Η Βεντέτα των Όσκαρ με τις ταινίες τρόμου

Όταν το Get Out ήταν υποψήφιο το 2018 για Καλύτερη Ταινία, Καλύτερη Σκηνοθεσία, Καλύτερο Α’ Ανδρικό Ρόλο και Καλύτερο Πρωτότυπο Σενάριο στα Oscars – κέρδισε το τελευταίο – η γενική ιδέα ήταν πως μία αλλαγή φαινόταν στον ορίζοντα για τις ταινίες τρόμου και την απόδοσή τους με την Ακαδημία. Το Χόλιγουντ την είχε προσέξει (την ιδέα, η αλλαγή δεν ήρθε στ’ αλήθεια), δίνοντας πράσινο φως σε περισσότερες πρωτότυπες ταινίες τρόμου, πουλώντας στο κοινό πως το είδος είχε μία νέα, διαφορετική κοινωνική σημασία, που στην πραγματικότητα υπήρχε πάντα. 

Η αρχή, βέβαια, δεν είχε γίνει τότε. Τον Μάιο του 2018, μετά την πρεμιέρα της ταινίας μικρού μήκους A Still Sunrise στο Φεστιβάλ των Καννών, ο πρωταγωνιστής της Jamie Lee-Hill είχε γράψει ένα tweet προσθέτοντας το hashtag “#elevatedhorror” (εξυψωμένος τρόμος). Γιατί είχε χρησιμοποιήσει τον συγκεκριμένο όρο; «Επειδή στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα έξυπνο δράμα με συμβολισμούς μέσα στην ταινία», είχε γράψει. Εννοούσε δηλαδή πως οι συνηθισμένες ταινίες τρόμου δεν μπορούν να είναι ευφυή δράματα και ότι δεν έχουν εσωτερικό συμβολισμό;

Ο John Krasinski επίσης, συν-σεναριογράφος και σκηνοθέτης της ταινίας A Quiet Place, είχε κάποτε δηλώσει πως η δική του επιτυχία δεν είχε εμπνευστεί από ταινίες τρόμου γενικότερα, αλλά από «αυτές τις καταπληκτικές, elevated horror ταινίες», αυτές δηλαδή που προσφάτως δηλαδή σειρά ταινιών που έχουν συγκεντρώσει πολύ μεγαλύτερη κριτική αναγνώριση από ό,τι συνήθως οι ταινίες τεράτων. Προφανή παραδείγματα είναι το The Babadook της Jennifer Kent για τη μητρότητα, το αποικιοκρατικό θρίλερ The Witch του Robert Eggers που καθιέρωσε την Anya-Taylor Joy, το ιδιοφυές It Follows του David Robert Mitchell, το Raw της Julia Ducournau, και, φυσικά το Get Out του Peele που χάρισε στον δημιουργό του ένα Όσκαρ Σεναρίου.

Ιδωμένες ως πιο στοχαστικές και πειραματικές από τη μέση ταινία τρόμου, αυτές οι ταινίες έχουν ωθήσει τους δημοσιογράφους να τις χαρακτηρίσουν όχι μόνο ως εξυψωμένο τρόμο, αλλά και ως “post-horror”, “smart horror”, “horror-adjacent” – οτιδήποτε άλλο εκτός από τρόμο. Μία γρήγορη αναζήτηση στο ίντερνετ αποκαλύπτει ότι ο όρος δεν επινοήθηκε ως απάντηση σε ταινίες όπως The Babadook και The Witch. Είχε εμφανιστεί σε ένα message board το 2010, ενώ το 2012 κάποιος άλλος αναφέρθηκε στον όρο ως μία «καυτή νέα φράση που κυκλοφορεί ανάμεσα στα στελέχη του Χόλιγουντ». Αυτό που εκφράζει στην πραγματικότητα είναι η αιώνια αμφιθυμία της κινηματογραφικής βιομηχανίας απέναντι στον τρόμο. Τέτοιοι προσδιορισμοί όπως «εξυψωμένος» και «έξυπνος» υπονοούν πως οι υπόλοιπες ταινίες τρόμου είναι εγγενώς κατώτερες.

