Kama muta: Το “άγνωστο” συναίσθημα που όλοι έχουμε νιώσει

* Το άρθρο του ψυχολογικού ανθρωπολόγου και καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Alan Fiske δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Μερικά συναισθήματα φαίνεται να τα αναγνωρίζεις τη στιγμή που τα νιώθεις. Ξέρεις πότε είσαι θυμωμένος, έκπληκτος, ντροπιασμένος ή ζηλιάρης. Και όμως μάλλον δεν μπορείς να ονομάσεις ένα από τα πιο υπέροχα συναισθήματα της ζωής (στην πραγματικότητα, ακόμη και οι ψυχολόγοι μόλις πρόσφατα άρχισαν να το μελετούν). Κρύβεται σε κοινή θέα: χωρίς να συνειδητοποιήσεις τι ένιωθες, πιθανότατα έχεις βιώσει το ίδιο συναίσθημα σε διάφορες καταστάσεις, όπως όταν επανενώνεσαι με την οικογένεια ή άλλους που αγαπάς, όταν εκκλησιάζεσαι, σε γάμο, όταν κράτησες για πρώτη φορά το νεογέννητο μωρό σου, όταν η ομάδα σου κέρδισε το πρωτάθλημα ή όταν ένα γατάκι ανέβηκε στην αγκαλιά σου, έγλειψε το χέρι σου, κουλουριάστηκε και αποκοιμήθηκε εκεί. Μπορεί να το έχεις νιώσει σε μια διαδήλωση κοινωνικού κινήματος ή συμμετέχοντας σε μια ομάδα υποστήριξης ή αποκατάστασης.

Τώρα ξανασκέψου. Σε κάποια από αυτές τις στιγμές, υπήρχε ένα υπέροχο ζεστό, ασαφές συναίσθημα στην καρδιά σου; Έκλαψες με δάκρυα χαράς; Σε έπνιξε η ευτυχία; Είχες ρίγη ευχαρίστησης; Ένιωθες τόσο ευδιάθετος που σχεδόν αιωρούσουν; Ίσως έβαλες το χέρι σου στην καρδιά σου και έβγαλες ένα επιφώνημα θαυμασμού. Αν είχες αυτές τις αισθήσεις, πιθανότατα ένιωθες αυτό το μυστηριώδες συναίσθημα. Στη συνέχεια, πιθανότατα ήθελες να τους αγκαλιάσεις όλους ή να τηλεφωνήσεις στους παππούδες σου για να τους πεις πόσο τους αγαπάς.

Αν και δεν υπάρχει ακριβής λέξη σε καμία καθημερινή γλώσσα για αυτό το συναίσθημα, οι αγγλόφωνοι που θέλουν να το ονομάσουν θα μπορούσαν να το αποκαλέσουν, ανάλογα με το πλαίσιο: συγκίνηση, ομαδική υπερηφάνεια, πατριωτισμό, άγγιγμα από το Άγιο Πνεύμα, κάψιμο στο στήθος, συναισθήματα, ή, όταν προκαλείται από μια ανάμνηση, νοσταλγία. Ωστόσο, κανένας από αυτούς τους όρους δεν καταγράφει ακριβώς τι είναι το συναίσθημα. Kαι η χρήση οποιουδήποτε από αυτούς αποκρύπτει το γεγονός ότι αν και έχει πολλά ονόματα, είναι ένα συναίσθημα. Επινοήσαμε λοιπόν έναν επιστημονικό όρο για αυτό, “kama muta“, δανεισμένο από τα αρχαία σανσκριτικά στα οποία σημαίνει “συγκινημένος από αγάπη“, γραμμένος στην όμορφη γραφή Ντεβαναγκάρι ως काममूत.

Το kama muta είναι αναγνωρίσιμο από έξι συνυπάρχοντα χαρακτηριστικά:

• Προκαλείται από την ξαφνική εντατικοποίηση της κοινού μοιράσματος – δηλαδή, ξαφνική “αγάπη” ή καλοσύνη
• Είναι σύντομo (συνήθως λιγότερο από ένα ή δύο λεπτά, αν και μπορεί να επαναληφθεί με γρήγορη διαδοχή)
• Είναι θετικό (αν και μπορεί να συμβεί στο πλαίσιο άλλων, αρνητικών συναισθημάτων)
• Όταν είναι έντονο, συχνά συνοδεύεται από το ίδιο σύνολο σωματικών αισθήσεων: μια ζεστή, ασαφής αίσθηση στο κέντρο του στήθους, υγρά μάτια ή δάκρυα, κόμπο στο λαιμό, ρίγος και συχνά ένα χαμόγελο και τοποθέτηση των παλαμών στο στήθος, μερικές φορές λέγοντας “Αχ!”
• Υποκινεί την αφοσίωση και τη συμπόνια σε κοινό μοίρασμα – επίσης γνωστή ως “στοργή”.
• Ανάλογα με τη γλώσσα και το πλαίσιο, συχνά επισημαίνεται με τους προαναφερόμενους όρους.

Σε διάφορα πειράματα με περισσότερους από 10.000 συμμετέχοντες σε 19 έθνη και σε 15 γλώσσες, που περιελάμβαναν παρατήρηση, συνεντεύξεις, μελέτες ημερολογίων, συγκριτική εθνολογία και ιστορία, δείξαμε ότι αυτά τα έξι χαρακτηριστικά συχνά συνυπάρχουν, στα συγκεκριμένα πλαίσια που αναφέρονται παραπάνω, και πολλά άλλα στα οποία η αγάπη φουντώνει.

Διεξάγαμε έρευνα παρατήρησης σε εκκλησίες και τζαμιά, σε χώρους ποίησης και μνημεία, σε προγράμματα θεραπείας ανώνυμων αλκοολικών και διατροφικών διαταραχών, σε κέντρα τοκετού και με νέους γονείς. Εξετάσαμε εκατοντάδες ιστορικές πηγές και εκατοντάδες εθνογραφίες από διαφορετικούς πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο.

Όπου κι αν ψάξαμε, σε μυριάδες περιβάλλοντα και πολιτισμούς, βρήκαμε το ίδιο μοτίβο: το kama muta και τα έξι χαρακτηριστικά του προκαλούνται με συνέπεια βλέποντας βίντεο αναπάντεχης επαφής ή καλοσύνης, επιβεβαιώνοντας ότι είναι ένα συναίσθημα. Έτσι, για παράδειγμα, όταν δείχνουμε στους συμμετέχοντες σύντομα βίντεο που περιλαμβάνουν αγάπη ανάμεσα σε φανταστικούς χαρακτήρες, αυτοί τείνουν να νιώθουν ζεστά συναισθήματα στην καρδιά, συχνά μαζί με δάκρυα ή ανατριχίλα, όπως ακριβώς διαπιστώνουμε στην παρατήρηση των συμμετεχόντων στις λειτουργίες των Σούφι και της Πεντηκοστής όταν ο προσκυνητής αισθάνεται ξαφνικά θεία αγάπη.

Το kama muta σχετίζεται στενά με την αγάπη, αλλά δεν είναι το ίδιο. Η αγάπη είναι ένα διαρκές συναίσθημα, ενώ το kama muta είναι το στιγμιαίο συναίσθημα που εμφανίζεται όταν η αγάπη ανάβει. Δηλαδή, αισθάνεσαι kama muta όταν εμφανίζεται μια νέα αγάπη (όπως ένα πρώτο φιλί, ή κάποιος που σου δείχνει καλοσύνη), ή όταν η υπάρχουσα αγάπη γίνεται ξαφνικά εμφανής, ή εμφανίζεται μια αίσθηση του ανήκειν, της σύνδεσης και της ταυτότητας, για παράδειγμα σε μια πορεία ή διαδήλωση. Η ξαφνικά προκληθείσα ή ισχυροποιημένη αγάπη μπορεί να είναι ρομαντική, πλατωνική ή θρησκευτική. Μπορεί να είναι με ένα άτομο, με μια οικογένεια ή μια ομάδα ή με ολόκληρη τη Γη. Μπορεί να είναι η ευγνωμοσύνη για μια απροσδόκητη καλοσύνη ή η αίσθηση της σύνδεσης και του ανήκειν σε ένα θερμό καλωσόρισμα.

