Το “σημείο μηδέν” του Αλτσχάιμερ: Γιατί μιλούν οι επιστήμονες για πρόληψη της νόσου

Kάθε 3.2 δευτερόλεπτα κάποιος κάτοικος του πλανήτη διαγιγνώσκεται με άνοια. Εμφανίζονται 9.9 εκατομμύρια νέες υποθέσεις, κάθε χρόνο. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Alzheimer’s Disease International, οι ασθενείς έχουν φτάσει ήδη τα 50 εκατομμύρια, με τον αριθμό να αυξάνεται διαρκώς. Εξ ου και οι εκτιμήσεις αναφέρουν πως έως το 2030 οι ασθενείς θα ‘χουν φτάσει τα 75 εκατομμύρια, σε όλον τον πλανήτη και τα 131.5 εκατομμύρια, έως το 2050.

Το μεγαλύτερο ποσοστό της αύξησης θα αφορά αναπτυγμένες χώρες. Σε αυτές του μέσου και χαμηλού εισοδήματος ζει το 58% των υπαρχόντων ασθενών. Οι έρευνες δείχνουν πως οι περισσότεροι από αυτούς που ζουν με άνοια, δεν είχαν έγκυρη πρώτη διάγνωση. Στην Ινδία το 90% παραμένει χωρίς διάγνωση. Γεγονός που σημαίνει πως δεν έχουν πρόσβαση σε θεραπεία, φροντίδα, οργανωμένη στήριξη.

Μια στάση όμως, εδώ για να διευκρινίσουμε κάποια βασικά πράγματα.

Τι είναι άνοια και τι Alzheimer

O όρος “άνοια” είναι γενικός περιγραφικός που χρησιμοποιείται για τις συνθήκες, οι οποίες επηρεάζουν τη μνήμη, την προσωπικότητα, την κρίση και τελικά την καθημερινότητα. Υπάρχουν ουκ ολίγοι τύποι. Η διάγνωση του ακριβούς τύπου βοηθά στην κατανόηση των συμπτωμάτων της ασθένειας και πώς αυτή μπορεί να εξελιχθεί με το χρόνο. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί φάρμακο που να δωρίζει την ίαση, καθώς οι νεκροί νευρώνες δεν αναβιώνουν. Υπάρχουν πολλοί τύποι, αλλά τέσσερις βασικές κατηγορίες. Η πρώτη είναι το Alzheimer.

Πρόκειται για νευροεκφυλιστική νόσο (συνδέεται με την πρωτεΐνη του εγκεφάλου που λέγεται Tau και για την ακρίβεια τη δυσλειτουργία αυτής) που εξελίσσεται προοδευτικά, καταστρέφοντας τη μνήμη και άλλες νοητικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Αποτελεί την αιτία για το 70% των περιπτώσεων άνοιας. Στην Ευρώπη ένα άτομο στα 20, ηλικίας +65 χρόνων, παρουσιάζει τη νόσο. Σε ηλικίες -65 χρόνων, την παρουσιάζει ένα στα χίλια άτομα. Πήρε το όνομα του γιατρού που τη διέγνωσε πρώτος, το 1906, του Alois Alzheimer.

Πριν λίγα εικοσιτετράωρα το University of Texas Southwestern Medical Center κατάφερε να εντοπίσει -και να παρουσιάσει- την ακριβή χρονική στιγμή της μετατροπής μιας φυσιολογικής πρωτεΐνης του εγκεφάλου, σε τοξική και όσα ακολουθούν. Δηλαδή το Big Bang της νόσου.

Αυτή η ανακάλυψη μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο στην πρόληψη της, πριν γίνουν ορατά τα συμπτώματα της απώλειας μνήμης και της γνωστικής εξασθένησης.Το επόμενο βήμα των ερευνητών είναι να δημιουργήσουν ένα απλό κλινικό τεστ που θα εξετάζει το αίμα ή το υγρό στο νωτιαίο μυελό του ασθενούς, ώστε να ανιχνεύσει τα πρώτα βιολογικά σημάδια της “ανώμαλης” πρωτεΐνης tau. Σε εξέλιξη βρίσκονται και οι προσπάθειες για την ανάπτυξη θεραπείας που θα έκανε εφικτή τη διάγνωση.

