Μαρινόπουλος: Πώς έφτασε ένα βήμα πριν το λουκέτο. Η υπεροψία, τα λάθη και η κακή διαχείριση

Δεν πρέπει να υπάρχει Έλληνας που να μην έχει μπει έστω και μία φορά στην ζωή του σε ένα κατάστημα Μαρινόπουλος. Ο κολοσσός των σούπερ μάρκετ, που ήδη είχε ξεφύγει από τον ανταγωνισμό την δεκαετία του ’80 μέσα από συνεχείς εξαγορές, βρίσκεται στην πιο κρίσιμη φάση της 54ετούς πορείας του. Όπως είναι γνωστό έχει καταθέσει αίτηση για προσωρινή προστασία από τους πιστωτές της και για ένταξη της στο άρθρο 99. Πως έφτασε ως εδώ;

Τα πρώτα σύννεφα

Μέχρι και την έλευση της κρίσης στην ελληνική οικονομία η Μαρινόπουλος ήταν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης στην αγορά των σούπερ μάρκετ. Όχι μόνο επειδή διέθετε το μεγαλύτερο δίκτυο όλων των τύπων καταστημάτων (από κατάστημα γειτονιάς μέχρι υπερμάρκετ) αλλά και γιατί είχε την συνεργασία με την Carrefour, που της προσέφερε μεταξύ άλλων και τεχνογνωσία, και ένα ισχυρό ισολογισμό, που της άνοιγε τις πόρτες των τραπεζών. Άλλωστε η οικογένεια Μαρινόπουλου ήταν μία εκ των μετόχων της πάλαι ποτέ Τράπεζας Πίστεως (και νυν Alpha Bank).

Το να έχεις τα προϊόντα σου στα ράφια του Μαρινόπουλου, της μεγαλύτερης αλυσίδας στην Ελλάδα, αποτελούσε το όνειρο του κάθε προμηθευτή ο οποίος με την απειλή της εκδίωξης αποδέχονταν όλο και πιο δυσμενείς όρους στις συμφωνίες. Όροι που μεταφράζονταν είτε σε μεγαλύτερες προσφορές είτε σε καθυστέρηση πληρωμών ή για πιο αδύναμους παίκτες σε συνδυασμό των δύο παραπάνω.

Εμπορικοί διευθυντές επιχειρήσεων έβγαιναν από τα γραφεία της Μαρινόπουλος σαν να είχαν βγει από ρινγκ μετά από 12 γύρους με τον Μάικ Τάισον. Η μόνη διαφορά με την ελληνική αλυσίδα ήταν ότι ο αγώνας αν και εδώ μονόπλευρος κρατούσε πολύ λιγότερο.

Ή υπογράφεις ή φεύγεις. Ένα τηλέφωνο είναι και αύριο βγαίνουν τα προϊόντα σου και στην θέση τους θα μπει αυτός ο ανταγωνιστής που με παρακαλάει.

Η παραπάνω τοποθέτηση ήταν συνήθως η κατάληξη της διαπραγμάτευσης με τον εκπρόσωπο της Μαρινόπουλος να προσφέρει τον στυλό και τον εκπρόσωπο του προμηθευτή να βάζει την υπογραφή του, φοβούμενος ότι η έξοδος από την μεγαλύτερη αλυσίδα της χώρας θα σήμαινε στην καλύτερη περίπτωση την μη επίτευξη των στόχων και στην χειρότερη στην περιθωριοποιήση δίνοντας βήμα σε ανταγωνιστές. Ακόμη και εκπρόσωποι πολυεθνικών παραδέχονται σήμερα ότι έφευγαν «σκουπίδια» από την υπεροψία, που έδειχνε η Μαρινόπουλος στις διαπραγματεύσεις της με τους προμηθευτές.

