O ρόλος της συγγραφέως του Harry Potter, JK Rowling, στην ελληνική πρόνοια

Η Σοφία Κωνσταντέλια (πρόεδρος του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας της Περιφέρειας Αττικής (ΚΚΠΠΑ) ) δήλωσε ρητά πως στόχος της Πολιτείας είναι να μην μπει άλλο παιδί σε ίδρυμα. Κάτι για το οποίο μάχεται από το 2004 η Lumos, διεθνής, μη κυβερνητική, οργάνωση που δημιούργησε -το 2005- η συγγραφέας του Harry Potter, JK Rowling. Ήθελε να προωθήσει το τέλος του ιδρυματισμού, παγκοσμίως.

Eίχε προηγηθεί, το 2004, ρεπορτάζ της εφημερίδας The Sunday Times σχετικό με παιδιά που κρατούνταν σε κρεβάτια-κλουβιά, σε ιδρύματα. Τότε ήταν που η Rowling, όπως λέει, ένιωσε την υποχρέωση να κάνει κάτι για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση. “Κοίταξα τη φωτογραφία ενός αγοριού, σε κρεβάτι-κλουβί και ένιωσα ότι δεν είχε απολύτως καμία φωνή. Αυτό με άγγιξε, όπως δεν με είχε αγγίξει κάτι άλλο. Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιον πιο αδύναμο, από ένα παιδί που ενδεχομένως έχει σωματική ή διανοητική αναπηρία, κλειδωμένο κάπου, μακριά από την οικογένεια του. Ήταν μια συγκλονιστική συνειδητοποίηση”.

Όπως μπορείτε να διαβάσετε στη σελίδα της Lumos το moto είναι “Children belong in the families, not orphanages”. Στόχος της είναι έως το 2050 όλα τα παιδιά να μεγαλώνουν με αγάπη, φροντίδα και προστασία που θα παρέχουν οικογένειες. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία “από έρευνες που έχουν γίνει σε ορφανοτροφεία, για 80 χρόνια”, αυτήν τη στιγμή περί τα 8.000.000 παιδιά ζουν σε ορφανοτροφεία και άλλα ιδρύματα, στον πλανήτη. Το 80% εξ αυτών δεν είναι ορφανά, αλλά έχουν απομακρυνθεί από τις οικογένειες τους, λόγω της φτώχειας ή διακρίσεων.

“Τα ορφανοτροφεία κάνουν κακό στα παιδιά, τα εκθέτουν σε όλα τα είδη κακοποίησης και trafficking” προσθέτει η Lumos, πριν καταλήξει στο “σώζουμε παιδιά από τα ορφανοτροφεία και τα ενώνουμε με οικογένειες. Αλλάζουμε την εκπαίδευση, την υγεία και το σύστημα κοινωνικής φροντίδας ώστε όλα τα παιδιά και οι οικογένειες να μπορούν να ‘χουν πρόσβαση σε όσα αξίζουν, σε επίπεδο φροντίδας και προστασίας. Επειδή μόνο οι οικογένειες παρέχουν αυτά που χρειάζονται τα παιδιά, για να “χτίσουν” προσωπικότητες και ζωές που θα τους βοηθήσουν να επιτύχουν και να εκμεταλλευτούν το πλήρες εύρος των ικανοτήτων τους”.

Η συνεργασία της Ελλάδας με τη Lumos

Η Lumos συνεργάζεται με πολλές χώρες και έχει επιτύχει, όπως λέει, το τέλος του ιδρυματισμού σε κάποιες (για παράδειγμα στη Βουλγαρία, τη Μολδαβία, την Ουκρανία και την Τσεχία). Έως το 2017 είχε βγάλει από ιδρύματα και τοποθέτησε σε οικογένειες περισσότερα από 17.000 παιδιά. Δημιούργησε υψηλής ποιότητας αναδοχή, με μικρές ομαδικές κατοικίες, στις οποίες τα παιδιά ζουν σε καταστάσεις οικογενειακής ζωής. Βρήκε και ανάδοχους, όπως και πέτυχε υιοθεσίες. Στο ίδιο διάστημα, εμπόδισε 15.000 παιδιά από το να πάνε σε ιδρύματα.

Μένει να δούμε τις έρευνες που θα γίνουν για την πρόοδο, την εξέλιξη αυτών των παιδιών που έφυγαν από τα ιδρύματα και μεγάλωσαν σε οικογένειες. Έως τότε έχετε πρόχειρο και ότι εργάστηκε με άλλους οργανισμούς, ώστε να ενθαρρύνουν την ΕΕ να θεσπίσει κανονισμούς, σύμφωνα με τους οποίους τα κονδύλια για τα κράτη μέλη της ΕΕ, θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται από το 2014, για κοινοτικές υπηρεσίες -και όχι για ανέγερση ή ανακαίνιση ιδρυμάτων. Πέτυχε να πάνε προς αυτήν την κατεύθυνση περισσότερα από 367.000.000 ευρώ. Πλέον, στη λίστα με τις χώρες με τις οποίες συνεργάζεται ανήκει και η Ελλάδα.