Ο κινηματογράφος τρόμου ωστόσο υπάρχει από την αυγή του ίδιου του μέσου, μέσα από το The House of the Devil του Georges Méliès από το 1896. Μεγάλο μέρος του συστήματος των στούντιο του Χόλιγουντ όπως υπάρχει σήμερα, χτίστηκε πάνω στον τρόμο. Οι κλασικές ταινίες τεράτων της Universal διαμόρφωσαν το στούντιο και οδηγούσαν την αγορά ταινιών είδους επί δεκαετίες. Το Jaws εγκαινίασε την εποχή των blockbuster. Το Get Out έφερε το μη λευκό κοινό τρόμου στην προσοχή των στούντιο. Και ο τρόμος ήταν το κύριο είδος, εκτός από τις υπερηρωικές ταινίες, που κατόρθωσαν να προσελκύσουν τους θεατές κατά την εποχή της πανδημίας. Αν μη τι άλλο, ο τρόμος είναι ο αιμοδότης του Χόλιγουντ.

Στα 96 χρόνια που υπάρχουν τα Όσκαρ, από τις 601 ταινίες που προτάθηκαν ποτέ για Καλύτερη Ταινία, μονάχα έξι ήταν ταινίες τρόμου. Ο αριθμός αυτός προκύπτει από την επέκταση του ορισμού του όρου “τρόμος” ώστε να περιλαμβάνει συναφή, αλλά όχι απαραίτητα συνώνυμα υποείδη, όπως το ψυχολογικό θρίλερ. Για γρήγορη αναφορά (και επειδή δεν είναι ιδιαίτερα μακρύς ο κατάλογος), οι έξι ταινίες τρόμου που έχουν προταθεί για Καλύτερη Ταινία είναι οι εξής: The Exorcist, Jaws, The Silence of the Lambs, The Sixth Sense, Black Swan, Get Out.

Στα 96 χρόνια που υπάρχουν τα Όσκαρ, από τις 601 ταινίες που προτάθηκαν ποτέ για Καλύτερη Ταινία, μονάχα έξι ήταν ταινίες τρόμου.

Στην κορυφή αυτής της λιτής λίστας, ο Εξορκιστής είχε κερδίσει την υποψηφιότητά του στην 46η ετήσια απονομή των βραβείων Όσκαρ, άρα τα Όσκαρ αγνοούσαν το είδος του τρόμου επί τέσσερις δεκαετίες. Στο διάστημα που μεσολάβησε από την εναρκτήρια χρονιά των Όσκαρ μέχρι την πρώτη υποψηφιότητα καλύτερης ταινίας τρόμου, υπήρξαν πολλά φιλμ που, παρά την τεράστια παρακαταθήκη τους στο σινεμά, δεν είχαν μπει στην κατηγορία. Ταινίες όπως Frankenstein, Night of the Living Dead, Psycho και Rosemary’s Baby είχαν μείνει εκτός. Το The Shining του Stanley Kubrick μάλιστα δεν είχε λάβει καμία υποψηφιότητα για Όσκαρ, παρά το γεγονός ότι η εικονογραφία της ταινίας έχει μελετηθεί ίσως περισσότερο από κάθε άλλη ταινία στην κινηματογραφική ιστορία. 

Ο θρυλικός μαέστρος του τρόμου, o Hitchcock, δεν θα έβλεπε ποτέ κάποιο προσωπικό Όσκαρ. Το Rebecca – περισσότερο γοτθικό ρομάντζο παρά τρόμος – είχε αποσπάσει πολλές υποψηφιότητες και τελικά κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, όμως ο Hitchcock δεν κέρδισε την Καλύτερη Σκηνοθεσία, ούτε τότε, ούτε στο μέλλον.