Οι συνθήκες αυτές είχαν δώσει ένα πλεονέκτημα στoν όμιλο σε σχέση με τον ανταγωνισμό, καθώς επιτύγχανε να έχει τις καλύτερες τιμές και τις πιο δελεαστικές προσφορές για τους καταναλωτές. Τα πρώτα σύννεφα στην πετυχημένη αυτή συνταγή άρχισαν να φαίνονται έναν χρόνο μετά την έλευση της κρίσης στην ελληνική αγορά. Η ψυχολογία είχε αλλάξει και το καλάθι είχε μικρύνει με τους καταναλωτές να κλείνουν τα αυτιά σε «άχρηστες» προσφορές.

Το 2010 θα βγει από την αγορά ο πέμπτος μεγαλύτερος παίκτης, η αλυσίδα Ατλάντικ, ενώ σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι παίκτες βλέπουν αυτή την εξέλιξη ως θείο δώρο, καθώς αυξάνουν τζίρο και κέρδη, η Μαρινόπουλος δεν καταφέρνει να επωφεληθεί από αυτή την εξέλιξη. Το 2011 ο τζίρος μειώνεται σημαντικά, αλλά η διοίκηση της Μαρινόπουλος απαντά με ακόμη μεγαλύτερες προσφορές τις οποίες καλούνται να χρηματοδοτήσουν οι προμηθευτές, οι οποίοι είδαν έντρομοι της ημέρες αποπληρωμής το 2011 να σπάνε το ψυχολογικό φράγμα των 200 ημερών.

Κάποιοι από τους προμηθευτές, είτε γιατί δεν είχαν τέτοιο βαθμό εξάρτησης από την Μαρινόπουλος – βλέπε ΦΑΓΕ που πουλούσε τα γιαούρτια της στο εξωτερικό και σε πολύ καλύτερη τιμή – είτε διανομείς επώνυμων προϊόντων που δεν θα μπορούσαν να λείπουν από τα ράφια ενός σούπερ μάρκετ που σέβεται τον εαυτό του και τους πελάτες του (π.χ. αλκοολούχα ποτά την περίοδο των Χριστουγέννων), ήταν οι πρώτοι που αντέδρασαν στην εξέλιξη αυτή αποσύροντας τα προϊόντα τους και ζητώντας παράλληλα πιο σύντομη ημερομηνία αποπληρωμής.

Τα πρώτα κενά στα ράφια ήταν γεγονός και δεν μπορούσαν να κρυφτούν ούτε από τους καταναλωτές ούτε από τους υπόλοιπους προμηθευτές, οι οποίοι άρχισαν να γίνονται πιο προσεκτικοί. Προσπαθώντας να βρει τη χρυσή συνταγή το 2011, η διοίκηση θα αλλάξει μέσα σε λίγους μήνες τρεις φορές, όμως μαγική συνταγή δεν βρίσκεται. Ο δανεισμός από τις τράπεζες έχει γίνει πιο δύσκολος, αλλά η εταιρεία αποφασίζει να παίξει το παιχνίδι ακόμη πιο επιθετικά. Προχωρά σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου κατά 50 εκατ. ευρώ με τα χρήματα να πέφτουν σε προσφορές, ώστε να τονωθεί η κίνηση στα καταστήματα, κάτι που τελικά δεν ήρθε. Στα τόσα προβλήματα που είχε η μεγαλύτερη αλυσίδα λιανεμπορίου της χώρας άρχισαν να προστίθενται και οι απανωτές ανακοινώσεις και τα πρόστιμα του ΕΦΕΤ για σωρεία υγειονομικών παραβάσεων. 

Η αποχώρηση της Carrefour

Το 2012 ήταν χρονιά ορόσημο για τον όμιλο. Μετά από χρόνια συμβίωσης – όχι και της καλύτερης δυνατής – η Carrefour παίρνει και αυτή μετά την Credite Agricole και την Fnac τον δρόμο της επιστροφής για την Γαλλία. Ανακοινώθηκε δύο ημέρες πριν τις κρίσιμες εκλογές του Ιουνίου και παρουσιάστηκε σαν «βελούδινο διαζύγιο», όταν στο Παρίσι ο γαλλικός κολοσσός ανακοίνωνε ότι κατέγραψε ζημίες 220 εκατ. ευρώ από την δραστηριότητα του στην Ελλάδα και η πλευρά Μαρινόπουλου πανηγύριζε για την ελληνικότητα πλέον της εταιρείας.