Αυτό το συναίσθημα είναι παντού γύρω μας. Οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που προκαλούν ισχυρό kama muta γίνονται συχνά viral, για παράδειγμα, χαριτωμένα γατάκια, κουτάβια και ιδιαίτερες φιλίες με ζώα. Η δημοτικότητα ορισμένων βιβλίων (ειδικά συναισθηματικών μυθιστορημάτων) και ταινιών (ειδικά ρομαντικών κωμωδιών) υποψιαζόμαστε, ότι συχνά οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο kama muta που προκαλούν. Το kama muta είναι συχνά η ουσία της ρητορικής και της ποίησης, όπως στα σονέτα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ και στα χαϊκού του Ματσούο Μπασό. Πολλά είδη μουσικής το προκαλούν με ποικίλους τρόπους, όπως και ορισμένες εμπειρίες ταύτισης με τη φύση. Φαίνεται να είναι ένα παγκόσμιο συναίσθημα, που υπάρχει σε διαφορετικούς πολιτισμούς σε όλη την ιστορία.

Πολλές κοινωνικές πρακτικές έχουν εξελιχθεί πολιτισμικά μέσω της ικανότητάς τους να προκαλούν αυτό το ευχάριστο συναίσθημα. Όσο περισσότερο μια μορφή λατρείας, ένα είδος μουσικής ή μια αφήγηση παραπέμπει στο kama muta, τόσο περισσότεροι άνθρωποι το αναζητούν, μιλούν σε άλλους γι’ αυτό και το αναπαράγουν. Όταν μια ταινία της Pixar, μια πρόβα γάμου ή ποίηση ή φωτογραφίες παραπέμπουν στο kama muta, εξαπλώνονται σε όλο τον κόσμο. Οι ιεροκήρυκες, οι ρήτορες, οι δημιουργικοί μάρκετινγκ και οι πολιτικοί σύμβουλοι που μπορούν να δημιουργήσουν σκηνές που προκαλούν αποτελεσματικά το kama muta είναι πιο επιτυχημένοι από εκείνους που δεν μπορούν. Οι θρησκευτικές πρακτικές που προκαλούν kama muta πιθανότατα προσελκύουν περισσότερους πιστούς και παρακινούν όσους το έχουν βιώσει να προσηλυτίσουν και να ιδρύσουν νέες εκκλησίες. Το kama muta συγκινεί τον κόσμο.

Όταν οι άνθρωποι είναι απομονωμένοι και ευάλωτοι, αποκλεισμένοι και στενοχωρημένοι, το kama muta μπορεί να τους επανασυνδέσει. Οι ασθενείς που αισθάνονται kama muta με τους ψυχοθεραπευτές τους φαίνεται να δείχνουν εμπιστοσύνη και να είναι πιο αφοσιωμένοι στη θεραπεία. Γυναίκες που υποβάλλονται σε θεραπεία για διατροφικές διαταραχές και ενώνονται μέσω του kama muta προφανώς αποκτούν περισσότερα κίνητρα να αναρρώσουν. Οι εθισμένοι που βιώνουν το kama muta σε συναντήσεις υποστήριξης μπορεί να είναι πιο αφοσιωμένοι στο να παραμείνουν νηφάλιοι. Οι μετανάστες που έχουν εμπειρίες kama muta με άτομα στη χώρα υποδοχής τους είναι πιθανό να αισθάνονται μια ισχυρότερη αίσθηση του ανήκειν και της ταύτισης με τους οικοδεσπότες τους. Και τα άτομα που έχουν εμπειρίες kama muta με μετανάστες ή άτομα LGBTQ είναι πιο πιθανό να τα αγκαλιάσουν.

Ακόμη και μια μικρή απροσδόκητη καλοσύνη “ξυπνάει” το kama muta: ένα μελετημένο δώρο, μια αγκαλιά, μια πρόσκληση για γεύμα, μια παρουσία στο προσκέφαλο σου στο νοσοκομείο. Οι μοναχικοί είναι πιο πιθανό να αρρωστήσουν και πιο πιθανό να πεθάνουν. Αντίθετα, το kama muta συνδέει, πιθανώς ενισχύοντας την ευημερία και την υγεία.

Έχουμε μελετήσει το kama muta μόνο για μερικά χρόνια, τόσα πολλά μυστήρια παραμένουν. Δεν γνωρίζουμε ακόμη την υποκείμενη βιοχημεία ή ποιες νευρικές διεργασίες εμπλέκονται στην αναγνώριση των ξαφνικών εντατικοποιήσεων της αγάπης ή πώς αυτές δημιουργούν τις αισθήσεις και τα κίνητρα που χαρακτηρίζουν το kama muta. Σχεδιάζουμε πολλές περισσότερες μελέτες σε διαφορετικά πλαίσια, από ψυχοθεραπεία μέχρι φιλανθρωπία και θρησκευτική αφοσίωση.

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις