Ξέρουν τα ζώα πως θα πεθάνουν;

Ο άνθρωπος κυκλοφορεί στον πλανήτη ως το μόνο ζώο που κατέχει την έννοια του θανάτου. Ξέρει δηλαδή, πως η διαδρομή κάποια στιγμή θα τελειώσει. Την ίδια ώρα, ο θάνατος είναι διάχυτος παντού στη φύση και έτσι εικάζεται ότι όπως εξελίσσονται τα είδη αποκτούν μεγαλύτερη επίγνωση του θανάτου.

Είναι όμως, αυτή η αλήθεια;

Οι επιστήμονες εξηγούν πως όλα έχουν να κάνουν με το πώς ορίζεται η γνώση και η επίγνωση. Οι άνθρωποι μαθαίνουμε για το θάνατο, γιατί κάποιοι μας ενημερώνουν -λεκτικώς- επ’ αυτού. Τα ζώα δεν μιλούν στη γλώσσα μας και έτσι δεν μπορούμε να ενημερώσουμε, ούτε να μας ενημερώσουν.

Για αυτό οι ερευνητές εστιάζουν στην παρατήρηση της συμπεριφοράς τους. Αυτή όμως, μπορεί να ερμηνευτεί με διάφορους τρόπους που δεν επιτρέπουν συμπεράσματα.

Να εξηγήσουμε τι συμβαίνει.

Η ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2022 προσδιορίζει το πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν τα ζώα αντιλαμβάνονται το θάνατο. Η σύνοψη αναφέρει ότι «η έννοια του θανάτου δεν πρέπει να ερμηνεύεται ούτε ως δυαδική ούτε ως καθολική». Παρουσιάζεται μια πρόταση για ένα σύνολο ελάχιστων προϋποθέσεων που πρέπει να πληρούνται, ώστε να υπάρχει η έννοια του θανάτου.

Για παράδειγμα, η ελάχιστη κατανόηση συνεπάγεται πως αρχικά περιμένουμε από ένα νεκρό άτομο να είναι ζωντανό, μετά κατανοούμε τη μη λειτουργικότητα του και τη μη αναστρέψιμη κατάσταση.

Τα ζώα κατανοούν την έννοια του θανάτου

Οριστική απάντηση για το αν τα ζώα ξέρουν για τη θνησιμότητα τους. Αυτό που υπάρχει είναι παρατηρήσεις βάσει των οποίων έχουν

α) βασική ενστικτώδη επίγνωση βλάβης ή θανάτου (το βλέπουμε σε κάθε ζώο που τρέχει να σωθεί από αρπακτικό ή τις εκδηλώσεις φόβου ως αντίδραση σε πιθανή απειλή. Αυτά αφορούν περισσότερο το ένστικτο επιβίωσης, παρά μια εννοιολογική κατανόηση της θνησιμότητας. Στη λίστα των πρακτικών επιβίωσης των ζώων είναι και το να προσποιούνται πως είναι νεκρά -όπως κάνουν οι κατσαρίδες ή τα οπόσουμ ή διάφορα είδη βατράχων και φιδιών και αποδεικνύει ότι έχουν επίγνωση της έννοιας του θανάτου) και

β) υψηλότερη γνωσιακή επίγνωση (τα ζώα με υψηλότερες γνωστικές λειτουργίες -ελέφαντες, μεγάλοι πίθηκοι, δελφίνια και ορισμένα πουλιά, όπως τα κοράκια- φαίνεται να έχουν μια πιο βαθιά κατανόηση του θανάτου. Για παράδειγμα, οι ελέφαντες εκδηλώνουν συμπεριφορές πένθους, όπως το να αγγίζουν και να στέκονται κοντά στα οστά των νεκρών μελών της ομάδας τους, ενώ οι φάλαινες δεν αφήνουν τα νεκρά μωρά πίσω τους. Αυτό μπορεί να υποδηλώνει επίγνωση του θανάτου).

Οι έως τώρα ενδείξεις οδηγούν στο ότι τα ζώα έχουν μια στοιχειώδη κατανόηση της απώλειας ή του τέλους της ζωής (όχι ότι αναπόφευκτα θα πεθάνει, αλλά ότι μπορεί να πεθάνει). Την αποκτούν παρατηρώντας το περιβάλλον τους. Δηλαδή, τη θνησιμότητα των άλλων, μελών της παρέας που σταματούν να κάνουν ό,τι συνήθως και τελικά, να κινούνται.

Τα ευφυή ζώα φαίνεται και να συνδέουν γεγονότα. Δηλαδή, την πτώση από ένα δέντρο ή τη συνάντηση με ένα αρπακτικό. Σε ό,τι αφορά τα κατοικίδια, έχει φανεί πως όταν ασθενούν έχουν κατανόηση της κατάστασης τους.

Στο PetMd αναφέρονται πολλές σχετικές περιπτώσεις. Όπως αυτή της ευθανασίας ενός εκ των τριών σκύλων μιας οικογένειας. Όταν ο κτηνίατρος χορήγησε την ένεση στη Zoe, οι δυο φίλοι της μπήκαν στο δωμάτιο και άρχισαν να αλυχτούν πάνω από τη σορό της.

Η ιδέα ότι τα ζώα μπορούν να κατανοήσουν τον ενδεχόμενο θάνατο τους, με τον υπαρξιακό τρόπο που το κάνουν οι άνθρωποι εξακολουθεί να ερευνάται. Εικάζεται ωστόσο, πως δεν φτάνουν στο επίπεδο που φτάνουμε εμείς -με σκέψεις του τύπου ‘τι είναι η ζωή’ και τι συμβαίνει μετά το θάνατο.