Οι πωλήσεις στο πρώτο τρίμηνο του 2012 μπορεί να συνέχιζαν να κινούνται πτωτικά κατά 16% λόγω της επιθετικής εμπορικής πολιτικής – σύμφωνα με την Carrefour – όμως οι Έλληνες μέτοχοι συνεχίζουν ακάθεκτοι σαν να μην γνωρίζει κρίση η χώρα. Υλοποιούν την συμφωνία με την Carrefour που τους καθιστούσε master franchisee για τις γειτονικές χώρες και ξεκινούν να επεκτείνονται σε Κύπρο, Βουλγαρία, Σκόπια και Αλβανία.

Την στιγμή που οι περισσότεροι ανταγωνιστές ήταν κουμπωμένοι και σφιχτοί λόγω της ύφεσης η Μαρινόπουλος κινούνταν σαν άγριο άλογο σε ροντέο μετά και από τη νέα αύξηση μετοχικού κεφαλαίου 348 εκατ. ευρώ που ανακοίνωνε. Εξαγόραζε μικρές αλυσίδες και προχωρούσε σε εμπορική συμφωνία με άλλες. Στόχος να αυξήσει δίκτυο και πωλήσεις με οποιοδήποτε τίμημα. Και οι προσφορές στα καταστήματα συνέχιζαν στον ίδιο ρυθμό. Η μόνη διαφορά πλέον ότι δεν αφορούσαν τα επώνυμα προϊόντα του παρελθόντος αλλά νέες, άγνωστες μάρκες από την ελληνική περιφέρεια. Οι μεγάλοι παίκτες ή είχαν περιορίσει την παρουσία τους στην αλυσίδα ή φοβούμενοι ότι το κακό έρχεται φρόντιζαν να χτίσουν σχέσεις με άλλες αλυσίδες. 

Η αλυσίδα που διαφημίζεται

Ένα από τα «τεχνάσματα» που χρησιμοποιούσε η διοίκηση της Μαρινόπουλος για να κρατάει «ζεστούς» τους καταναλωτές απέναντι στα όλο και λιγότερα προϊόντα που συναντούσαν στα καταστήματα ήταν η έντονη διαφημιστική παρουσία σε όλα τα μέσα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2014 η αλυσίδα ήταν ο μεγαλύτερος διαφημιζόμενος στην Ελλάδα δαπανώντας 23,3 εκατ. ευρώ, ποσό σχεδόν διπλάσιο ή υπερδιπλάσιο από ότι οι υπόλοιπες αλυσίδες σουπερ μάρκετ. Για τις διαφημίσεις επιστρατεύονται δημοφιλείς πρωταγωνιστές από σήριαλ, τηλεοπτικοί σεφ ενώ η Μαρινόπουλος είναι χορηγός σε αρκετές εκπομπές.

Παράλληλα έντονη είναι η παρουσία της και στην διαφήμιση στο διαδίκτυο ακόμη και σε site, που ούτε ιδιαίτερη επισκεψιμότητα έχουν ούτε ταιριάζουν με το προφίλ της. Κάποιος θα υπέθετε ότι η διαφήμιση στην προκειμένη περίπτωση λειτουργεί είτε προληπτικά είτε «πυροσβεστικά» στην διάδοση αρνητικών ειδήσεων για την εταιρεία.

Την ίδια ώρα που η αγορά γνώριζε τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο όμιλος, άρθρα σχεδόν διαφημιστικά δημοσιεύονταν στα, κατά τα άλλα, έγκυρα και αμερόληπτα οικονομικά site, που σήμερα που σταμάτησε η ροή χρημάτων θυμήθηκαν ξανά να κάνουν ρεπορτάζ. 