Τα SOS και η αποϊδρυματοποίηση

“Έχουν μελετήσει και σχεδιάσει για την Αττική ένα πλάνο” εξηγεί η κ. Κωνσταντέλια, πριν προσθέσει ότι “στην παρούσα φάση, προτεραιότητα για εμάς είναι να ολοκληρώσουμε και να δει ο πολίτης τις βελτιώσεις από το κονδύλι που έχουμε λάβει, το κοινωνικό μέρισμα που ευεργετούνται τα παιδιά μας. Άρα ο πολίτης πρέπει να δει ότι ευεργετήθηκαν. Παράλληλα, είμαστε σε συνεργασία με τη Lumos. Για το επόμενο διάστημα θα έχουμε εβδομαδιαίες, ώστε να σχεδιάσουμε κάθε δράση που μπορεί να βοηθήσει σε αυτό. Είμαστε σε συνεργασία με τα SOS εδώ και δυο χρόνια”.

Επιμείναμε στη Lumos, γιατί είναι παγκόσμια οργάνωση. Υποθέτουμε ότι είχε κάνει μελέτη να δει τι ισχύει στην Ελλάδα. “Βεβαίως και είχε εξασφαλίσει στοιχεία. Είναι όντως, παγκόσμια οργάνωση και έχει εμπειρία. Θέλω όμως, να εξηγήσω ότι είπα για τα SOS, διότι η θέση μας είναι αυτή που μας υποχρεώνει να συνεργαζόμαστε με όποιον αξιόπιστο και σημαντικό συνεργάτη μπορεί να προσφέρει στην ιδέα της αποϊδρυματοποίησης, της βελτίωσης συνθηκών ζωής των παιδιών, της ποιότητας. Για αυτό είμαστε και μαζί με τα SOS και τρέχουμε ένα πρόγραμμα για την αναδοχή, το οποίο βοηθά το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Έτσι καταφέραμε και πήραμε τα παιδιά από τα μαιευτήρια”. Πάμε λοιπόν, στο επόμενο κεφάλαιο.

Τέλος στο φαινόμενο παρατεταμένης διαμονής των βρεφών που εγκαταλείπονται, στα νοσοκομεία

Ισχύει πως όταν ένας γονέας εγκαταλείπει το παιδί του, μόλις γεννηθεί, χωρίς να αποποιηθεί των δικαιωμάτων του, ουσιαστικά το υποχρεώνει σε χρόνια αναμονής πριν βρει ένα σπίτι; “Ναι. Αυτό είναι πολύ μεγάλη συζήτηση και πρέπει να πάρει μεγάλο χώρο στο ηθικό επίπεδο. Η υιοθεσία και η αναδοχή έχουν φτάσει στο σημείο να είναι διαδικασίες. Δεν είναι διαδικασίες. Είναι δικαιώματα. Είναι σύγκρουση δικαιωμάτων.

Δεν είναι η μάνα ένας άνθρωπος που γεννάει. Δεν είναι γεννήτορας και έφυγε. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου, που θα τον ακολουθεί σε όλη του τη ζωή.

Αν δεν δώσεις χώρο σε αυτήν τη μάνα, να δεις ποια είναι, να καταγράψεις ποια είναι, την επιθυμία, τη βούληση για αυτό το παιδί, τις δυνάμεις της, το παιδί δια βίου θα έχει ερωτηματικά. Αν δεν μπορείς να του τα απαντήσεις μέσα από ολοκληρωμένη δουλειά και με σεβασμό στο φυσικό γονιό. Πρέπει να τον σεβαστείς, να τον βρεις, να τον κατανοήσεις και να συμμετέχει στη ζωή του παιδιού του”.

Αν δεν θέλει; “Οφείλω να ‘χω αποδείξει με δέκα τρόπους πως προσπάθησα και δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί. Για το καλό του παιδιού”. Υπάρχουν οι πόροι για όλα αυτά; “Ναι, το έλλειμμα είναι αλλού. Στην ηθική. Στο λόγο, την εικόνα, το στερεότυπο που υπάρχει για την υιοθεσία. Ότι “δεν έχω παιδάκι, είμαι πολύ καλός άνθρωπος, έχω σπίτι, δουλειά και τα μέσα, αγαπώ τα παιδάκια και δικαιούμαι ένα παιδάκι”. Αυτό είναι ένα εξαιρετικά λάθος αφήγημα. Το παιδάκι είναι άλλης μάνας, την οποία πρέπει να σεβαστούμε και να την ακολουθήσουμε στο τι θέλει για το παιδί, ώστε αυτή να είναι η κληρονομιά του παιδιού. Να έχουμε εξαντλήσει τα περιθώρια. Είναι υποχρέωση μας”. Δεν αρκεί δηλαδή, το “αφού είναι εξαρτημένη, της παίρνω το παιδί”.