Ο Hitchcock δεν ήταν ο μόνος. Ας μην ξεχνάμε τον Robert Wise το 1963 με το The Haunting. Ο σκηνοθέτης ήταν στα ντουζένια του στις αρχές των ‘60s, με νίκες Ταινίας/Σκηνοθεσίας με τα West Side Story και The Sound of Music, όμως για το Haunting είχε μείνει τελείως εκτός κατηγορίας. Ο Ridley Scott δεν είχε υποψηφιότητα για το Alien (η ταινία είχε κερδίσει για Εφέ). Ο Steven Spielberg ήταν τόσο πεπεισμένος ότι θα έπαιρνε υποψηφιότητα Καλύτερης Σκηνοθεσίας για το Jaws που είχε προσλάβει συνεργείο για να καταγράψει σε πραγματικό χρόνο την αντίδρασή του κατά την ανακοίνωση των υποψηφιοτήτων, και τελικά αυτό που καταγράφηκε ήταν να βλέπει την ταινία του να μπαίνει στην κατηγορία Καλύτερης Ταινίας, ενώ ο ίδιος θα έμενε εκτός. Το Jaws θα είχε τη μοίρα πολλών αριστουργημάτων τρόμου, κερδίζοντας μία ή δύο νίκες στις τεχνικές κατηγορίες, αλλά μένοντας εκτός των κύριων βραβείων της βραδιάς.

Υπάρχει η διάχυτη αίσθηση πως για να αναγνωριστεί κάποια ταινία τρόμου από την Ακαδημία, πρέπει οριακά να ξεγελάσει τον θεσμό. Για τις περισσότερες από τις ταινίες τρόμου που είχαν την έγκρισή του, εντοπίζεται διαφορά μεταξύ των ιστοριών που παρουσιάζουν από αυτές με τα ξεντεριάσματα, τις καλύβες στο δάσος, και τις αιματηρές δολοφονίες που έχουν συνδεθεί και έχουν καταλήξει να καθορίζουν τις περισσότερες συμμετοχές στο είδος.

Ο Ted Tally, ο σεναριογράφος του Silence of the Lambs, δήλωσε στο Rolling Stone ότι ποτέ του δεν αντιμετώπισε το φιλμ ως ταινία τρόμου, παρά το γεγονός ότι η ταμπέλα έχει προσκολληθεί στην ταινία αναδρομικά. Ομοίως, ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης του Get Out, ο Jordan Peele φάνηκε να αντιστέκεται στη σύνδεση της ταινίας του με το είδος. Κατά την προώθηση της ταινίας, ο Peele είχε εξηγήσει ότι, ενώ η ταινία είχε πάντα σχεδιαστεί στο πνεύμα του τρόμου, το τελικό προϊόν έμοιαζε περισσότερο με ένα αγωνιώδες θρίλερ.

Η Ακαδημία πάντως έκανε ελάχιστα για να αξιοποιήσει το μομέντουμ που άγγιξε η ταινία του.

Το 2018, ο Ari Aster μας είχε τραυματίσει με το συγκλονιστικό Hereditary. Τόσο οι κριτικοί όσο και το κοινό τον είχαμε λατρέψει γι’ αυτό. Εκτός από τη δημιουργική χρήση του ήχου για να δημιουργηθεί σκόπιμα η αίσθηση άγχους, το αριστούργημα τρόμου του Aster είχε επίσης μία απαράμιλλη ερμηνεία από την Toni Collette. Η ηθοποιός είχε Oscar buzz από την πρεμιέρα της ταινίας, μέχρι και την ανακοίνωση των υποψηφιοτήτων. Δυστυχώς δεν αναγνωρίστηκε από την Ακαδημία. Την επόμενη χρονιά, το Us του Jordan Peele έκανε επίσης σημαντικό θόρυβο, κυρίως όσον αφορά την ερμηνεία της Lupita Nyong’o, όμως τόσο εκείνη όσο και η ταινία συνολικά αγνοήθηκαν. 

Ούτε το Nope του Peele, του αλλόκοτου νεο-γουέστερν του με πρωταγωνιστές τους Daniel Kaluuya και Keke Palmer έκανε τίποτα, ενώ θα μπορούσαν να είχαν τουλάχιστον τιμηθεί τα τεχνικά της στοιχεία. Ούτε κοντινές τον τρόμο ταινίες δεν έχουν αποδώσει, όπως η ονειρική ωδή του Luca Guadagnino στον κανιβαλισμό, το Bones and All, που είχε έναν ακαταμάχητα βασανισμένο Timothée Chalamet και, ακόμη πιο αξιομνημόνευτο Mark Rylance στον ρόλο του κακού της ταινίας.

Ποια αόρατα νήματα όμως ενώνουν τις ταινίες τρόμου που έχουν πετύχει με κάποιον τρόπο στα Όσκαρ; Μπορούμε να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα παρατηρώντας τες;

Ίσως ότι, συχνά, τα Όσκαρ αγαπούν τις ηθοποιούς ταινιών τρόμου, αλλά όχι τις ταινίες στις οποίες πρωταγωνιστούν. 

Το Rosemary’s Baby πήρε το βραβείο Β’ Γυναικείου για την ιδιόρρυθμη σατανίστρια Ruth Gordon, όμως, κάπως απίστευτα εκ των υστέρων, τίποτε άλλο. (Η ταινία απέσπασε υποψηφιότητα για καλύτερο διασκευασμένο σενάριο, αλλά έχασε από το The Lion in Winter). 

Η Sissy Spacek και η Piper Laurie έλαβαν υποψηφιότητες Α΄και Β’ Γυναικείου Ρόλου για το Carrie, όμως δεν κέρδισε τελικά καμία από τις δύο και η ταινία δεν έλαβε καμία άλλη υποψηφιότητα. Τα Όσκαρ είχαν λατρέψει την Kathy Bates στο Misery (1990), όμως το υπόλοιπο Misery όχι και τόσο. Δεν ήταν καν υποψήφια σε άλλη κατηγορία. Το 2011, το Black Swan του Darren Aronofsky έλαβε μία σειρά από υποψηφιότητες, μεταξύ των οποίων και για Καλύτερη Ταινία, όμως τελικά μόνο η Natalie Portman πήρε το αγαλματίδιο της Καλύτερης Γυναικείας Ερμηνείας.

Μεταξύ των ταινιών τρόμου που απέσπασαν υποψηφιότητες στις μεγάλες κινηματογραφικές κατηγορίες, αλλά στη συνέχεια δεν κατάφεραν να κερδίσουν τις περισσότερες ή καμία από αυτές, βρίσκουμε το όχι-ακριβώς-ταινία-τρόμου The Bad Seed (1956), το Pan’s Labyrinth (2006) και όλες τις υποψηφιότητες για Καλύτερη Ταινία, εκτός από μία, που έχουν ήδη αναφερθεί. Ο Εξορκιστής έφυγε με μία μοναδική νίκη για το Διασκευασμένο σενάριο, ενώ το Jaws αναγκάστηκε να αρκεστεί σε τεχνικές νίκες .

Στη συνέχεια, υπάρχει και το The Sixth Sense που ήταν υποψήφιο για έξι βραβεία αλλά δεν κέρδισε κανένα.

Τι κοινό έχουν, λοιπόν, οι ταινίες που καταλήγουν να έχουν υποψηφιότητες και νίκες σε σημαντικές κατηγορίες; Το πρώτο πράγμα που ξεχωρίζει σε πρώτη ματιά είναι οι εξαιρετικές ερμηνείες, ενώ τα Bad Seed, The Exorcist, The Sixth Sense, και ο Pan’s Labyrinth έχουν όλα τους παιδιά που πρωταγωνιστούν σε πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Οι γυναίκες σε κάποιου είδους αμόκ φαίνεται να είναι μία ακόμη σημαντική επαναλαμβανόμενη θεματική (Carrie, Fatal Attraction, Misery, Black Swan). Οι σκηνοθέτες, επίσης, των οποίων οι ταινίες είναι υποψήφιες τείνουν να βρίσκονται στα δύο άκρα ενός ακραίου φάσματος: Είτε πρόκειται για καθιερωμένους, αναγνωρισμένους από την κριτική σκηνοθέτες τη στιγμή που ήταν υποψήφιοι για Καλύτερη Ταινία, είτε για υπό έκρηξη πρωτοεμφανιζόμενους σκηνοθέτες με θόρυβο και εισπράξεις που είναι πολύ μεγάλες για να αγνοηθούν – όπως ο M. Night Shyamalan του Sixth Sense και πιο πρόσφατα ο Jordan Peele.

Όλα αυτά μας οδηγούν στην καλύτερη ταινία τρόμου που έχει γυριστεί ποτέ σύμφωνα με τα Όσκαρ, στατιστικά τουλάχιστον εφόσον χρησιμοποιούμε ως μέτρο τον αριθμό των αγαλματιδίων της. Το αριστούργημα του Jonathan Demme το 1991 που έχουμε ήδη αναφέρει, Η Σιωπή των Αμνών, είναι μία από τις τρεις μόλις ταινίες που κέρδισαν ποτέ τη Μεγάλη Πεντάδα, δηλαδή το Καλύτερο Σενάριο, το Α΄Ανδρικό, το Α΄Γυναικείο, το Καλύτερης Σκηνοθεσίας και το Καλύτερης Ταινίας. Το φιλμ εκπληρώνει τα περισσότερα από τα κριτήρια που θέσαμε παραπάνω, ιδιαιτέρως με τους δύο πρωταγωνιστές της, τον Anthony Hopkins ως χειριστικό Hannibal Lecter και την Jodie Foster ως σκληρή πλην τρομοκρατημένη νεοσύλλεκτη πράκτορα του FBI που της έχει ανατεθεί να συνεργαστεί μαζί του για τη σύλληψη ενός κατά συρροή δολοφόνου.

Δεν αρκεί, ωστόσο, να παίζεις αψεγάδιαστα μία γυναίκα σε κρίση, και ας το εκτιμάει η Ακαδημία. Η Florence Pugh, η Elisabeth Moss και η Rebecca Hall αποκλείστηκαν από τις υποψηφιότητες για Όσκαρ για τα Midsommar (2019), The Invisible Man (2020) και The Night House (2020) αντίστοιχα. Παρά το γεγονός ότι μας έδωσαν εύκολα μερικές από τις πιο εντυπωσιακές ερμηνείες στη χρονιά τους, δεν μπόρεσαν να προσπεράσουν τις ασφαλέστερες επιλογές και να καταλήξουν στις υποψηφιότητες.

Ούτε καν η Mia Goth δεν χώρεσε πέρσι στις υποψηφιότητες για το Pearl, παρότι η ερμηνεία της ήταν μία καθολικά αποδεκτή ως τεράστια στιγμή του περσινού σινεμά, και μάλιστα σε μία χρονιά όπως το 2022 που είχε δικαίως θεωρηθεί σταθμός για τον κινηματογράφο τρόμου (τα Smile, Nope, The Menu, Barbarian, Pearl, X, Prey, Speak No Evil, Bones and All, Bodies Bodies Bodies, Terrifier 2, Crimes of the Future, Resurrection, ήταν μόνο μερικά από τα horror του έτους).

«Νομίζω ότι συμβαίνουν πολλά σε σχέση με αυτό», είχε απαντήσει όταν ερωτήθηκε για την απουσία της από τα Όσκαρ. «Είναι πολλοί μάγειρες στην κουζίνα όταν πρόκειται για τις υποψηφιότητες και τις κατηγορίες που αναγνωρίζονται. Ίσως δεν θα έπρεπε να το πω αυτό, αλλά νομίζω ότι είναι αλήθεια. Και νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι το γνωρίζουν».

 

 

Η Goth είχε προσθέσει ότι «η αλλαγή είναι απαραίτητη» και πως πρέπει να γίνει μία στροφή ώστε περισσότερες ταινίες τρόμου να λάβουν αναγνώριση.

Όλες οι παραπάνω ηθοποιοί θα ήταν υπέροχες επιλογές που θα βοηθούσαν τα Όσκαρ να αποκτήσουν πολιτισμική σημασία, ακόμη και αν οι ταινίες τους δεν έπαιρναν υποψηφιότητες σε άλλες κατηγορίες. Αναδύεται δηλαδή ένα μοτίβο όπου οι γυναίκες δίνουν μερικές από τις καλύτερες ερμηνείες της χρονιάς και αγνοούνται λόγω ενός είδους που συχνά καθοδηγείται από γυναίκες, δημιουργικά, ερμηνευτικά ή θεματικά.