Υπεροψία και στα νούμερα

Γίνεται η μεγαλύτερη ελληνική αλυσίδα λιανεμπορίου να μην δημοσιεύει ισολογισμούς για δύο και πλέον χρόνια; Γίνεται όταν υπάρχει το «παραθυράκι του νόμου» που το επιτρέπει έναντι ενός μικρού προστίμου και των αρχών που κάνουν τα στραβά μάτια. Αυτό έκανε και η Μαρινόπουλος τόσο το 2014 όσο και το 2015 καθώς δεν επιθυμούσε να θορυβηθούν οι προμηθευτές από τα μεγέθη που θα έβλεπαν. Η μη δημοσίευση ισολογισμών όμως, όπως είναι λογικό, προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερο θόρυβο στους κύκλους των προμηθευτών οι οποίοι πλέον αποχωρούσαν μαζικά από τα ράφια της Μαρινόπουλος.

Οι ισολογισμοί, όπως πολύ πρόσφατα ενημερωθήκαμε, μπορεί να μην δημοσιεύονταν έφταναν όμως με usb στα αρμόδια γραφεία των τραπεζών. Έτσι το 2014 οι πωλήσεις της Μαρινόπουλος διαμορφώθηκαν στα 1,5 δισ. ευρώ πέφτοντας για πρώτη φορά πίσω από την ΑΒ Βασιλόπουλος που είχε πραγματοποιήσει τζίρο 1,8 δισ. ευρώ. Για το 2015 στοιχεία ακόμη δεν έχουν ανακοινωθεί αλλά εκτιμάται ότι η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη και ότι η πάλαι ποτέ πρώτη αλυσίδα μπορεί να βρίσκεται πλέον και στην πέμπτη θέση. 

Ο πρώτος κόκκινος συναγερμός

Οι εκτεταμένες ελλείψεις προϊόντων είναι φαινόμενο που παρατηρείται εδώ και περίπου ένα χρόνο. Ένα κάποιο ρόλο έπαιξαν και τα capital controls, καθώς οι προμηθευτές πλέον μετρούσαν και την τελευταία δεκάρα. Το ίδιο άρχισε να κάνει πλέον και η Μαρινόπουλος, αλλά ήδη ήταν αργά. Οι τράπεζες πλέον δεν δάνειζαν άλλο και η εταιρεία που «σπατάλησε» τα τελευταία χρήματα, που της είχαν δώσει σε δύο ακόμη εξαγορές, αυτή της «Αριάδνη» και της «Κρόνος» – δύο μήνες πριν τα capital controls – θα έπρεπε πλέον να διαχειριστεί τα ελάχιστα χρήματα που έμπαιναν στα ταμεία των καταστημάτων της. Με αυτά θα έπρεπε να πληρώσει προμηθευτές – πληροφορίες θέλουν ότι τους «μικρούς» τους πλήρωνε πλέον μετά από 400 και μέρες – εργαζόμενους, ενοίκια καταστημάτων και υποχρεώσεις προς εφορία και κράτος.

Η επίσκεψη σε ένα κατάστημα από τον περασμένο Σεπτέμβριο θύμιζε κατάσταση ανακαίνισης που δεν τελείωνε ποτέ. Οι επιλογές είχαν ελαχιστοποιηθεί και στα ράφια είχαν εμφανιστεί μάρκες που δεν γνώριζες στην αγορά. Τα Χριστούγεννα πλέον τα καταστήματα είχαν γίνει ένα ταξίδι στην Ανατολική Γερμανία της δεκαετίας του ’80. Τα μισά ράφια ήταν άδεια και τα υπόλοιπα μισά γεμάτα με προϊόντα με το σήμα της Carrefour.

