Οι Παλαιστίνιοι πολιτικοί κρατούμενοι πριν και μετά την 7η Οκτωβρίου

Το άρθρο δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στο Eteron. Η Ζάκια Άκρα είναι διευθύντρια έκδοσης στο Κέντρο Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (ΚΕΜΜΙΣ) του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και διδάσκουσα στο Τμήμα Ιστορίας, Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος. Εξειδικεύεται στα θέματα της Μέσης Ανατολής.

«Το σώμα του [Παλαιστίνιου] πολιτικού κρατούμενου […] δεν είναι πλέον ο στόχος. Αλλά αυτό που στοχοποιείται είναι το μυαλό και η ψυχή τους […] αυτό που συμβαίνει στις [ισραηλινές] φυλακές δεν είναι μόνο η κράτηση και η απομόνωση των πολιτικών κρατουμένων. Αντίθετα, είναι μέρος ενός ολοκληρωμένου σκόπιμου σχεδίου που στοχεύει να αλλάξει την παλαιστινιακή εθνική συνείδηση» έγραψε o Walid Daqqa, ο μακροβιότερος Παλαιστίνιος κρατούμενος στις ισραηλινές φυλακές ως τώρα.*

Πράγματι, το ισραηλινό σύστημα φυλακών (Israel Prison Service – Shabas) λειτουργεί ως ένας από τους πιο ισχυρούς μηχανισμούς καταστολής εναντίον των Παλαιστινίων τόσο για εκείνους που συλλαμβάνονται όσο για την υπόλοιπη παλαιστινιακή κοινωνία είτε στη Δυτική Όχθη, είτε στη Γάζα ή ακόμη και εντός του Ισραήλ ως μέσο εκφοβισμού. Συνεπώς, το κίνημα των φυλακισμένων αποτελεί σημείο αναφοράς για όλους τους Παλαιστινίους και η απελευθέρωσή τους θεωρείται διαχρονικά μείζον ζήτημα του παλαιστινιακού αγώνα, όπως και αν εκείνος ορίζεται. Εξετάζοντας τους Παλαιστίνιους πολιτικούς κρατούμενους, διακρίνουμε αφενός τη συσπείρωση και τις κινήσεις αντίστασης, και, αφετέρου, τις απόπειρες απελευθέρωσης των κρατουμένων μέσω “ανταλλαγής φυλακισμένων”.

Όσον αφορά το τελευταίο, η αρπαγή των Ισραηλινών ή/και Δυτικών ομήρων, ανεξαρτήτως ιδεολογικού υπόβαθρου, στόχευε στην ανταλλαγή τους με Παλαιστίνιους κρατούμενους ήδη από την εποχή των αεροπειρατειών με αποκορύφωση την επίθεση της Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023. Βασικό χαρακτηριστικό των ανταλλαγών κρατουμένων είναι ο δυσανάλογος αριθμός μεταξύ Ισραηλινών ομήρων και Παλαιστινίων φυλακισμένων. Παραδείγματος χάριν, για την ανταλλαγή του Ισραηλινού στρατιώτη Gilad Shalit το 2011 απελευθερώθηκαν 1.027 Παλαιστίνιοι πολιτικοί κρατούμενοι.

Η χρήση της συγκεκριμένης τακτικής υπαγορεύονται από δύο συγκυρίες: πρώτον, τις συνθήκες κράτησης των Παλαιστίνιων, και δεύτερον, την περιθωριοποίησή τους από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων μεταξύ των ισραηλινών και παλαιστινιακών αρχών.

