Οι αιώνια χαμένοι των βραβείων Νόμπελ

Μήπως ήρθε η ώρα να μεγαλώσει ο κατάλογος των βραβείων Νόμπελ; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτουν όλο και περισσότεροι στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Γιατί, οι γιατροί, οι φυσικοί, οι χημικοί και οι οικονομολόγοι μπορεί να βραβεύονται δικαίως για τη συμβολή τους στην πρόοδο των επιστημών τους και συνεπώς της ανθρωπότητας. Αλλά γιατί δεν γίνεται το ίδιο με τις ανακαλύψεις των γεωλόγων, των ωκεανολόγων, των μετεωρολόγων, των κλιματολόγων, των βοτανολόγων ή των εντομολόγων;

Η συμβολή αυτών των επιστημονικών κλάδων στην πρόοδο δεν είναι μικρότερη. Ο επιστήμονας και συγγραφέας Γκάμπριελ Πόπκιν υπενθύμιζε πριν από μερικές ημέρες στους ΝιουΓιορκ Τάιμς την περίπτωση του Ρόμπερτ Πέιν, καθηγητή Ζωολογίας στο πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον του Σιάτλ.

Τη δεκαετία του 1960, ο Πέιν είχε ανακαλύψει στο θαλάσσιο οικοσύστημα, το οποίο μελετούσε, μία πολύ βασική αρχή της λειτουργίας του:

Όπου ήταν παρόν ένα συγκεκριμένο είδος αστερία, το οικοσύστημα, αποτελούμενο από άλγη, αμοιβάδες, πεταλίδες, στρείδια και θαλάσσιες ανεμώνες, βρισκόταν σε μία εύθραυστη, αλλά και δυναμική ισορροπία. Εάν έπαιρνε κανείς τους αστερίες και τους πετούσε στον ωκεανό, αυτή η ισορροπία ανατρεπόταν. Τότε, ο Πέιν εμπνεύστηκε έναν όρο για την επίδραση που μπορεί να έχει ένα έμβιο ον στα υπόλοιπα: Το «είδος-κλειδί».

Από τότε, «είδη-κλειδιά» έχουν εντοπιστεί στα δάση, τους αγρούς, τους ωκεανούς, αλλά και στον ανθρώπινο οργανισμό. Έπειτα από αυτήν τη σειρά ανακαλύψεων, η θεωρία του «είδους-κλειδιού» έγινε ένα από τα βασικά ερμηνευτικά εργαλεία της μελέτης του περιβάλλοντος. Ένα πρακτικό αποτέλεσμα ήταν η επιστροφή του λύκου στο πάρκο του Γιέλοουστοουν στις ΗΠΑ. Χάρη στην παρουσία του έχει τεθεί υπό έλεγχο ο πληθυσμός των ταράνδων που, σε αντίθετη περίπτωση, θα είχαν εξαφανίσει τις λεύκες και τις ιτιές.

Τα Νόμπελ απευθύνονται σε ένα κλειστό κλαμπ γιατρών, φυσικών και χημικών

Εάν ο Ρόμπερτ Πέιν, γράφει ο Γκάμπριελ Πόπκιν, ήταν γιατρός ή βιοχημικός θα είχε πιθανότητα να κερδίσει μία υποψηφιότητα για το Νομπέλ- εάν όχι το ίδιο το βραβείο. Ήταν, όμως, απλώς ένας ζωολόγος. Και μολονότι η ανακάλυψή του ήταν κομβικής σημασίας για το περιβάλλον, το όνομά του δεν συμπεριλήφθηκε ποτέ σε κάποιον κατάλογο υποψηφίων. Το ίδιο ισχύει και για πλήθος άλλων επιστημονικών κλάδων, οι οποίοι έχουν αποκτήσει πολύ μεγάλη βαρύτητα στον σημερινό κόσμο. Η επιτροπή της σουηδικής ακαδημίας που δίνει τα βραβεία δείχνει να αγνοεί αυτήν την εξέλιξη. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα Νομπέλ απευθύνονται σε ένα μικρό τμήμα της επιστημονικής κοινότητας, σε ένα κλειστό κλαμπ γιατρών, φυσικών και χημικών.

Όμως, η επιστήμη είναι πολύ διαφορετική σε σχέση με τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο Άλφρεντ Νόμπελ θεσμοθετούσε τα βαρύτιμα βραβεία. Η British Ecological Society, το αρχαιότερο επιστημονικό ινστιτούτο μελέτης του περιβάλλοντος, ιδρύθηκε το 1913, δηλαδή τον 20ό αιώνα. Η επιστήμη της Γεωλογίας γνώρισε την έκρηξή της το 1915, όταν ο Άλφρεντ Βέγκενερ διατύπωσε τη θεωρία της κίνησης των πλακών, βάσει της οποίας εξηγήθηκαν φαινόμενα όπως οι σεισμοί, τα ηφαίστεια και ο σχηματισμός των ορέων. Το πρώτο κλιματικό μοντέλο σε υπολογιστή χρονολογείται τη δεκαετία του 1950. Και η κλιματολογία άρχισε να εξελίσσεται δυναμικά πριν από 60 χρόνια, όταν έγιναν οι πρώτες υποθέσεις για την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Ποιος αμφιβάλλει ότι οι ανακαλύψεις σε αυτά τα πεδία- από την προστασία των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση έως την πρόβλεψη των σεισμών και των τυφώνων- είναι εξαιρετικά σημαντικές για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο πλανήτης και το ανθρώπινο είδος; Και όμως, το ίδρυμα Νόμπελ επιμένει να αγνοεί όλο αυτό το τεράστιο έργο. Τα δάση και οι ωκεανοί είναι απαραίτητοι για τη βιωσιμότητα του πλανήτη, αλλά κανένας ερευνητής των δασών ή των ωκεανών δεν τολμάει να ονειρευτεί το Νόμπελ. Μόνο ένας γεωπόνος, ο Νόρμαν Μπόρλογκ, βραβεύτηκε με Νομπέλ. Ήταν το 1970. Αλλά ο πατέρας της «πράσινης επανάστασης», με τις τόσο σημαντικές ανακαλύψεις στον τομέα των καλλιεργειών, τιμήθηκε με το βραβείο Ειρήνης, ενώ το ίδιο συνέβη και με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος.

Το 2009, δέκα επιφανείς επιστήμονες, μεταξύ των οποίων και ένας νομπελίστας, έγραψαν μία επιστολή στο Ίδρυμα Νόμπελ, ζητώντας να αναγνωριστούν και άλλοι επιστημονικοί κλάδοι. Αυτό είχε γίνει, εξάλλου, το 1968, όταν θεσμοθετήθηκε το Νόμπελ για την Οικονομία. Η απάντηση του ιδρύματος δεν ήταν και πολύ ενθαρρυντική: «Οι επιτροπές που έχουν επιφορτιστεί με την απονομή των βραβείων είναι αρκετά καλές για να εντοπίζουν τις πιο σημαντικές εξελίξεις για τον σύγχρονο πολιτισμό».

Συμπέρασμα: Το Νόμπελ Οικονομίας, που ανακοινώνεται σήμερα, Δευτέρα, θα είναι το τελευταίο για φέτος στο πεδίο των επιστημών. Και μάλλον και για τα πολλά επόμενα χρόνια.

(ΑΜΠΕ)