Ποιος, όμως, παίρνει τις αποφάσεις για το τι είναι άξιο να εξεταστεί, να προταθεί και τελικά να κριθεί αρκετά αξιόλογο ώστε να λάβει ένα μικρό χρυσό τρόπαιο; 

Η διαδικασία είχε αναλυθεί αρκετά εκτενώς σε μία έκθεση του 2020 από το Variety, η ουσία είναι όμως ότι υπάρχει μία επιλεγμένη ομάδα ανθρώπων από διάφορα μέρη της κινηματογραφικής βιομηχανίας που απαρτίζουν την Ακαδημία, και αυτοί οι άνθρωποι ψηφίζουν για τους υποψήφιους και τους νικητές. Ο αριθμός των ατόμων που συμμετέχουν στην Ακαδημία αυτή τη στιγμή είναι περίπου στα 10.500 άτομα, και όλα τους πρέπει είτε να έχουν υποστηριχθεί από δύο άλλα μέλη της Ακαδημίας, είτε να έχουν προταθεί τα ίδια για Όσκαρ. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι μέχρι το 2016, τα μέλη της Ακαδημίας απολάμβαναν ισόβια ιδιότητα μέλους και δικαίωμα ψήφου. Είναι μόλις, δηλαδή, τα τελευταία χρόνια που τα μέλη δεν έχουν αυτόματα ισόβια δικαιώματα ψήφου. 

Ο τρόμος είναι, εξ ορισμού, μία παραβατική μορφή αφήγησης.

Αυτό αφήνει αρκετές δεκαετίες από τα 96 χρόνια των Όσκαρ ανοιχτές σε ανθρώπους που πιθανότατα μοιράζονται τις ίδιες προκαταλήψεις και είναι υπεύθυνοι για την επιλογή των καλύτερων από τους καλύτερους, όταν πρόκειται για μία τέχνη που διαρκώς αλλάζει. Πολλές από αυτές τις δεκαετίες σημαδεύτηκαν από σεξιστικές και ρατσιστικές προκαταλήψεις που είδαν καταπληκτικές ταινίες και ερμηνείες να μην αναγνωρίζονται ή να μην επιβραβεύονται, οπότε δεν είναι υπερβολικό να σκεφτεί κανείς ότι υπάρχει επίσης κοινή – ή κυρίαρχη – προκατάληψη απέναντι σε είδη όπως ο τρόμος.

Πρόπερσι στο μεταξύ καταγράφηκε το υψηλότερο ποσοστό γυναικών ψηφοφόρων της Ακαδημίας, στο 33%. Η ιδέα ότι αυτό αποτελεί κάποιο υπερθετικό ποσοστό είναι, φυσικά, αστεία. Δεν μπορεί κανείς να μην αναρωτηθεί εάν ένα μεγαλύτερο σώμα γυναικών στην Ακαδημία θα οδηγούσε σε μετατόπιση του αριθμού των υποψηφίων ταινιών τρόμου. Μία αύξηση των γυναικών, μαζί με ένα μεγαλύτερο ποσοστό από μη λευκά άτομα και queer ψηφοφόρους, θα άλλαζε πιθανότατα σε σημαντικό βαθμό το ποιες ταινίες βλέπουμε να εκπροσωπούνται σε κάθε κατηγορία. Εξάλλου, είναι τόσο συχνά το μειονοτικό κοινό που συνυπάρχει με τον φόβο και που τόσο συχνά είναι οι αφανείς πρωταθλητές του.

Στο τέλος της μέρας, τεράστιο μέρος της δύναμης του είδους βρίσκεται πέρα από την κυριολεξία που τόσο αγαπάει το Χόλιγουντ, και ιδίως η Ακαδημία Κινηματογράφου. Αντίθετα, ζει σε έναν γλοιώδη, γκροτέσκ χώρο που προορίζεται για την αλληγορία και την τερατώδη μεταφορά. Ο τρόμος είναι, εξ ορισμού, μία παραβατική μορφή αφήγησης. Είναι ολισθηρός και ανατρεπτικός. Ιστορικά όμως, αυτή η παρέκκλιση έχει αποδειχθεί too much για τα Όσκαρ. Ο θεσμός, όμως, πρέπει να αντιμετωπίσει τους φόβους του.

ΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΤΟΥ NEWS 24/7 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΑΝΘΙΜΟΥ