Η απεραντοσύνη του Σύμπαντος ξεπερνάει και την πιο “τραβηγμένη” επιστημονική φαντασία

* Το άρθρο του συγγραφέα και καθηγητή αστροφυσικής στο πανεπιστήμιο Πρίνστον, Michael Strauss δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Ως αστροφυσικός, πάντα με εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ακόμη και οι πιο άγριες ιστορίες επιστημονικής φαντασίας τείνουν να έχουν ξεκάθαρα ανθρώπινο χαρακτήρα. Ανεξάρτητα από το πόσο εξωτικό είναι το μέρος ή πόσο ασυνήθιστες είναι οι επιστημονικές έννοιες, η περισσότερη επιστημονική φαντασία καταλήγει να αφορά ουσιαστικά ανθρώπινες (ή ανθρωπόμορφες) αλληλεπιδράσεις, προβλήματα, αδυναμίες και προκλήσεις. Σε αυτό ανταποκρινόμαστε. Είναι αυτό που μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η περισσότερη επιστημονική φαντασία λαμβάνει χώρα σε σχετικά “κοντινά” περιβάλλοντα, σε έναν πλανήτη ή διαστημόπλοιο. Η πραγματική πρόκληση είναι να συνδέσουμε την ιστορία με τα ανθρώπινα συναισθήματα, τα ανθρώπινα μεγέθη και χρονοδιαγράμματα, ενώ εξακολουθούμε να αποτυπώνουμε τις τεράστιες κλίμακες του ίδιου του Σύμπαντος.

Το πραγματικό μέγεθος του Σύμπαντος ποτέ δεν θα αποτύχει να μας κάνει να σαστίζουμε. Λέμε ότι το παρατηρήσιμο Σύμπαν εκτείνεται για δεκάδες δισεκατομμύρια έτη φωτός, αλλά ο μόνος τρόπος για να το καταλάβουμε πραγματικά, ως άνθρωποι, είναι να διασπάσουμε τα πράγματα σε μια σειρά βημάτων, ξεκινώντας με την σπλαχνική μας κατανόηση του μεγέθους της Γης. Μια απευθείας πτήση από το Ντουμπάι στο Σαν Φρανσίσκο καλύπτει απόσταση περίπου 8.000 μιλίων – περίπου ίση με τη διάμετρο της Γης. Ο Ήλιος είναι πολύ μεγαλύτερος. Η διάμετρός του είναι λίγο πάνω από 100 φορές αυτή της Γης. Και η απόσταση μεταξύ της Γης και του Ήλιου είναι περίπου 100 φορές μεγαλύτερη από αυτήν, κοντά στα 100 εκατομμύρια μίλια. Αυτή η απόσταση, η ακτίνα της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο, είναι ένα θεμελιώδες μέτρο στην αστρονομία, η Αστρονομική Μονάδα, ή AU. Το διαστημόπλοιο Voyager 1, για παράδειγμα, εκτοξεύτηκε το 1977 και, ταξιδεύοντας με ταχύτητα 11 μιλίων ανά δευτερόλεπτο, απέχει τώρα 154 AU από τον Ήλιο.

Αλλά τα αστέρια είναι πολύ πιο μακριά από αυτό. Το πλησιέστερο, Proxima Centauri, είναι περίπου 270.000 AU, ή 4,25 έτη φωτός μακριά. Θα πρέπει να παρατάξετε 30 εκατομμύρια Ήλιους για να καλύψετε το χάσμα μεταξύ του Ήλιου και του Proxima Centauri. Οι Vogons στο The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy (1979) του Ντάγκλας Άνταμς είναι σοκαρισμένοι που οι άνθρωποι δεν έχουν ταξιδέψει στο σύστημα Proxima Centauri για να δουν την ειδοποίηση καταστροφής της Γης. Το αστείο είναι πόσο απίστευτα μεγάλη είναι η απόσταση.

Τέσσερα έτη φωτός αποδεικνύεται ότι είναι περίπου η μέση απόσταση μεταξύ των άστρων του Γαλαξία μας, στον οποίο ο Ήλιος είναι μέλος. Αυτός είναι πολύ άδειος χώρος! Ο Γαλαξίας μας περιέχει περίπου 300 δισεκατομμύρια αστέρια, σε μια τεράστια δομή με διάμετρο περίπου 100.000 έτη φωτός. Μία από τις πραγματικά συναρπαστικές ανακαλύψεις των τελευταίων δύο δεκαετιών είναι ότι ο Ήλιος μας δεν είναι καθόλου μοναδικός στο να φιλοξενεί μια ακολουθία πλανητών: τα στοιχεία δείχνουν ότι η πλειονότητα των άστρων που μοιάζουν με τον Ήλιο στον Γαλαξία μας έχουν πλανήτες σε τροχιά γύρω τους, πολλοί με μέγεθος και απόσταση από το γονικό τους αστέρι επιτρέποντάς τους να φιλοξενήσουν ζωή όπως τη γνωρίζουμε.

Ωστόσο, το να φτάσουμε σε αυτούς τους πλανήτες είναι ένα άλλο θέμα: το Voyager 1 θα έφτανε στο Proxima Centauri σε 75.000 χρόνια αν ταξίδευε προς τη σωστή κατεύθυνση – κάτι που δεν κάνει. Οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας χρησιμοποιούν μια ποικιλία κόλπων για να διανύσουν αυτές τις διαστρικές αποστάσεις: βάζοντας τους επιβάτες τους σε κατάσταση αναστολής κινούμενων εικόνων κατά τη διάρκεια μεγάλων ταξιδιών ή ταξιδεύοντας κοντά στην ταχύτητα του φωτός (για να επωφεληθούν από τη διαστολή του χρόνου που προβλέπεται στη θεωρία του Άλμπερτ Αϊνστάιν για την ειδική σχετικότητα). Ή επικαλούνται μονάδες παραμόρφωσης, σκουληκότρυπες ή άλλα φαινόμενα που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί.

Όταν οι αστρονόμοι έκαναν τις πρώτες οριστικές μετρήσεις της κλίμακας του Γαλαξία μας πριν από έναν αιώνα, συγκλονίστηκαν από το μέγεθος του Σύμπαντος που είχαν χαρτογραφήσει. Αρχικά, υπήρχε μεγάλος σκεπτικισμός ότι τα λεγόμενα “σπειροειδή νεφελώματα” που φαίνονται σε φωτογραφίες του ουρανού, ήταν στην πραγματικότητα “νησιωτικά σύμπαντα” – δομές τόσο μεγάλες όσο ο Γαλαξίας μας, αλλά σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις. Ενώ η συντριπτική πλειονότητα των ιστοριών επιστημονικής φαντασίας παραμένουν στον Γαλαξία μας, μεγάλο μέρος της ιστορίας των τελευταίων 100 ετών αστρονομίας ήταν η ανακάλυψη του πόσο μεγαλύτερο είναι το Σύμπαν. Ο πλησιέστερος γαλαξιακός μας γείτονας βρίσκεται περίπου 2 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά, ενώ το φως από τους πιο μακρινούς γαλαξίες που μπορούν να δουν τα τηλεσκόπιά μας, ταξιδεύει σε εμάς το μεγαλύτερο μέρος της ηλικίας του Σύμπαντος, περίπου 13 δισεκατομμύρια χρόνια.

Ανακαλύψαμε τη δεκαετία του 1920 ότι το Σύμπαν επεκτείνεται από τη Μεγάλη Έκρηξη. Αλλά πριν από περίπου 20 χρόνια, οι αστρονόμοι διαπίστωσαν ότι αυτή η επέκταση επιταχύνεται, οδηγούμενη από μια δύναμη της οποίας την υλική φύση δεν την καταλαβαίνουμε, αλλά στην οποία δίνουμε το όνομα της “σκοτεινής ενέργειας”. Η σκοτεινή ενέργεια λειτουργεί σε κλίμακες μήκους και χρόνου του Σύμπαντος ως σύνολο: πώς θα μπορούσαμε να αποτυπώσουμε μια τέτοια έννοια σε ένα κομμάτι μυθοπλασίας;

Η ιστορία δεν σταματά εκεί. Δεν μπορούμε να δούμε γαλαξίες από εκείνα τα μέρη του Σύμπαντος για τα οποία δεν έχει περάσει αρκετός χρόνος από την Μεγάλη Έκρηξη για να φτάσει το φως σε εμάς. Τι βρίσκεται πέρα από τα παρατηρήσιμα όρια του Σύμπαντος; Τα πιο απλά κοσμολογικά μας μοντέλα υποδηλώνουν ότι το Σύμπαν είναι ομοιόμορφο στις ιδιότητές του στις μεγαλύτερες κλίμακες και εκτείνεται για πάντα. Μια διαφορετική ιδέα αναφέρει ότι η Μεγάλη Έκρηξη που γέννησε το Σύμπαν μας, είναι μόνο μία από τον (ενδεχομένως άπειρο) αριθμό τέτοιων εκρήξεων και ότι το προκύπτον “πολυσύμπαν” έχει μια έκταση εντελώς πέρα από την αντίληψή μας.

Ο Αμερικανός αστρονόμος Νιλ ντεΓκρας Τάισον είπε κάποτε: “Το Σύμπαν δεν έχει καμία υποχρέωση να έχει νόημα για εσάς”. Ομοίως, τα θαύματα του Σύμπαντος δεν έχουν καμία υποχρέωση να διευκολύνουν τους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας να λένε ιστορίες για αυτά. Το Σύμπαν είναι ως επί το πλείστον κενός χώρος και οι αποστάσεις μεταξύ των άστρων στους γαλαξίες και μεταξύ των γαλαξιών του Σύμπαντος είναι ακατανόητα τεράστιες σε ανθρώπινες κλίμακες. Η αποτύπωση της πραγματικής κλίμακας του Σύμπαντος, ενώ κατά κάποιον τρόπο συνδέεται με ανθρώπινες προσπάθειες και συναισθήματα, είναι μια τρομακτική πρόκληση για κάθε συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας. Ο Όλαφ Στάπλεντον ανέλαβε αυτή την πρόκληση στο μυθιστόρημά του Star Maker (1937), στο οποίο τα αστέρια και τα νεφελώματα, και το σύμπαν συνολικά, είναι συνειδητά. Ενώ είμαστε ταπεινωμένοι από το μικροσκοπικό μας μέγεθος σε σχέση με το σύμπαν, ο εγκέφαλός μας δεν μπορεί ωστόσο να κατανοήσει, σε κάποιο βαθμό, πόσο μεγάλο είναι το Σύμπαν που κατοικούμε. Αυτό είναι ελπιδοφόρο, καθώς, όπως είπε ο αστροβιολόγος Κέιλεμπ Σαρφ του Πανεπιστημίου Κολούμπια: “Σε έναν πεπερασμένο κόσμο, μια κοσμική προοπτική δεν είναι πολυτέλεια, είναι αναγκαιότητα”. Η μετάδοση αυτού στο κοινό είναι η πραγματική πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι αστρονόμοι όπως και οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας.