Γιατί δεν πρόκειται να αγοράσω κινητό τηλέφωνο

* Το άρθρο του καθηγητή Φιλοσοφίας στο Canisius College του Μπάφαλο, Philip Reed δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Είναι ελαφρώς ανατρεπτικό και ίσως λίγο περίεργο όταν κάποιος κολλάει στο κινητό του με πορτάκι και αρνείται ένα smartphone. Η άρνηση και των δύο ειδών τηλεφώνων θεωρείται σκέτη τρέλα, ειδικά αν το άτομο που αρνείται γεννήθηκε μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Αλλά δεν είχα ποτέ κινητό και δεν πρόκειται να πάρω. Έχω πολλούς λόγους, και είναι καλοί.

O πρώτος είναι το κόστος. Χωρίς κινητό σημαίνει χωρίς μηνιαίο λογαριασμό, χωρίς δυνατότητα αναβάθμισης, χωρίς φόρους και χωρίς χρεώσεις περιαγωγής (όποιες κι αν είναι αυτές). Σε μια εποχή στάσιμων μισθών και αυξανόμενης εισοδηματικής ανισότητας, είναι αξιοσημείωτο ότι οι άνθρωποι ξοδεύουν άθελά τους 75 δολάρια ή περισσότερα το μήνα σε κάτι που σχεδόν δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχε πριν από 15 χρόνια, πολύ λιγότερο που θεωρείται αναγκαιότητα.

Ο δεύτερος είναι η ανησυχία για το περιβάλλον. Η κατασκευή κινητών τηλεφώνων (συμπεριλαμβανομένης της απόκτησης πρώτων υλών), η ισχύς που καταναλώνουν και η ενέργεια που χρησιμοποιείται για τη μετάδοση κλήσεων και την πρόσβαση στο Διαδίκτυο παράγουν σημαντικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Η ιδέα ότι τα κινητά τηλέφωνα είναι καλά μόνο για μερικά χρόνια είναι ευρέως διαδεδομένη, αυξάνοντας τον αριθμό των τηλεφώνων που καταλήγουν σε χωματερές και διαρρέουν τοξικά βαρέα μέταλλα, όπως ο χαλκός και ο μόλυβδος, στο έδαφος και τα υπόγεια ύδατα.

Ο αποφασιστικός λόγος, ωστόσο, για να αρνηθώ ένα κινητό τηλέφωνο είναι ο αντίθετος από τον λόγο που έχουν όλοι οι άλλοι: δεν θέλω την πανταχού παρούσα ικανότητα να επικοινωνώ με οποιονδήποτε απουσιάζει. Τα κινητά τηλέφωνα βάζουν τους χρήστες τους να είναι διαθέσιμοι, και όσο αυτό μπορεί να είναι απελευθερωτικό ή βολικό, μπορεί επίσης να είναι ένα συντριπτικό βάρος. Το βάρος έρχεται με τη μορφή της αίσθησης υποχρέωσης προς άτομα και γεγονότα που βρίσκονται σωματικά αλλού. Όποιος έχει ελέγξει το τηλέφωνό του κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας πρόσωπο με πρόσωπο καταλαβαίνει τον πειρασμό. Και όποιος έχει μιλήσει με κάποιον που έχει ελέγξει το τηλέφωνό του καταλαβαίνει τι φταίει.

Η επικοινωνία με κάποιον που δεν είναι σωματικά παρών αποξενώνει, αναγκάζοντας το μυαλό να χωρίσει από το σώμα. Αυτό το βλέπουμε, για παράδειγμα, στους γνωστούς και πανταχού παρόντες κινδύνους των μηνυμάτων κατά την οδήγηση, αλλά και σε πιο κοινότοπες εμπειρίες: φίλοι ή εραστές αγνοούν την παρουσία του άλλου υπέρ των ροών τους στο Facebook. Άνθρωποι που μεταδίδουν τη διασκέδασή τους, τα γεύματά τους και τις περαστικές τους σκέψεις σε όλους όσοι θα γίνουν μάρτυρες. Οι γονείς απαθανατίζουν την παράσταση μπαλέτου της κόρης τους στα τηλέφωνά τους αντί να την παρακολουθούν ζωντανά. Άνθρωποι που περπατούν στο δρόμο και μιλούν ζωηρά στον εαυτό τους, αποδεικνύεται ότι είναι φαινομενικά υγιείς άνθρωποι που χρησιμοποιούν το Bluetooth τους.

Το κινητό τηλέφωνο εισβάλλει στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα, αποτρέποντας την ολιστική δέσμευση με ό,τι υπάρχει γύρω μας. Τα smartphone τελειοποιούν μόνο την ικανότητα των προκατόχων τους να εισβάλλουν.

Οι καταστροφικές και παρεμβατικές επιδράσεις των κινητών τηλεφώνων έχουν σημαντικές επιπτώσεις στις σχέσεις μας με τον εαυτό μας και με τους άλλους. Η αληθινή γνώση και κατανόηση των άλλων απαιτεί υπομονή, ρίσκο, ενσυναίσθηση και στοργή, τα οποία εμποδίζονται από τα κινητά τηλέφωνα. Τα κινητά εμποδίζουν επίσης τη μοναξιά, τον αυτοστοχασμό και τον μηρυκασμό (παλαιότερα γνωστό ως “αναμονή” και “πλήξη”), τα οποία νομίζω ότι είναι απαραίτητα για μια καλή ζωή.

Πολύ πριν από τα κινητά τηλέφωνα, τα ανθρώπινα όντα ήταν καλά στο να αποσπούν τον εαυτό τους από την πειθαρχημένη προσοχή. “Η μόνη αιτία της δυστυχίας του ανθρώπου”, παρατήρησε ο Γάλλος φιλόσοφος Μπλεζ Πασκάλ τον 17ο αιώνα, “είναι ότι δεν ξέρει πώς να μένει ήσυχος στο δωμάτιό του”. Αυτή η τάση για εκτροπή επιβεβαιώθηκε κυρίως σε μια μελέτη, στην οποία τα υποκείμενα προτίμησαν να κάνουν ηλεκτροσόκ αντί να απασχοληθούν με τις δικές τους σκέψεις για 15 λεπτά.

Ο Πασκάλ πίστευε ότι το αποκορύφωμα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι η σκέψη και ότι η τάξη της σκέψης ξεκινά από τον εαυτό του, τον δημιουργό του και το τέλος του. Συνέδεσε αυτό το είδος σκέψης άρρηκτα με την πραγματική ξεκούραση και ευτυχία. Η αποφυγή ενός κινητού επιτρέπει, για μένα, χώρο για σκέψη και έτσι δίνει τη δυνατότητα για έναν πιο έντονο, πιο ικανοποιητικό τρόπο ζωής. Με λιγότερες εργασίες προς εκτέλεση και προτιμήσεις για ικανοποίηση, η ζωή επιβραδύνεται σε ρυθμό συμβατό με περισυλλογή και ευγνωμοσύνη.

Μια ζωή χωρίς κινητό όχι μόνο βοηθά στην απελευθέρωση του μυαλού, αλλά και του σώματος. Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Αναξαγόρας παρουσιάζει μια διαφορετική άποψη για την ανθρώπινη φύση από τον Πασκάλ: “Έχοντας χέρια, ο άνθρωπος είναι το πιο έξυπνο από τα ζώα”. Μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι ο Αναξαγόρας δεν περίμενε την έλευση των smartphone. Αντίθετα, η άρνηση ενός κινητού επιτρέπει σε κάποιον να χρησιμοποιήσει τα χέρια του για να πραγματοποιήσει σημαντικές δραστηριότητες (να παίξει πιάνο, κηπουρική, ανάγνωση βιβλίου) με τέτοιο τρόπο ώστε να απορροφηθεί πλήρως από αυτές τις δραστηριότητες, για να να φτάσει στην κορύφωση του νοήματος.

Χωρίς κινητό τηλέφωνο, είναι πιο εύκολο να συγκεντρωθώ σε αυτό που έχω μπροστά μου: τη σύζυγο και τα παιδιά μου, τη δουλειά μου, να ετοιμάζω δείπνο, να πηγαίνω βόλτα. Προσπαθώ να επιλέγω τις δραστηριότητές μου προσεκτικά, οπότε όταν κάνω κάτι, δεν θέλω να βρίσκομαι κάπου αλλού. Αυτό που οι χρήστες κινητών τηλεφώνων αποκαλούν multitasking δεν με ενδιαφέρει ούτε με εντυπωσιάζει.

Φυσικά, είναι αλήθεια ότι τα κινητά τηλέφωνα μπορούν να χρησιμοποιηθούν υπεύθυνα. Μπορούμε να τα κλείσουμε ή απλά να αγνοήσουμε το εισερχόμενο κείμενο. Αλλά αυτό απαιτεί εξαιρετική δύναμη θέλησης. Σύμφωνα με έρευνα της Pew, το 82% των Αμερικανών πιστεύει ότι η χρήση κινητού τηλεφώνου σε κοινωνικές καταστάσεις πιο συχνά βλάπτει παρά βοηθά στη συνομιλία, ωστόσο το 89% των ιδιοκτητών κινητών εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το τηλέφωνό του σε αυτές τις καταστάσεις. Η άρνηση για κινητό εγγυάται ότι δεν θα το χρησιμοποιήσω όταν δεν θα πρέπει.

Μερικοί άνθρωποι θα επιμείνουν ότι εάν πρόκειται να αρνηθώ το κινητό, θα πρέπει επίσης να αρνηθώ ένα κανονικό τηλέφωνο. Είναι αλήθεια ότι η χρήση σταθερού τηλεφώνου εισάγει παρόμοιες εμπειρίες αποσώματος και μεσολάβησης όπως και στα κινητά. Αλλά πάντα υπήρχαν φυσικά όρια στη χρήση ενός κανονικού τηλεφώνου, κάτι που είναι ξεκάθαρο από το όνομα “σταθερό”. Η κινητικότητα του κινητού εισάγει μια ριζοσπαστική μορφή επικοινωνίας κάνοντας διάχυτα τα αλλοτριωτικά αποτελέσματά του. Θέλω να προστατέψω όσες αδιαμεσολάβητες εμπειρίες μού έχουν απομείνει.

Η αρχική έννοια της “σύνδεσης” υποδήλωνε μια φυσική σχέση – ένα δέσιμο ή κούμπωμα μεταξύ τους. Πλέον χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη στις επικοινωνίες μας με το κινητό μόνο ως μεταφορά. Οι “συνδέσεις” είναι αιθέριες. Τα λόγια και οι σκέψεις μας φτάνουν στις ανώτερες περιοχές του διαστήματος εκτός από τον πύργο τηλεφωνίας απλά για να παραμείνουν εκεί, καθώς οι συσκευές μας μάς αποσυνδέουν από αυτούς με τους οποίους μοιραζόμαστε χώρο. Παρόλο που έχουμε δύο χέρια, είμαι πεπεισμένος ότι δεν μπορείς να κρατάς ένα κινητό τηλέφωνο και το χέρι κάποιου άλλου ταυτόχρονα.