Παρόλα αυτά οι διαφημίσεις συνέχιζαν να παίζουν αλλά είχαν γίνει πιο αφαιρετικές  και αόριστες. Η απόγνωση στους προμηθευτές είχε φτάσει στο κόκκινο όμως κανένας δεν προχωρούσε σε καμία κίνηση. Οι πρώτοι που έκαναν μια κίνηση – μέσα στην απόγνωση τους – ήταν οι συνεταιριστές της ΕΒΟΛ από το Βόλο. Η γαλακτοβιομηχανία στις 7 Ιανουαρίου ανακοινώνει ότι σταματάει να προμηθεύει γάλα την αλυσίδα. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι το γάλα με 0,99 ευρώ ήταν ένας από τους βασικούς «κράχτες» της Μαρινόπουλος το 2015 για να φέρει ξανά κόσμο στα καταστήματα. Στην ανακοίνωση της η ΕΒΟΛ θα έλεγε για πρώτη φορά δημόσια αυτό που όλοι ήξεραν και κανένας δεν τολμούσε να πει « Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Βόλου οδηγήθηκε στην αναγκαστική αυτή απόφαση μετά από το αδιέξοδο στο οποίο οδήγησαν τα συσσωρευμένα προβλήματα αδυναμίας της Μαρινόπουλος να ανταποκριθεί στις οικονομικές υποχρεώσεις της προς την ΕΒΟΛ».

Πλέον οι ρόλοι είχαν αντιστραφεί και ο Μαρινόπουλος αν ήθελε να δει επώνυμα προϊόντα θα έπρεπε να πληρώνει, όχι σε 200, 300 ή και παραπάνω μέρες μετά αλλά μπροστά. Αυτό και έκανε για να μπορέσει να έχει κάποιους κομβικούς κωδικούς, κυρίως πολυεθνικών, στα ράφια του.

Ένα μήνα αργότερα πάλι η ΕΒΟΛ θα προχωρούσε ένα βήμα ακόμη πιο πέρα με στόχο να πάρει τα χρωστούμενα. Στις 9 Φεβρουαρίου «θα σφράγιζε» επιταγές της Μαρινόπουλος ενώ είχε προγραμματίσει και αποκλεισμό του κεντρικού καταστήματος στον Βόλο στις 10 Φεβρουαρίου. Το τελευταίο δεν χρειάστηκε να γίνει καθώς η διοίκηση που μέχρι τότε αρνούνταν να τους δει έτρεξε να φροντίσει για την άμεση αποπληρωμή των υποχρεώσεων της. Το κακό όμως είχε γίνει, η ΕΒΟΛ είχε δείξει και στους υπόλοιπους ποιος είναι ο τρόπος που μπορούσαν να πάρουν τα χρήματα τους.

Υπό την μορφή πληροφόρησης, οι προμηθευτές ενημερώθηκαν για εσωτερικές αλλαγές στον όμιλο Μαρινόπουλου καθώς πλέον τον τομέα των σούπερ μάρκετ διαχειρίζονταν ο Λεωνίδας Μαρινόπουλος.

Η σωτηρία που δεν ήρθε ποτέ

Το επόμενο άσχημο μαντάτο ήρθε από τα γειτονικά Σκόπια στις 8 Φεβρουαρίου όπου κατέβασε ρολά το τελευταίο κατάστημα Carrefour που διέθετε στην γειτονική χώρα. Πλέον η κατάσταση στα καταστήματα στην Ελλάδα είχε γίνει δραματική με τις πωλήσεις να έχουν πέσει έως και 70% σε σχέση με ένα χρόνο πριν και τους προμηθευτές στα κάγκελα. Στο σημείο αυτό ήρθε ως απο μηχανής θεός η ανακοίνωση για συνεργασία με τον Σκλαβενίτη υπό τις ευλογίες των πιστωτριών τραπεζών. Η πληροφόρηση και μόνο της συμφωνίας μαζί με κάποια χρήματα που έδωσαν οι τράπεζες βοήθησε να υπάρξει μία κάποια σχετική ομαλοποιήση, καθώς στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων οι προμηθευτές έβλεπαν πέρα από τον εκπρόσωπο της Μαρινόπουλος και αυτόν της Σκλαβενίτης αλλά και των τραπεζών. Κάπως έτσι η αλυσίδα έφτασε στο Πάσχα με μισογεμάτα καταστήματα και τους εργαζόμενους πληρωμένους μέχρι τελευταίας δεκάρας.