Το παιδί που “βγαίνει” από μια οικογένεια έχει ένα τεράστιο ερώτημα: το “γιατί δεν ήμουν αρκετά σημαντικός, ώστε να κάνει μια προσπάθεια να με κρατήσει. Γιατί με άφησαν πίσω; Γιατί με απέρριψαν; Γιατί δεν με ήθελαν;”. Όλα αυτά τα ερωτήματα είναι πολύ βαριά για να τα αντιμετωπίσει ένα παιδί.

Στο ηθικό κομμάτι ξεκάθαρα οι υπηρεσίες χρειάζεται να προσπαθούν να έλθουν σε μια συνεννόηση με τη βιολογική μητέρα. Την ίδια ώρα όμως, τα μωρά μένουν στα κρεβατάκια του μαιευτηρίου, ενίοτε και στη μέση του πουθενά -διότι δεν υπάρχει χώρος-, χωρίς επαρκή ανθρώπινη επαφή με τους φροντιστές -που δεν μπορούν να είναι σε 32 σημεία, την ίδια ώρα. Και κάπως έτσι το βρέφος, από τις πρώτες ημέρες της ζωής του, βιώνει την εγκατάλειψη και τη μοναξιά -που καταγράφεται για πάντα στο υποσυνείδητο του.

“Αυτή η διοίκηση δεν έχει κλείσει δυο χρόνια και από την ώρα που ήλθαμε θέσαμε τον συγκεκριμένο στόχο, ως πρώτο. Από τον πρώτο μήνα μπήκαν οι βάσεις για αυτήν την αλλαγή.

Έχουμε την ανάδοχη πρώτη αγκαλιά. Το παιδί δεν μπαίνει στο ίδρυμα. Το παίρνουμε από το μαιευτήριο και πάει σε μια οικογένεια”. Μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής και να κάνετε σχετική αίτηση.

Γιατί δεν πήγαιναν τα βρέφη στα ιδρύματα και έμεναν στα μαιευτήρια; “Διότι από τότε που άλλαξε ο νόμος της υιοθεσίας, το 1996 και έλεγε ότι “πρώτα πρέπει να αφαιρείται η γονική μέριμνα από το βιολογικό γονιό και μετά να περνά στην υιοθεσία” το παιδί έμενε στο πουθενά για 2 με δυόμιση χρόνια. Για την ακρίβεια, έμενε στο ίδρυμα, όπου δεν δημιουργείτο χώρος για να πάνε τα παιδιά από τα μαιευτήρια και τελικά, έμεναν εκεί για χρόνια” με ό,τι συνέπεια είχε αυτό για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Πριν βιαστείτε να πείτε “σιγά μωρέ, μωρά είναι δεν καταλαβαίνουν” έχουμε αποτελέσματα κάποιων πανεπιστημιακών ερευνών για εσάς. Έχουν καταλήξει στο ότι τα αγέννητα έμβρυα συμμετέχουν σε ό,τι συμβαίνει γύρω τους -ακόμα και όταν είναι στην κοιλιά της μητέρας τους.

Έχει επιβεβαιωθεί πως η σχέση μεταξύ μητέρας και παιδιού διαμορφώνεται από το δεύτερο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Αν νιώσει αγάπη και προστασία, εφοδιάζεται με αίσθημα εμπιστοσύνης για τη ζωή.

Αν πρόκειται για ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, που συνοδεύεται με κακή ψυχολογική κατάσταση της μητέρας -γιατί δεν πρόλαβε να κάνει έκτρωση- το παιδί παρουσιάζει δυσκολία στην προσοχή και τη συγκέντρωση και πιο αργή ψυχοκινητική ανάπτυξη. Παρατηρήθηκε και ότι τα αγόρια είναι πιο ευαίσθητα από τα κορίτσια.

Όσο πιο αγχωμένη ή φοβισμένη είναι μια έγκυος, τόσο πιο νευρικό (χτυπά πιο γρήγορα η καρδιά και κινείται περισσότερο) είναι το μωρό στην κοιλιά. Η ψυχική κατάσταση της μητέρας έχει αντίκτυπο στη συμπεριφορά και την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού.

Κανένα βίωμα ή καμία εμπειρία δεν ξεχνιέται. Αν πρόκειται για κάτι ιδιαίτερα οδυνηρό -όπως είναι η εγκατάλειψη- μπορεί να προκαλέσει αργότερα ψυχικές διαταραχές. “Αυτό το σπάσαμε” λέει η κυρία Κωνσταντέλια. “Πλέον δεν χρειάζεται να περιμένουν τα παιδιά να αδειάσει μια θέση στο “Μητέρα”, στο αναρρωτήριο. Πάνε σε ανάδοχη πρώτη αγκαλιά. Έχουμε έτοιμες, προετοιμασμένες ανάδοχες που υποδέχονται το βρέφος”.

Τι αφορά το πρόγραμμα “ανάδοχη πρώτη αγκαλιά”

Λαμβάνουν 260 ευρώ το μήνα, για τα έξοδα ανατροφής του παιδιού. Που δεν φτάνουν. “Ευτυχώς έχουμε πολλούς δωρητές, συγκεκριμένους για την ανάδοχη πρώτη αγκαλιά. Έχουμε ανθρώπους που λένε πως “αν βάλετε σε σπίτι ένα παιδάκι, θα καλύψω τα είδη εγκατάστασης, θα πάρω το κρεβάτι κλπ. Είναι ένα ζήτημα στο οποίο συμμετέχει η κοινωνία και θέλει να γίνεται έτσι”.

Αν λοιπόν, προκύψει εγκατάλειψη βρέφους στο μαιευτήριο “στις οκτώ ημέρες είναι το τελευταίο παιδάκι μας που μπήκε σε ανάδοχη αγκαλιά. Μπορεί το διάστημα να φτάσει και στον ένα μήνα. Εξαρτάται από το χρόνο που θέλουν οι γιατροί για να δουν κάποια πράγματα, στο νοσοκομείο.

Όταν μας παραπέμπουν το βρέφος, είμαστε σε θέση να προχωρήσουμε και την ίδια ημέρα στην ανάδοχη αγκαλιά. Να μη μείνει ούτε ώρα παραπάνω στο νοσοκομείο.

Άδειασαν λοιπόν, τα μαιευτήρια. “Την ίδια ώρα, στο αναρρωτήριο έχουμε τη δυνατότητα να υποδεχθούμε 86 παιδιά. Σήμερα έχουμε 77. Δηλαδή, αν προκύψει ανάγκη υπάρχει θέση, ώστε να μην περιμένει σε ακατάλληλους χώρους”. Στόχος είναι να μειωθούν σε 67 σε ένα μήνα και ούτω καθ εξής.

“Ένα φαινόμενο που διαρκούσε για χρόνια, λύθηκε με τη συνδρομή της κοινωνίας, του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που παράλληλα με το πρόγραμμα για την ανάδοχη αγκαλιά, ανέπτυξε ένα άλλο πρόγραμμα σε συνεργασία με τα SOS. Δώσαμε δηλαδή, το χώρο στο αναρρωτήριο Πεντέλης και μια πτέρυγα άνοιξε για να πάρει παιδιά. Είναι ένας ξενώνας που δουλεύει όπως και οι άλλες μονάδες, με τους γονείς έως ότου ελευθερωθεί το παιδί για να πάει για υιοθεσία ή αναδοχή. Άρα, κάναμε δυο προγράμματα για να αντιμετωπίσουμε και να λύσουμε το φαινόμενο των νοσοκομείων”.

Η κ. Κωνσταντέλια θέλησε να επισημάνει ότι “δεν κάναμε μια αυτόματη αλλαγή τοπίου. Θα ήταν επιπόλαιο. Κάναμε στοχευμένες κινήσεις. Βάλαμε 25 παιδιά σε ανάδοχη πρώτη αγκαλιά και δεν έχουμε πρόβλημα, σε καμία οικογένεια, με κανένα παιδί. Πήγαν όλα πολύ καλά και με τη μεταβίβαση θεσμού, πίσω στη φυσική οικογένεια ή σε υιοθεσία, όταν πήγε. Αυτό σημαίνει πως κάναμε προσεχτικά και καλά βήματα. Ή ότι ο ξενώνας και οι δυνάμεις των SOS έχουν υγιώς συνδεθεί με τις δικές μας δυνάμεις. Ναι, μας πήρε κάποιο χρόνο, αλλά τώρα μπορούμε πιο συντονισμένα να λειτουργούμε σε αυτό το κομμάτι.

Αν σε εμπνέει το παιδί, μπορείς να καταφέρεις πολλά πράγματα. Αυτό είναι το κλειδί. Όχι μόνο στα πρόσωπα, αλλά και στους οργανισμούς. Να μπορεί το παιδί να παραμένει ο εμπνευστής σου.