Οι ισραηλινές δυνάμεις έχουν συλλάβει περίπου 1 εκατομμύριο Παλαιστίνιους από το 1967 έως σήμερα, με τις συνθήκες κράτησής τους να αποτελούν επιτομή παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται στις ισραηλινές φυλακές περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την παρατεταμένη παραμονή τους στην απομόνωση, την απαγόρευση επισκέψεων από συγγενικά τους πρόσωπα, την περιορισμένη πρόσβαση σε δικηγόρους, την έλλειψη ιατρικής φροντίδας, τη χρήση δακρυγόνων σε κλειστούς χώρους και τη σωματική και ψυχική κακοποίησή τους. Επίσης, η παραβίαση των δικαιωμάτων τους εκτείνεται και στον τρόπο που είτε δικάζονται είτε κρατούνται ανεξαρτήτως ύπαρξης επίσημων κατηγοριών. Η πρακτική της φυλάκισης χωρίς την απόδοση κατηγοριών είναι γνωστή ως «διοικητική κράτηση», η οποία επιτρέπει στις ισραηλινές αρχές να συλλαμβάνουν Παλαιστίνιους χωρίς να οδηγούνται εντέλει σε δίκη, από τρεις έως έξι μήνες και με περιθώριο «ανανέωσης» επ’ αόριστων. Σε πλήρη αντίθεση με τους διοικητικούς κρατούμενους, οι φυλακισμένοι που υπάγονται στην κατηγορία των κρατουμένων ασφαλείας (Security Prisoners) καταδικάζονται ισόβια που αντιστοιχεί σε 99 χρόνια φυλάκισης. Μεταξύ των 600 φυλακισμένων που είναι καταδικασμένοι σε ισόβια, ο πλέον μακροχρόνια εξ αυτών μέχρι στιγμής είναι ο Abdallah Barghouti με 67 σωρευτικές ποινές ισόβιας κάθειρξης. Επιπλέον, οι Παλαιστίνιοι πολιτικοί κρατούμενοι δικάζονται από στρατιωτικά δικαστήρια και φυλακίζονται σε ξεχωριστές φυλακές, με τα ποσοστά καταδίκης να φτάνουν το 99.7% και να παραμένουν κρατούμενοι μέχρι να δικαστούν. Ακόμη και σε περίπτωση θανάτου οι σοροί τους κρατούνται μέχρι την ολοκλήρωση της ποινής τους ή εντάσσονται στις συμφωνίες ανταλλαγής φυλακισμένων.

Οι Παλαιστίνιοι κατάφεραν να οργανωθούν πολιτικά εντός τον φυλακών ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ένα κίνημα γνωστό στα αραβικά ως nitham al-dakhili (εσωτερική οργάνωση). Επηρεαζόμενο από τις παλαιστινιακές πολιτικές εξελίξεις, ακολούθησε συσσωματώσεις των παλαιστινιακών πολιτικών κινημάτων και κομμάτων. Ο στόχος τους ήταν διπλός: να διατηρήσουν εντός φυλακής την συνείδησή τους με το εθνικό παλαιστινιακό αντιστασιακό κίνημα σε θέματα που αφορούν τον γενικότερο πολιτικό αγώνα και να διεκδικήσουν βασικά δικαιώματα εντός των φυλακών. Σε αντίθεση με τον πρώτο, ο δεύτερος αγώνας διεξαγόταν ανεξάρτητα και παράλληλα από τα δρώμενα των Παλαιστινίων «έξω» και επικεντρωνόταν στα δικαιώματά τους ως φυλακισμένοι και στην υλική και πνευματική επιβίωσή τους υπό ακραίες συνθήκες. Η οργάνωσή τους προσφέρει στους φυλακισμένους ένα πλαίσιο μέσω του οποίου συντονίζουν τις αντιστασιακές τους δράσεις για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων τους.

Η σημαντικότερη μορφή αντίστασης εντός των φυλακών είναι οι μαζικές απεργίες πείνας που ανέρχονται στις 30 από το 1967 μέχρι το 2020. Η πιο γνωστή προσπάθεια έγινε το 2012 κυρίως λόγω της δημοσιότητας που έλαβε από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Ως απάντηση, οι ισραηλινές αρχές νομιμοποίησαν το 2015 τη βασανιστική μέθοδο της αναγκαστικής σίτισης. Μία άλλη εντυπωσιακή αντιστασιακή πρακτική των φυλακισμένων είναι το λαθρεμπόριο σπέρματος. Τα τελευταία δέκα χρόνια 122 παιδιά γεννήθηκαν μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης με σπέρμα φυλακισμένων που μεταφέρθηκε λαθραία εκτός των φυλακών. Το εγχείρημα συμβολίζει την ικανότητα του παλαιστινιακού λαού αψηφά στην ισραηλινή εξουσία, αμφισβητώντας στην πράξη την ικανότητα ελέγχου τόσο των φυλακών ως σύστημα καταστολής όσο και την προσπάθεια αλλαγής της δημογραφικής πραγματικότητας μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Παρομοίως, οι προσπάθειες αποδράσεων από τις φυλακές αποτελούν εξίσου μια μορφή συμβολικής αντίστασης και αμφισβήτησης της ισραηλινής εξουσίας καθώς είναι σχεδόν βέβαιο ότι πρόκειται να συλληφθούν εκ νέου, δεδομένου του ασφυκτικού κλοιού των ισραηλινών δυνάμεων ασφαλείας είτε εντός του Ισραήλ είτε στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη. Χαρακτηριστικά, η τελευταία επιτυχημένη προσπάθεια έγινε το 2021 από τη φυλακή Gilboa όμως και οι έξι Παλαιστίνιοι που δραπέτευσαν συνελήφθησαν ξανά έπειτα από δύο εβδομάδες. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι φυλακές και τα κέντρα ανακρίσεων βρίσκονται σε ισραηλινά εδάφη, με εξαίρεση δύο κέντρα κρατήσεων που βρίσκονται «θεωρητικά» στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη αλλά σε περιοχές που ελέγχονται αποκλειστικά από τις ισραηλινές αρχές.

Από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του εσωτερικού κινήματος ήταν η κατάκτηση του δικαιώματος για πρόσβαση στην εκπαίδευση, επιταχύνοντας τη δημιουργία προγραμμάτων που αφορούσαν την Ιστορία και τις γλώσσες. Στη συνέχεια ενσωμάτωσαν και μαθήματα Πολιτικής Θεωρίας και Ιδεολογίας. Τα παραπάνω μαθήματα διεξάγονταν σε συγκεκριμένες ώρες καθημερινά και οδήγησαν σε πολιτικές συναντήσεις για επίκαιρα ζητήματα, εξωτερικών και εσωτερικών υποθέσεων. Οι πολιτικές και ιδεολογικές συναντήσεις γινόντουσαν χωριστά από κάθε πολιτική παράταξη και ήταν υποχρεωτικές για τα μέλη, ενώ παράλληλα οργανώνονταν εθελοντικές και ανοιχτές πολιτικές συναντήσεις στις οποίες συμμετείχαν μέλη όλων των παρατάξεων. Ως αποτέλεσμα, οι συγκεκριμένες συναντήσεις αποκρυστάλλωσαν ένα πνεύμα πολιτικής οργάνωσης που διέπεται από στενή συνεργασία μεταξύ των παρατάξεων τόσο σε επίπεδο κελιών και τμημάτων όσο και μεταξύ των φυλακών.

Το εσωτερικό κίνημα βασίζεται στο πνεύμα του διαλόγου και της συλλογικής συνείδησης, σε αντίθεση με τον παλαιστινιακό πολιτικό ανταγωνισμό εκτός φυλακών, οδηγώντας στην ανάδυση πολιτικών ηγετών εντός φυλακών όπως ο Marwan Barghouti, γνωστός ως ο «Παλαιστίνιος Μαντέλα». Ο Barghouti είναι μέλος της Φατάχ, που φυλακίστηκε το 2002 και έχει καταδικαστεί σε πέντε σωρευτικές ποινές ισόβιας κάθειρξης για τις 26 δολοφονίες Ισραηλινών στρατιωτών και πολιτών και επιπλέον 40 χρόνια για την συμμετοχή και δραστηριότητα σε τρομοκρατική οργάνωση. Στα τέλη του 2005 κατάφερε να δημιουργήσει μια πλατφόρμα διαλόγου εντός των φυλακών στη διάρκεια της κρισιμότερης ενδο-παλαιστινιακής σύγκρουσης μεταξύ Χαμάς και Φατάχ. Σημαντικότερο επίτευγμά του ήταν η σύσταση και η δημοσίευση τον Μάιο του 2006 του εγγράφου Εθνικής Συμφιλίωσης των Φυλακισμένων, σε συνεργασία με πέντε εκπροσώπους αντίστοιχα συνδεδεμένους με τη Φατάχ, τη Χαμάς, την Ισλαμική Τζιχάντ, το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP) και το Δημοκρατικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (DFLP). Το έγγραφο αποτελεί έναν οδικό χάρτη εθνικής ένωσης και κοινών σημείων διαπραγμάτευσης για τη διαδικασία συνομιλιών με το Ισραήλ και παραμένει ως σημείο αναφοράς στις συνομιλίες συμφιλίωσης μεταξύ Χαμάς και Φατάχ. Επίσης, ο Barghouti θεωρείται ηγέτης ευρείας αποδοχής καθώς για μια δεκαετία παραμένει η δημοφιλέστερη πολιτική προσωπικότητα για την θέση του Παλαιστίνιου προέδρου στις δημοσκοπήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι βρίσκεται στην κορυφή της λίστας της Χαμάς για την ανταλλαγή φυλακισμένων – αν και αυτό δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς διαχρονικά τα αιτήματα ανταλλαγής οποιασδήποτε παλαιστινιακής ομάδας δεν αφορούν αποκλειστικά τα δικά τους μέλη.

