ανήκουν στον φυσικό κόσμο, επειδή οφείλουν την ύπαρξή τους στην επιλεκτική αναπαραγωγή, όχι στην εξέλιξη. Για αυτόν τον λόγο, ίσως νομίζουμε, δεν έχουμε καθήκον να τις διατηρήσουμε ως είδος: αυτό που δημιουργήσαμε μπορούμε να το ξεφορτωθούμε.

Νομίζω ότι κάτι πιο πέρα από τις γραμμές αυτής της διάκρισης μεταξύ των προϊόντων της μη καθοδηγούμενης επιλογής και της επιλεκτικής αναπαραγωγής μπορεί να διαμορφώσει τα ένστικτά μας. Υπάρχει η υποψία ότι πολλοί από εμάς το θεωρούμε ευκολονόητο ότι δεν είναι τόσο κακό να χάνουμε ένα διακριτικά οικόσιτο είδος, όπως τα βοοειδή, όπως το να χάνουμε πάντα ή λύκους (ίσως ακόμη και μύγες). Αυτή είναι μια διαίσθησή, ούτως ή άλλως. Αλλά αμφιβάλλω ότι αυτή η διαίσθηση είναι ένας αξιόπιστος οδηγός για το πώς πρέπει να δράσουμε.

Ενώ οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε να κάνουμε μια διάκριση μεταξύ του φυσικού και του τεχνητού, στην πραγματικότητα είναι πολύ δύσκολο (και ίσως αδύνατο) να το σχεδιάσουμε με τρόπο που βασίζεται σε αρχές. Σε αυτήν τη συγκεκριμένη περίπτωση, η διάκριση μεταξύ βοοειδών, δημιουργημάτων μας και ορισμένων άλλων ειδών φαίνεται να εξαρτάται από το διαχωρισμό εμάς, των δημιουργών τους, από τον φυσικό κόσμο με τρόπο που είναι αδικαιολόγητος.

Είναι αλήθεια ότι τα βοοειδή είναι το είδος των ζώων που προκύπτει από τις πιέσεις επιλογής από εμάς, αλλά αυτό είναι οι επιλογές μας: πιέσεις επιλογής. Ένα είδος ζώου ασκεί πίεση επιλογής στο άλλο συνεχώς. Τα θηράματα έχουν πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά ως τροποποιήσεις για διαφυγή από τα αρπακτικά. Το πουλί βουφάγος ζει αποκλειστικά από την τροφή που μπορεί να βγάλει από μεγάλα θηλαστικά κ.ο.κ. (σ.σ. προσκολλάται στο σώμα τους και τρέφεται με τα έντομα και τις προνύμφες που βρίσκονται στο τρίχωμα και στο δέρμα τους). Η άσκηση πίεσης επιλογής από ένα είδος σε άλλο αποτελεί φυσιολογικό μέρος της εξελικτικής βιολογίας. Το γεγονός ότι ασκούμε τέτοια πίεση στα βοοειδή δεν κάνει εμάς – ή αυτά- ξεχωριστούς.

Φυσικά, υπάρχει μια διαφορά στον τρόπο με τον οποίο ασκούμε πίεση επιλογής στα βοοειδή, σε σύγκριση με τον τρόπο με τον οποίο τα αρπακτικά ασκούν πίεση επιλογής στα θηράματα. Έχουμε διαμορφώσει σκόπιμα βοοειδή, ενώ οι θηρευτές έχουν διαμορφώσει ακούσια θηράματα.

Εκτρέφουμε βοοειδή, ώστε να παρέχουν περισσότερο κρέας, για παράδειγμα: τα λιοντάρια δεν σχεδιάζουν να κάνουν την αντιλόπη να τρέχει γρηγορότερα (και προτιμούν να μην το κάνουν). Τα χαρακτηριστικά τους ήταν οι στόχοι μας. Αλλά το γεγονός ότι ζούμε με τρόπο που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προνοητικότητα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον για το είδος του ζώου που είμαστε, παρά ένα γεγονός που μας αποκλείει από το να είμαστε ζώο. Ασκούμε πίεση επιλογής με έναν τρόπο, λόγω του είδους του ζώου που είμαστε. Άλλα ζώα ασκούν πιέσεις επιλογής με άλλους τρόπους, ανάλογα με τα είδη των πλασμάτων που είναι.

Αν πιστεύουμε, ότι το να είσαι πολιτισμένος είναι από μόνο του μια προσαρμογή, ένα φυσικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων, τότε δεν πρέπει να σκεφτόμαστε ότι οι τρόποι με τους οποίους είμαστε πολιτισμένοι μας απαλλάσσουν από τη φύση ή ότι τα προϊόντα του πολιτισμού μας είναι αφύσικα.

Εάν οι διαφορές στην προέλευσή τους δεν κάνουν τη διαφορά στην αξία τους ως είδος, υπάρχουν άλλοι λόγοι να πιστεύουμε ότι τα βοοειδή είναι λιγότερο πολύτιμα από τα πάντα, τους λύκους ή τα έντομα; Δεν νομίζουμε ότι υπάρχουν. Αναμφισβήτητα, ορισμένα ζώα μεμονωμένα αξίζουν περισσότερη προστασία από άλλα, λόγω της ικανότητάς τους να αισθάνονται πόνο ή να έχουν επιθυμίες για τον τρόπο αντιμετώπισής τους, αλλά αυτές οι διαφορές δεν μεταφράζονται σε διαφορές στην αξία του είδους (τα είδη μπορούν να εξαφανιστούν χωρίς θανάτωση κάποιων μελών, διασφαλίζοντας ότι δεν αναπαράγονται). Έτσι, ακόμη και αν οι αγελάδες μεμονωμένα είναι λιγότερο πολύτιμες από τα πάντα μεμονωμένα, το είδος μπορεί να είναι εξίσου πολύτιμο.

Οι διαφορές που υπάρχουν, στον τρόπο με τον οποίο έγιναν και στα είδη των ζώων, δεν φαίνεται να μεταφράζονται σε διαφορές στην αξία των ειδών. Στο βαθμό που έχουμε βάσιμους λόγους να διατηρήσουμε την ποικιλομορφία των ειδών και να αποτρέψουμε τις εξαφανίσεις, πρέπει να στοχεύουμε και στη διατήρηση των βοοειδών. Ίσως ένας κόσμος στον οποίο επιβιώνουν πολύ λίγα μικρά κοπάδια βοοειδών (ίσως για να εξυπηρετήσουν μια μικρή βιομηχανία εκείνων που εκτιμούν την “αυθεντικότητα” της κατανάλωσης κρέατος με τον τρόπο που έκαναν οι πρόγονοί τους ή ίσως έτσι ώστε οι μελλοντικές γενιές να μπορούν να πάρουν την αίσθηση του παρελθοντικού τρόπου ζωής) θα ήταν καλύτερος από αυτόν που θα εξαλείψει πλήρως τα βοοειδή.