Εμφανίζονται απότομα συμπτώματα οξείας σύγχυσης, κατά τη διάρκεια εμπύρετης λοίμωξης ή χειρουργικής επέμβασης ή συγχυτικό επεισόδιο. Η διάγνωση γίνεται με λεπτομερές ιστορικό, κλινική εξέταση, νευρολογική εξέταση, εξετάσεις αίματος, μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Δεν υπάρχει θεραπεία ίασης, καθώς οι νεκροί νευρώνες δεν αναβιώνουν. Δεν υπάρχουν θεραπείες που να καθυστερούν την εξέλιξη.

Oι περισσότεροι διαγνωσμένοι ασθενείς είναι γυναίκες

Στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ τα 2/3 είναι γένους θηλυκού, ενώ και στην Αγγλία η άνοια έχει γίνει η πρώτη αιτία θανάτου γυναικών, αφήνοντας πίσω τις καρδιακές παθήσεις. Γιατί υπάρχει αυτή η διάκριση; Οι γιατροί διαβεβαιώνουν πως μόλις βρουν το λόγο, θα ‘χουν βρει και έναν διαφορετικό τρόπο να αντιμετωπίσουν το Alzheimer. Έως τώρα οι ερευνητές έχουν επικεντρώσει σε δυο τοξικές πρωτεΐνες που θεωρούνται υπεύθυνες.

Γιατί προτιμά τις γυναίκες

Η ηλικία είναι ένας παράγοντας. Όσο μεγαλύτερος είσαι, τόσες περισσότερες πιθανότητες έχεις να διαγνωστείς με Alzheimer. Επειδή οι γυναίκες ζουν περισσότερο από τους άνδρες, είναι και περισσότερες αυτές που ‘χουν άνοια. Επίσης είναι γεγονός πως περισσότερες γυναίκες αναπτύσσουν κατάθλιψη -παράγοντας που έχει συνδεθεί με το Alzheimer-, όπως και ότι η εμμηνόπαυση και οι επιπλοκές στην εγκυμοσύνη συμβάλουν -διαπιστωμένα- στην μείωση της εγκεφαλικής λειτουργίας, στην τρίτη ηλικία. Ένα από τα ερωτήματα που καλούνται να απαντήσουν οι ειδικοί είναι το γιατί η ασθένεια εξελίσσεται πολύ πιο γρήγορα στις γυναίκες, από ό,τι στους άνδρες, μετά τη διάγνωση.

Άλλοι τύποι άνοιας

Αγγειακή άνοια : Είναι η δεύτερη πιο συχνή άνοια, μετά το Alzheimer. Αφορά το 15% όλων των ανοϊκών συνδρόμων. Κύρια αιτία είναι η μειωμένη ροή αίματος που συνήθως προκαλεί βλάβη στον εγκέφαλο, συνέπεια που μπορεί να ‘χει εγκεφαλικό επεισόδιο ή πολλαπλές μικρότερες ισχαιμικές εγκεφαλικές βλάβες.

Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιακής νόσου και εγκεφαλικού επεισοδίου (και άρα τον κίνδυνο αγγειακής άνοιας), όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση, η υψηλή χοληστερόλη, ο σακχαρώδης διαβήτης και το κάπνισμα αντιμετωπίζονται με κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή και προσαρμογή σε νέο τρόπο ζωής. Η διάγνωση γίνεται με λεπτομερές ιστορικό, κλινική εξέταση, εξετάσεις αίματος, μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Δεν υπάρχει ίαση.

Parkinson: Πήρε το όνομα του γιατρού που διέγνωσε πρώτος τη νόσο, το 1817 (Dr. James Parkinson). Είναι διαταραχή του εγκεφάλου που οδηγεί σε τρόμο, σε δυσκολία στο περπάτημα, στην κίνηση και τον προσανατολισμό. Τα νευρικά κύτταρα χρησιμοποιούν ως νευροδιαβιβαστή την ντοπαμίνη, για τον έλεγχο της μυικής κίνησης. Η νόσος εμφανίζεται όταν τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου που φτιάχνουν την ντοπαμίνη, αρχίζουν να καταστρέφονται και άρα τα στέλνουν φυσιολογικά μηνύματα. Εμφανίζεται συνήθως μετά τα 50. Ο όρος “παρκινσονισμός” αφορά καταστάσεις που περιλαμβάνουν ή εμφανίζουν τύπους κίνησης όμοιους με αυτούς της νόσου. Μπορεί να προκληθεί και από άλλες παθήσεις ή και φαρμακευτική αγωγή.

Στα συμπτώματα ανήκουν η δυσκαμψία, η βραδυκινησία, η διαταραχή στα αντανακλαστικά, στο αυτόνομο νευρικό σύστημα (ορθοστατική υπόταση, συχνουρία κλπ), στην ψυχική κατάσταση (επιβράδυνση σκέψης, διαταραχές στον ύπνο, κατάθλιψη). Σημειώνονται λιποθυμίες, σύγχυση, άγχος και ένταση. Η διάγνωση γίνεται με βάση την κλινική εικόνα και τη φυσική κατάσταση του ασθενούς. Δεν υπάρχει θεραπεία ίασης. Ακολουθείται θεραπευτική αγωγή για τον έλεγχο των συμπτωμάτων.

Άνοια με σωμάτια Lewy: Επίσης πρόκειται για νευροεκφυλιστική νόσο του εγκεφάλου (αφορά την -επί έτη- ανάπτυξη και την εναπόθεση σωματιδίων που περιέχουν μια πρωτεΐνη στο φλοιό του εγκεφάλου και επιφέρουν μοριακές και κυτταρικές αλλοιώσεις). Τα σωμάτια πήραν το όνομα του νευρολόγου που τα περιέγραψε πρώτος, το 1912, Dr. Friedrich Lewy. Ο συγκεκριμένος τύπος άνοιας αποτελεί το 10-20% του συνόλου των ανοιών, σε όλον τον κόσμο. Επηρεάζει τις γνωστικές λειτουργίες, αλλά και την κινητικότητα, τη συμπεριφορά και τη ψυχική κατάσταση.

Τα κύρια συμπτώματα είναι οπτικές παραισθήσεις που μπορούν αν πάρουν τη μορφή ανθρώπων και ζώων, κατάθλιψη, άγχος, παραληρητικές ιδέες που συνοδεύονται με επιθετική συμπεριφορά, γνωστικά προβλήματα (σύγχυση, διαταραχές μνήμης), διαταραχές ύπνου με έντονα όνειρα, κατάθλιψη και συμπτώματα όμοια με του Parkinson (τρόμος, βραδύτητα, τρέμουλο, δυσκαμψία μυών). Αφορά το 0.7% του πληθυσμού, άνω των 65 χρόνων. Η διάγνωση γίνεται με λεπτομερές ιστορικό και κλινική εξέταση, εξετάσεις αίματος, αξονική ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου και ειδικό σπινθηρογράφημα.Δεν υπάρχει ριζική θεραπεία. Υπάρχουν κάποιες που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ασθενών.

Στα θετικά είναι πως γίνονται έρευνες. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία μόνο το 2017 οι ΗΠΑ επένδυσαν 2.61 δισεκατομμύρια ευρώ σε αυτές για όλους τους τύπους άνοιας. Εδώ θα ήταν χρήσιμο να αναφέρουμε και ότι το ίδιο έτος δαπάνησαν περί τα 8.49 δισεκατομμύρια ευρώ, για τις έρευνες που αφορούν τον καρκίνο. Ο Bill Gates δώρισε, σε ένα χρόνο, 43 εκατομμύρια ευρώ στην έρευνα και γενικά υπάρχουν πολλοί που ενδιαφέρονται να βρεθεί μια θεραπεία που θα σταματήσει τη μάστιγα.

Το app και το νέο χάπι που μπορούν να δοκιμάσουν οι χρήστες του

Σκοτσέζος έχει δημιουργήσει application (MindMate), το οποίο διατίθεται δωρεάν και έχει ως στόχο να βοηθά τους ασθενείς όλων των τύπων άνοιας. Προσφέρει πλήθος επιλογών σε δραστηριότητες που έχουν ως στόχο την προπόνηση του μυαλού και του σώματος, αλλά και προτάσεις για υγεία. Η εταιρία που έχει γραφεία στη Γλασκώβη και το Λος Άντζελες συμφώνησε να συνεργαστεί με εταιρία βιοτεχνολογίας της Αυστραλίας (Actinogen Medical), προκειμένου να προσελκύσει ασθενείς που θα θέλουν να λάβουν μέρος σε μια πρωτοποριακή κλινική δοκιμή. Θα πρόκειται για ένα χάπι (Xanamem) που δημιουργήθηκε για να αναστέλλει την πλεονάζουσα παραγωγή κορτιζόλης -την ορμόνης του στρες- στον εγκέφαλο.