Γιατί το να μιλάμε στον εαυτό μας στο τρίτο πρόσωπο μάς κάνει πιο σοφούς

* Το άρθρο του συγγραφέα David Robson δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Πιστώνουμε στον Σωκράτη την πεποίθηση ότι “την ανεξερεύνητη ζωή δεν αξίζει να τη ζει κανείς” και ότι “να γνωρίσεις τον εαυτό σου” είναι ο δρόμος προς την αληθινή σοφία. Υπάρχει όμως σωστός και λανθασμένος τρόπος για μια τέτοια αυτοκριτική;

Η απλή αμφιβολία – η διαδικασία του προβληματισμού στο μυαλό σας – δεν είναι η απάντηση. Είναι πιθανό να σας προκαλέσει να “κολλήσετε” στις σκέψεις σας και να βυθιστείτε στα συναισθήματα που μπορεί να σας οδηγούν να παραστρατήσετε. Βεβαίως, η έρευνα έχει δείξει ότι οι άνθρωποι που είναι επιρρεπείς στην περισυλλογή, επίσης συχνά υποφέρουν από μειωμένη ικανότητα λήψης αποφάσεων υπό πίεση και διατρέχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης.

Αντ’ αυτού, η επιστημονική έρευνα προτείνει ότι θα πρέπει να υιοθετήσετε μια αρχαία ρητορική μέθοδο που προτιμούσε ο Ιούλιος Καίσαρας και είναι γνωστή ως “ιλαρισμός” – ή μιλώντας για τον εαυτό σας στο τρίτο πρόσωπο (ο όρος επινοήθηκε το 1809 από τον ποιητή Σάμιουελ Τέιλορ Κόλεριτζ από το λατινικό ille που σημαίνει “αυτός, αυτό”). Αν σκεφτόμουν μια διαφωνία που είχα με έναν φίλο, για παράδειγμα, θα μπορούσα να ξεκινήσω σιωπηλά να σκέφτομαι για το εαυτό μου: “Ο Ντέιβιντ αισθάνθηκε απογοητευμένος που…”. Η ιδέα είναι ότι αυτή η μικρή αλλαγή προοπτικής μπορεί να καθαρίσει τη συναισθηματική ομίχλη σας, επιτρέποντας να δείτε πέρα από τις προκαταλήψεις σας.

Ένα μεγάλο μέρος της έρευνας έχει ήδη δείξει ότι αυτό το είδος σκέψης σε τρίτο πρόσωπο μπορεί προσωρινά να βελτιώσει τη λήψη αποφάσεων. Μια προεκτύπωση στο PsyArxiv διαπιστώνει ότι μπορεί επίσης να προσφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη στη σκέψη και τη συναισθηματική ρύθμιση. Οι ερευνητές δήλωσαν ότι ήταν “η πρώτη απόδειξη ότι οι γνωστικές και συναισθηματικές διαδικασίες που σχετίζονται με τη σοφία μπορούν να είναι εκπαιδεύσιμες στην καθημερινή ζωή και πώς να γίνονται”.

Τα ευρήματα είναι το πνευματικό τέκνο του ψυχολόγου Ιγκόρ Γκρόσμαν στο Πανεπιστήμιο του Γουότερλου στον Καναδά, του οποίου το έργο για την ψυχολογία της σοφίας ήταν μία από τις εμπνεύσεις για το βιβλίο μου σχετικά με τη νοημοσύνη και πώς μπορούμε να πάρουμε σοφότερες αποφάσεις.

Στόχος του Γκρόσμαν είναι να οικοδομήσει μια ισχυρή πειραματική βάση για τη μελέτη της σοφίας, η οποία από καιρό θεωρείτο πολύ αόριστη για επιστημονική έρευνα. Σε ένα από τα προηγούμενα πειράματά του, διαπίστωσε ότι είναι δυνατόν να μετρηθεί η συνετή λογική και ότι, όπως και με το IQ, η βαθμολογία των ανθρώπων έχει σημασία. Το έκανε αυτό ζητώντας από τους συμμετέχοντες να συζητήσουν δυνατά ένα προσωπικό ή πολιτικό δίλημμα, το οποίο στη συνέχεια βαθμολόγησε σε διάφορα στοιχεία της σκέψης που θεωρούνταν κρίσιμα για τη σοφία, όπως: λήψη των προοπτικών των άλλων, αναγνώριση της αβεβαιότητας και ικανότητα αναζήτησης συμβιβασμού. Ο Γκρόσμαν διαπίστωσε ότι αυτές οι βαθμολογίες σοφής συλλογιστικής ήταν πολύ καλύτερες από τις δοκιμές νοημοσύνης για την πρόβλεψη της συναισθηματικής ευεξίας και την σχεσιακή ικανοποίηση – υποστηρίζοντας την ιδέα ότι η σοφία, όπως ορίζεται από αυτές τις ιδιότητες, αποτελεί ένα μοναδικό κατασκεύασμα που καθορίζει τον τρόπο που πορευόμαστε στις προκλήσεις της ζωής.

Σε συνεργασία με τον Ίθαν Κρος στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Γκρόσμαν έχει επίσης αναζητήσει τρόπους για να βελτιώσει αυτές τις βαθμολογίες – με μερικά εντυπωσιακά πειράματα να αποδεικνύουν τη δύναμη του ιλαρισμού. Σε μια σειρά εργαστηριακών πειραμάτων, διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι τείνουν να είναι ταπεινοί και πιο πρόθυμοι να εξετάσουν άλλες προοπτικές, όταν τους ζητηθεί να περιγράψουν προβλήματα στο τρίτο πρόσωπο.

Φανταστείτε, για παράδειγμα, ότι διαφωνείτε με τον σύντροφό σας. Η υιοθέτηση μιας οπτικής τρίτου προσώπου μπορεί να σας βοηθήσει να παραδεχτείτε την άποψή του ή να αποδεχτείτε τα όρια της κατανόησής σας για το πρόβλημα που αντιμετωπίζετε. Ή φανταστείτε ότι σκέφτεστε να αλλάξετε δουλειά. Η αποστασιοποιημένη οπτική θα μπορούσε να σας βοηθήσει να σταθμίσετε τα οφέλη και τους κινδύνους της αλλαγής πιο ψύχραιμα.

Αυτή η προγενέστερη έρευνα, ωστόσο, περιελάμβανε μόνο βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις, που σημαίνει ότι δεν ήταν καθόλου σαφές εάν η σοφή συλλογιστική θα γινόταν μια μακροπρόθεσμη συνήθεια με τακτική πρακτική του ιλαρισμού.

Για να το μάθουν, η τελευταία ερευνητική ομάδα του Γκρόσμαν ζήτησε από περίπου 300 συμμετέχοντες να περιγράψουν μια προκλητική κοινωνική κατάσταση, ενώ δύο ανεξάρτητοι ψυχολόγοι τους βαθμολόγησαν στις διάφορες πτυχές της σοφής συλλογιστικής (πνευματική ταπεινότητα, κ.λπ.). Οι συμμετέχοντες έπρεπε να κρατήσουν ένα ημερολόγιο για τέσσερις εβδομάδες. Κάθε μέρα, έπρεπε να περιγράψουν μια κατάσταση που είχαν μόλις βιώσει, όπως μια διαφωνία με έναν συνάδελφο ή κάποια άσχημα νέα. Οι μισοί κλήθηκαν να το κάνουν στο πρώτο πρόσωπο, ενώ οι άλλοι ενθαρρύνθηκαν να περιγράψουν τις δοκιμασίες τους από την οπτική γωνία ενός τρίτου ατόμου. Στο τέλος της μελέτης, όλοι οι συμμετέχοντες επανέλαβαν το τεστ σοφής συλλογιστικής.

Τα αποτελέσματα του Γκρόσμαν ήταν ακριβώς αυτά που ήθελε. Ενώ οι συμμετέχοντες στον έλεγχο δεν έδειξαν καμία γενική αλλαγή στις βαθμολογίες της σοφής συλλογιστικής τους, όσοι χρησιμοποιούσαν ιλαρισμό βελτιώθηκαν στην πνευματική ταπεινότητα, την απόκτηση προοπτικών και την ικανότητά τους να βρουν συμβιβασμό.

Ένα περαιτέρω στάδιο της μελέτης έδειξε ότι αυτή η νέα σοφία μεταφράστηκε επίσης σε μεγαλύτερη συναισθηματική ρύθμιση και σταθερότητα. Αφού είχαν ολοκληρώσει τα ημερολόγια των τεσσάρων εβδομάδων, οι συμμετέχοντες έπρεπε να προβλέψουν πώς θα μπορούσαν να αλλάξουν τα συναισθήματα εμπιστοσύνης, απογοήτευσης ή θυμού για ένα στενό μέλος της οικογένειας ή φίλο μέσα στον επόμενο μήνα – τότε, μετά το τέλος του μήνα, ανέφεραν ξανά πώς είχαν εξελιχθεί τα πράγματα.

Σύμφωνα με άλλη μελέτη σχετικά με την “συναισθηματική πρόβλεψη”, οι άνθρωποι στην κατάσταση ελέγχου υπερεκτίμησαν τα θετικά τους συναισθήματα και υποτίμησαν την ένταση των αρνητικών συναισθημάτων τους κατά τη διάρκεια του μήνα. Αντίθετα, όσοι είχαν κρατήσει ένα ημερολόγιο σε τρίτο πρόσωπο ήταν πιο ακριβείς. Μια πιο προσεκτική ματιά αποκάλυψε ότι τα αρνητικά συναισθήματά τους, στο σύνολό τους, ήταν πιο ήπια και γι’ αυτό οι ρόδινες προβλέψεις τους ήταν πιο ακριβείς. Φαίνεται ότι η σοφή συλλογιστική τους τούς επέτρεψε να βρουν καλύτερους τρόπους αντιμετώπισης.

Θεωρώ ότι αυτά τα συναισθήματα και η σχεσιακή ικανοποίηση είναι ιδιαίτερα συναρπαστικά, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ο ιλαρισμός συχνά θεωρείται παιδιάστικος. Σκεφτείτε τον Έλμο στην παιδική τηλεοπτική εκπομπή Sesame Street, ή τον έντονα εκνευριστικό Τζίμι στην κωμική σειρά Seinfeld – δύσκολα μοντέλα σύνθετης σκέψης. Εναλλακτικά, μπορεί να θεωρηθεί το σημάδι μιας ναρκισσιστικής προσωπικότητας – το αντίθετο της προσωπικής σοφίας. Σε τελική ανάλυση, ο Κόλεριτζ πίστευε ότι ήταν ένα τέχνασμα για την κάλυψη του εγωισμού κάποιου: απλά σκεφτείτε τους επικριτές του τέως προέδρου των ΗΠΑ που επισημαίνουν ότι ο Ντόναλντ Τραμπ αναφερόταν συχνά στον εαυτό του στο τρίτο πρόσωπο. Είναι σαφές ότι οι πολιτικοί θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τον ιλαρισμό για καθαρά ρητορικούς σκοπούς, αλλά, όταν εφαρμόζεται σε γνήσια αντανάκλαση, φαίνεται να είναι ένα ισχυρό εργαλείο για πιο συνετή συλλογιστική.

Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, θα ήταν συναρπαστικό να δούμε αν τα οφέλη ισχύουν για άλλες μορφές λήψης αποφάσεων εκτός από τα πιο προσωπικά διλήμματα που εξετάστηκαν στη μελέτη του Γκρόσμαν. Υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι μπορεί. Προηγούμενα πειράματα έχουν δείξει, για παράδειγμα, ότι η αμφιβολία οδηγεί σε χειρότερες επιλογές στο πόκερ (εξ ου και γιατί οι έμπειροι παίκτες αγωνίζονται για μια ανεξάρτητη, συναισθηματικά απόμακρη στάση) και ότι η μεγαλύτερη συναισθηματική ευαισθητοποίηση και ρύθμιση μπορούν να βελτιώσουν την απόδοση στο χρηματιστήριο.

Εν τω μεταξύ, το έργο του Γκρόσμαν συνεχίζει να αποδεικνύει ότι το θέμα της σοφίας αξίζει ενδελεχούς πειραματικής μελέτης – με πιθανά οφέλη για όλους μας. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αυξηθεί η γενική νοημοσύνη μέσω της γνωστικής εκπαίδευσης, αλλά αυτά τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι η πιο σοφή συλλογιστική και η καλύτερη λήψη αποφάσεων είναι “στο χέρι” όλων.