Τα προβλήματα άρχισαν να φαίνονται ξανά από τα τέλη Μαϊου όταν οι προμηθευτές άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι το σχέδιο σωτηρίας της αλυσίδας και αποπληρωμής τους, που τους είχε προταθεί, πρακτικά δεν έβγαινε. Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η αδυναμία της Μαρινόπουλος να ανταποκριθεί στην συμφωνία, που είχε υπογράψει λίγες ημέρες πριν. Πλέον ήταν κοινό μυστικό ότι ο μόνος τρόπος για να διεκδικήσουν τα χρήματα τους ήταν δια της δικαστικής οδού. Το «μυστικό» έπαψε να είναι μυστικό τις τελευταίες ημέρες και δικαστικοί λειτουργοί έρχονταν στα καταστήματα, κατέβαζαν ρολά και προχωρούσαν σε κατάσχεση χρημάτων, προϊόντων ή εξοπλισμού αντίστοιχου με το ποσό της σφραγισμένης επιταγής.

Η κατάσταση πλέον είχε ξεφύγει εκτός ελέγχου και την Τρίτη 28 Ιουνίου η Μαρινόπουλος, αναγκάζεται να καταφύγει και αυτή στην δικαιοσύνη για να ζητήσει προστασία από τους προμηθευτές της και όχι μόνο.

Η επόμενη ημέρα

Πλέον οι επόμενες – καθορισμένες – κρίσιμες ημερομηνίες είναι αυτή της Παρασκευής 1ης Ιουλίου, όπου στα δικαστήρια της οδού Ευελπίδων θα συζητηθεί η αίτηση προσωρινής διαταγής στο πλαίσιο ασφαλιστικών μέτρων από τους πιστωτές της εταιρείας και η 16η Νοεμβρίου όπου θα συζητηθεί η αίτηση εξυγίανσης του άρθρου 99 του Νόμου 3588/2007 και η αίτηση λήψης προληπτικών μέτρων. Με το τελευταίο, δηλαδή την εκδίκαση μετά από ένα περίπου εξάμηνο, η εταιρεία παίρνει μία σημαντική ανάσα και ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ώστε να καλύψει τα κακώς κείμενα όλων των προηγούμενων χρόνων αλλά και ένα μεγάλο διάστημα που τα καταστήματα θα βυθίζονται σε περαιτέρω απαξίωση.

Η ίδια φυσικά δεν φαίνεται να έχει το πάνω χέρι και τον λόγο έχουν πλέον οι τράπεζες και ο επόμενος που θα πάρει τα κλειδιά της διαχείρισης (σ.σ. το όνομα Σκλαβενίτη συνεχίζει να παίζει είναι όμως στην διακριτική ευχέρεια του ίδιου να ζυγίσει τα υπερ και τα κατά υπό τις νέες συνθήκες).

Όποιος και να είναι ο επόμενος διαχειριστής θα θέλει το «μαγαζί» που θα πάρει να είναι σαφώς πιο συμμαζεμένο. Το συμμάζεμα αυτό θα έχει να κάνει με το κλείσιμο μικρών και ζημιογόνων καταστημάτων και πολύ πιθανόν την μείωση του προσωπικού που σήμερα προσδιορίζεται σε 12.500 άτομα αλλά σίγουρα είναι πολύ μικρότερο. Οι επόμενες ημέρες είναι ιδιαίτερα κρίσιμες καθώς το άνοιγμα 1,32 δισ. που έχει η εταιρεία στην αγορά είναι τεράστιο και το μόνο σίγουρο είναι ότι η ευθύνη δεν έχει μόνο η Μαρινόπουλος, αλλά και αυτοί που έκλειναν τα μάτια σε κάτι που γνώριζαν ότι θα έφτανε σε αυτό το σημείο. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Αυτές είναι οι 72 αλυσίδες σούπερ μάρκετ που ψώνιζες και δεν υπάρχουν πια