Η άνοδος της ακροδεξιάς στο Ισραήλ και, ιδίως από την περίοδο που ανέλαβε ο Itamar Ben Gvir το υπουργείο Εθνικής Ασφάλειας στα τέλη του 2022, οι συνθήκες των κρατουμένων χειροτέρεψαν σημαντικά. Οι νέες πολιτικές έβαλαν στόχο τους Παλαιστίνιους φυλακισμένους θεωρώντας ότι οι συνθήκες είναι υπερβολικά καλές για «τρομοκράτες». Τα κεκτημένα των κρατουμένων όπως η πρόσβαση στην εκπαίδευση εντός των φυλακών, τα γεύματα και οι αυξανόμενες περίοδοι απομόνωσης, βρέθηκαν στο επίκεντρο των νέων πολιτικών που δυσχέραιναν τις συνθήκες διαβίωσής τους. Ταυτόχρονα, η πολιτική οργάνωσή τους δέχτηκε καίριο πλήγμα καθώς έγινε ανακατάταξη των φυλακισμένων μεταξύ των φυλακών, μεταφέροντας τους κάθε 3 μήνες και απαγόρευση επαφών μεταξύ τους.

Η καταστολή εντός των φυλακών αυξήθηκε μετά την 7η Οκτωβρίου, ενώ επίσης και ο αριθμός των φυλακισμένων εκτοξεύτηκε από 4.650 στους 10.100 βάσει των τελευταίων δεδομένων της οργάνωσης υποστήριξης των φυλακισμένων Addameer – εκ των οποίων 3.398 είναι υπό διοικητική κράτηση, 95 γυναίκες και 270 παιδιά. Συνολικά, οι ισραηλινές δυνάμεις έχουν προβεί σε περισσότερες από 7.000 συλλήψεις μόνο στη Δυτική Όχθη και σχεδόν 1.000 επιπλέον στην Ιερουσαλήμ, εκ των οποίων οι περισσότερες κατέληξαν σε διοικητικές κρατήσεις. Ταυτόχρονα, αυξήθηκαν τα περιστατικά θανάτου «υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες» όπως και η πρακτική της συλλογικής τιμωρίας. Επίσης, φαίνεται ότι οι Παλαιστίνιοι με ισραηλινή υπηκοότητα –αν και βάσει νόμου πρέπει να υπάγονται στην ίδια κατηγορία με τους εβραίους πολίτες του Ισραήλ και όχι στην κατηγορία των Παλαιστινίων της Γάζας, της Δυτικής Όχθης και της Ανατολικής Ιερουσαλήμ- πλέον υφίστανται την ίδια μεταχείριση με τους υπόλοιπους Παλαιστίνιους, ενώ και οι αριθμοί των συλλήψεών τους εκτοξεύτηκαν.

Τον Αύγουστο του 2024, το B’tselem που είναι από τα πλέον αξιόπιστα ισραηλινά κέντρα πληροφόρησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα στα Κατεχόμενα, δημοσίευσε μια έκθεση 118 σελίδων με τίτλο «Καλώς ήρθατε στην Κόλαση. Το ισραηλινό σύστημα φυλακών ως δίκτυο στρατοπέδων βασανιστηρίων» όπου περιγράφει τις παρούσες συνθήκες στις ισραηλινές φυλακές. Η επιδείνωση των συνθηκών προκύπτει γενικά από τον υπερπληθυσμό και τον συνωστισμό στα κελιά, την απουσία πρόσβασης στο φυσικό φως και τον καθαρό αέρα, την άρνηση επαφής με δικηγόρους και συγγενείς, την κατάσχεση προσωπικών αντικειμένων, τη σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική κακοποίηση, τον εκφοβισμό, τη στέρηση ύπνου, τη βία κατά τις μεταγωγές, τη στέρηση τροφής, τη διακοπή παροχής νερού και την έκθεση στο κρύο. Τέλος, παραθέτει στοιχεία για τις πρακτικές της ισραηλινής στρατιωτικής μονάδας Keter/Initial Reaction Force (IRF), γνωστή ως «τάγμα θανάτου», εναντίον των φυλακισμένων το πρώτο διάστημα μετά την 7η Οκτωβρίου. Όλες οι παραπάνω πρακτικές διεξάγονται βάσει του νέου καθεστώτος με τη θέσπιση της «προσωρινής διαταγής» και της «έκτακτης κατάστασης των φυλακών» που πλέον εισέρχεται στον δεύτερο χρόνο εφαρμογής του.