Τι έχει το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα της Ευρώπης που δεν έχουμε εμείς

Υπάρχουν αρκετοί οργανισμοί και ιδρύματα που αξιολογούν και κατατάσσουν τα σχολικά συστήματα της Ευρώπης.

Τα πιο σημαντικά είναι

• το PISA (Programme for International Student Assessment) που διεξάγει ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD). Αξιολογεί τις δεξιότητες ανάγνωσης, μαθηματικών και φυσικών επιστημών 15χρονων σε περισσότερες από 70 χώρες.
• το Global Competitiveness Report του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF). Κατατάσσει τις χώρες με βάση τη συνολική ανταγωνιστικότητά τους, συμπεριλαμβανομένου του εκπαιδευτικού τους συστήματος και
• το School Climate Index της UNICEF που αξιολογεί την ποιότητα του σχολικού περιβάλλοντος για την ευημερία των παιδιών.

Η Φινλανδία ξεχωρίζει παντού. Η πρωτιά της αποδίδεται στις ισχυρές επιδόσεις του στις διεθνείς αξιολογήσεις, στην εστίασή του στην ισότητα και στην ένταξη και στην έμφαση που δίνει στην ευημερία των μαθητών.

Αν σκέφτεσαι «ωραία ακούγονται όλα αυτά, αλλά πώς επιτυγχάνονται» επίτρεψε στη Mαρία Κ. να σου εξηγήσει ακριβώς πώς λειτουργούν τα πράγματα στη βορειοευρωπαϊκή χώρα, όπου έζησε για χρόνια και μητέρα.

«Αυτό που πρέπει να καταστεί σαφές ευθύς εξ αρχής είναι ότι στη Φινλανδία η φροντίδα των παιδιών είναι υπέρτατης σημασίας. Όλη η κοινωνία ενδιαφέρεται και ασχολείται με αυτήν».

Αν ταξιδέψετε εκεί, θα παρατηρήσετε τι σας λέω αμέσως. Πώς δηλαδή, συμπεριφέρονται στα παιδιά. Προστατεύονται ανά πάσα στιγμή.

Αν κάποιος δει άσχημη συμπεριφορά εις βάρος παιδιού, το πιθανότερο είναι να παρέμβει με ευγενικό τρόπο.

Δεν γυρίζει από την άλλη, γιατί ‘δεν είναι δουλειά του’.

«Το κράτος είναι δίπλα σε κάθε γονιό, σε κάθε βήμα»

Η Μαρία επισημαίνει πως η υποστήριξη που παρέχει η Φινλανδία στους πολίτες που θέλουν να κάνουν παιδιά είναι η απάντηση στο ‘γιατί κάνουν παιδιά νωρίς’.

«Στην εποχή μου, έμπαινες στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι και έβλεπες παντού καροτσάκια με μωρά. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια κάποια αλλαγή, αλλά παραμένει εφικτό να είσαι 20, να κάνεις παιδί και να μη σου λείψει τίποτα.

Αυτό βέβαια, δεν σημαίνει πως δεν θα κουραστείς, δεν θα αγωνιάς για το μέλλον σου ή δεν θα δουλέψεις. Σε βοηθούν όμως, όσο μπορούν σε ό,τι έχει να κάνει με το παιδί.

Η λογική είναι αντίθετη από αυτήν της Ελλάδας, όπου το mentalite είναι «πώς θα φάμε λεφτά από τους γονείς».

Από την εγκυμοσύνη, σου ανατίθεται μια εξειδικευμένη στην παιδική ανάπτυξη, νοσηλεύτρια. Σε παρακολουθεί έως ότου το παιδί γίνει 18 ετών.

Παρεμπιπτόντως, στις ημέρες μου κάθε παιδί που ήταν κάτοικος Φινλανδίας έπαιρνε 100 ευρώ το μήνα, από τη γέννηση του έως τα 18.

Η δική μου νοσηλεύτρια ήταν εξαιρετική.

Πήγαινα μια φορά το μήνα και πέραν των ιατρικών εξετάσεων, κάναμε συζήτηση για το πώς είναι η ζωή μου. Με ρωτούσε για τις ανησυχίες μου και τι χρειάζομαι. Όχι σαν ψυχολόγος. Επί πρακτικών θεμάτων.

Παρακολουθούσε την ανάπτυξη του παιδιού και μου έλεγε τι να περιμένω, ανάλογα με την ηλικία. Με προετοίμαζε για ό,τι ερχόταν, με απλές πρακτικές συμβουλές.

Όταν μεγάλωσε ο γιος μου και ήλθαμε στην Ελλάδα, συνέχισα να πηγαίνω να τη βλέπω για κάποια χρόνια».

Σε αυτό το κομμάτι της Γης, αν θέλεις να γίνεις μητέρα, δεν υπάρχουν λόγοι να σε αποτρέπουν.

«Παίρνεις επιδότηση ανάλογα με την προϋπηρεσία που έχεις. Εγώ είχα μόλις τελειώσει τις σπουδές μου. Τα χρήματα που έπαιρνα μας επέτρεπαν να ζούμε καλά, χωρίς υπερβολές. Δεν έλειπε τίποτα, σε συνδυασμό φυσικά με το γεγονός ότι ο σύντροφος μου εργαζόταν».

Όσο περνούν τώρα, τα χρόνια σου δίνουν αρνητικό οικονομικό κίνητρο (μειώνονται τα χρήματα της επιδότησης που κρατάει συνήθως 2 με 3 χρόνια -αν το απαιτούν οι συνθήκες διαρκεί περισσότερο), ώστε να αρχίσεις να δουλεύεις.

Επίσης, αν έχεις καρότσι ή μωρό στα μέσα μαζικής μεταφοράς μπαίνεις δωρεάν.

Στις δημόσιες υπηρεσίες και τις τράπεζες, υπάρχει χώρος για να παίζουν τα παιδιά όσο εσύ κάνεις τη δουλειά σου.

Τα λαμβάνουν υπ’ όψιν σε όλα. Αυτό είναι μέσα στην κουλτούρα τους».

Κάπως έτσι φτάσαμε και στην εκπαίδευση. «Οφείλω να εξηγήσω πως η χώρα έχει ισχυρά ιδρύματα, αλλά είναι ελεύθερη η αγορά. Τι σημαίνει αυτό; Τα σχολεία, τα νοσοκομεία -και όποια άλλα ιδρύματα- είναι πολύ καλά οργανωμένα και ουσιαστικά λειτουργικά, στο βαθμό που υπάρχει πολύ πραγματική σχέση εμπιστοσύνης των πολιτών με αυτά.

Γενικά λειτουργούν πολύ καλά. Δεν είναι σαν πεπαλαιωμένα μνημεία όπως στην Ελλάδα, αλλά σε διαρκή εξέλιξη».

Κατά την Μαρία, ο λόγος που το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας διακρίνεται κάθε χρόνο είναι ακριβώς αυτός: η διαρκής εξέλιξη.

«Παρακολουθούν δείκτες, ποσοστά και όλα τα θέματα που προκύπτουν και τα προσαρμόζονται ανάλογα, με αλλαγές πολιτικών. Είναι μια απρόσκοπτη διαδικασία, με την οποία ασχολούνται όλοι.

«Η κοινωνιολογική έρευνα που γίνεται δεν σταματά ποτέ. Συνδέεται με το decision making πολύ άμεσα. Υπάρχει μια ευελιξία και μια αμεσότητα στο πώς διαμορφώνεται το εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε να εξελίσσεται διαρκώς και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες».

Να αλλάζει ό,τι διαπιστώνεται πως πάει ‘στραβά’.

Το σύστημα δεν είναι όσο στατικό είναι το ελληνικό που κάποια πράγματα αλλάζουν έπειτα από δεκαετίες. Όπως η πολιτική ή οι προσεγγίσεις. Που πρέπει να αλλάξουν σε όλη την Ευρώπη, πριν αλλάξουμε κι εμείς. Οι Φινλανδοί δεν ενδιαφέρονται για το τι κάνουν οι άλλοι. Εστιάζουν στο τι πρέπει να κάνουν ίδιοι.

Είναι μικρή, πληθυσμιακά, χώρα και όλο αυτό είναι πιο εύκολο, διαχειρίσιμα.

Αν ‘επισκεφτείτε’ ιστοσελίδες που είναι στα αγγλικά, θα βρείτε πολύ συχνά σχετικά άρθρα. Πως για παράδειγμα «τα τελευταία χρόνια στο τμήμα κοινωνικών σπουδών του τάδε πανεπιστημίου, παρατηρείται πως υπάρχουν έντονες μορφές bullying. Το υπουργείο αποφάσισε να λάβει τα κάτωθι μέτρα».

Πρόκειται για περιεχόμενο που διαβάζεις μέσα στην εβδομάδα».

Τώρα μπορείς να καταλάβεις γιατί στην έκθεση με τίτλο Εκπαίδευση στη Φινλανδία και υπότιτλο «Κλειδί για την επιτυχία του έθνους» διευκρινίζει ευθύς εξ αρχής πως «η υψηλή ποιότητα του σχολικού μας συστήματος βασίζεται στο ξεκάθαρο ήθος του έθνους, κατά το οποίο οι πολίτες του είναι το πιο σημαντικό περιουσιακό στοιχείο.

Όλοι έχουν το δικαίωμα να λάβουν εκπαίδευση που θα τους βοηθήσει να μεγιστοποιήσουν τις δυνατότητες που έχουν να γίνουν αυτοί και ό,τι θέλουν να γίνουν».

Η Μαρία προσθέτει ότι «η φιλοσοφία του συστήματος είναι να ετοιμάσει το παιδί για τον πραγματικό κόσμο. Για αυτό και η βασική εκπαίδευση υποστηρίζει την προσωπική του ανάπτυξη, ως άτομο και ως μέλος της κοινωνίας. Παράλληλα, προφανώς και διδάσκεται γνώση, όπως τα παιδιά εξερευνούν και τις δεξιότητες τους».

Η πολιτεία καλύπτει ό,τι χρειάζεται κάθε μαθητής στο σχολείο κάθε χρόνο (πχ ένα πλήρες γεύμα την ημέρα)

Το 2016 εκτιμήθηκε πως το κόστος της κοινωνίας για μια σχολική χρονιά ενός παιδιού έφτανε στα 8.025 ευρώ, συμπεριλαμβανομένων όσων χρειάζονται οι μαθητές στη σχολική χρονιά -όχι μόνο τα βιβλία.

Στη λίστα είναι όλα τα μεσημεριανά γεύματα, από την πρώτη έως την τελευταία ημέρα φοίτησης.

Τα χρήματα αυτά τα καλύπτει ο κάθε δήμος, με το Κράτος να καλύπτει κατά μέσο όρο ένα 25%.

Μου διέφυγε να πω ότι δεν υπάρχουν ιδιωτικά σχολεία και πως το κόστος κάθε μαθητή είναι περίπου 30% μικρότερο από το αντίστοιχο στις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γερμανία και την Ιαπωνία.

 

Τα παιδιά αρχίζουν πιο αργά από ό,τι οπουδήποτε αλλού την πρωτοβάθμια εκπαίδευση: στα 7 τους έτη.

Όπως λένε οι νομοθέτες «το να αρχίσουν τα παιδιά στο σχολείο πριν να είναι φυσικά αναπτυξιακά έτοιμα, δεν έχει κανένα επιστημονικά αποδεδειγμένο μακροπρόθεσμο πλεονέκτημα».

Από την πρώτη ημέρα όλοι οι μαθητές έχουν δικαίωμα στις ατομικές, συγκεκριμένες τους ανάγκες. Σε όλο το δημοτικό οι μαθητές έχουν τον ίδιο δάσκαλο. «Ζητούμενο είναι η εξέλιξη της σχέσης όπως περνούν τα χρόνια, το ολοένα και καλύτερο επίπεδο εμπιστοσύνης και σεβασμού».

Δεν δίνονται βαθμολογίες στο τέλος κάθε τριμήνου ή οποτεδήποτε άλλοτε. Αντί να επικεντρώνονται στο πώς θα βελτιώσουν τις επιδόσεις τους στα τεστ, ασχολούνται με τη δημιουργία ενός υγιούς και αρμονικού περιβάλλοντος για τους μαθητές και τη μάθηση.

Η ιδεολογία του φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι ότι η εκπαίδευση πρέπει να είναι ένα όργανο εξισορρόπησης της κοινωνικής ανισότητας.

Έως τα 7 υπάρχει η δυνατότητα να παρακολουθήσουν νηπιαγωγείο που μπορεί να είναι και ημερήσιο.

Ωστόσο, δεν λαμβάνουν επίσημη εκπαίδευση εκεί. Αντ’ αυτού, επικεντρώνονται στο παιχνίδι που τα βοηθά να είναι σωματικά ενεργά και να εξερευνούν τη δημιουργικότητα τους.

Για κάθε 45 λεπτά μαθήματος, απολαμβάνουν 15 λεπτά παιχνιδιού.

Στο δημοτικό η σχολική ώρα είναι 60 λεπτά και ακολουθεί 15λεπτο διάλειμμα.

Η σχολική ημέρα αρχίζει στις 08.15. Σε κάποιες περιπτώσεις, αρχίζει στις 09.30. Τελειώνει έως τις 13.30.

Η υποχρεωτική βασική εκπαίδευση (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια) διαρκεί έως την ολοκλήρωση του 9ετους γενικού προγράμματος ή μετά τα 10 χρόνια υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Από την πρώτη ημέρα τα παιδιά διδάσκονται φιλανδικά. Στα 9 αρχίζουν δεύτερη γλώσσα (συνήθως είναι τα αγγλικά). Στα 11 μπαίνουν στην εξίσωση τα σουηδικά (δεύτερη γλώσσα της χώρας). Πολλοί επιλέγουν και τέταρτη γλώσσα στα 13.

Τα σχολεία είναι σύγχρονα και πολύχρωμα (όχι γκρι φυσικό ή από τη βρωμιά που έχει καθίσει πάνω στους τοίχους).

Οι μαθητές βγάζουν τα παπούτσια τους στην είσοδο, όπως γίνεται παντού στην Φινλανδία όταν μπαίνεις σε εσωτερικό χώρο «ενδεχομένως όχι στον εργασιακό. Είναι μεγάλη αγένεια να μην τα βγάλεις».

Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, στα κτίρια που χτίστηκαν τα τελευταία χρόνια δεν υπάρχουν παραδοσιακές τάξεις, αλλά λίγοι μεγάλοι θάλαμοι (320 τετραγωνικά μέτρα έκαστος) που φιλοξενούν έως 100 άτομα ο κάθε ένας.

Δηλαδή, τρία έως 4 γκρουπ μαθητών, τους δασκάλους και τους βοηθούς αυτών.

Στον πολυλειτουργικό αυτόν χώρο, εξυπηρετούνται θέματα συγκέντρωσης και κινήτρου. Για παράδειγμα, ένα γκρουπ αναζητά πληροφορίες για τις ευρωπαϊκές χώρες στον υπολογιστή, ενώ ένα άλλο μαθαίνει αγγλικά ρήματα από τον δάσκαλο του.

Μικρότερες ομάδες μαθητών παίζουν παιχνίδια μάθησης ή διαβάζουν τα μαθήματα τους.

Εάν ένας μαθητής χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ή εάν κάποιοι διαταράσσουν το δικαίωμα των άλλων, παρεμβαίνει δάσκαλος ή βοηθός δασκάλου.

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ηχομόνωση, ώστε να δημιουργηθούν πιο μικροί χώροι για πιο ιδιωτική μελέτη.

Οι μαθητές στη Φινλανδία έχουν τις λιγότερες εργασίες στο σπίτι από κάθε άλλο μαθητή του πλανήτη. Κάνουν τα πάντα στο σχολείο, ώστε να αποσυμπιέζεται όταν επιστρέφει σπίτι του -αντί να ασχοληθεί με πέντε διαφορετικές δραστηριότητες, συν τη μελέτη.

Πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες είναι δωρεάν. Τις οργανώνουν οι δήμοι και τα σχολεία και ανήκουν στο πλαίσιο παροχών που υπάρχουν.

Οι ασκήσεις κάθε εβδομάδες παραδίδονται στα παιδιά τη Δευτέρα, ώστε να φτιάξουν τα ίδια το πρόγραμμα που τους εξυπηρετεί για να τις ολοκληρώσουν εγκαίρως.

O προγραμματισμός των ασκήσεων και η διαίρεση των μαθητών σε μικρά γκρουπ γίνεται βάση των προαπαιτούμενων και των κλίσεων που έχει κάθε μαθητής. Δεν παίρνουν όλοι τις ίδιες ασκήσεις.

Δεν υπάρχει μελέτη για το σπίτι. Μόνο οι ασκήσεις που είναι στην προσωπική ευχέρεια κάθε παιδιού, ανάλογα με το χρονοδιάγραμμα που έχει φτιάξει.

«Στο γυμνάσιο πέραν των μαθημάτων που διδάσκονται κι εδώ, υπάρχουν projects που έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τα παιδιά να καταλάβουν τι τους ενδιαφέρει, αλλά και να προετοιμαστούν για την ενήλικη ζωή τους.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά ένα project που είχαν δώσει στον αδελφό του συντρόφου μου στο γυμνάσιο: ήταν cost-benefit analysis. Κάθε παιδί έπρεπε να ασχοληθεί με κάτι που το ενδιέφερε και να καταγράψει ό,τι το αφορούσε. Ο Γ. χρησιμοποίησε ένα μικρό κομμάτι γης από το κτήμα των αγροτών γονιών του και καλλιέργησε καρότα».

Να σημειωθεί ότι δεν έχουν όλα τα σχολεία ανάλογα projects.

«Το κάθε σχολείο έχει κάποια ελευθερία στο να διαλέξει τα δικά του. Δεν είναι όπως εδώ, όπου οι καθηγητές παίρνουν συγκεκριμένη ύλη που πρέπει να την έχουν τελειώσει έως το τέλος του έτους».

Κάθε μαθητής επιλέγει την κατεύθυνση που τον ενδιαφέρει, μόλις ολοκληρώσει το γυμνάσιο. «Μπορεί να πάει σε γενικό λύκειο, σε τεχνικές ή επαγγελματικές σχολές.

Τα παιδιά παίρνουν το χρόνο τους για να αποφασίσουν. Δεν γίνονται όλα με το «μαχαίρι στο λαιμό» όπως εδώ, όπου η κυρίαρχη προτροπή είναι το «μη χάνεις χρόνο». Σκέφτονται πιο προσεκτικά τις επιλογές τους».

Οι μόνες κεντρικές εξετάσεις (επί συγκεκριμένης, ενιαίας ύλης) που δίνουν οι μαθητές είναι οι Εθνικές Εξετάσεις Εγγραφής («οι δικές μας Πανελλαδικές»), στα 18 και τα 19 τους χρόνια.

Τις προηγούμενες χρονιές παρακολουθούνται μέσω εθνικών αξιολογήσεων. Κάθε ηλικιακή ομάδα εκπροσωπείται με ποσοστό από 5 έως 10%, μέσω τυχαίας δειγματοληψίας.

Στη χώρα υπάρχουν δυο επίσημες γλώσσες: τα φινλανδικά και τα σουηδικά.

Κάθε μαθητής γυμνασίου σπουδάζει τη μητρική του γλώσσα, την άλλη εθνική γλώσσα και τουλάχιστον μία ξένη γλώσσα («πολλά σχολεία προσφέρουν πολλές γλώσσες -εξ ου και πολλοί Φινλανδοί μιλούν ισπανικά, τα οποία προσφέρουν πολλά σχολεία»), μαθηματικά και φυσικές επιστήμες, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, θρησκευτικά ή ηθική, καθώς και φυσική αγωγή, τέχνες και χειροτεχνίες.

Εκτός από τα υποχρεωτικά μαθήματα για όλους, οι μαθητές έχουν ένα αρκετά ευρεία ελευθερία επιλογής και, εάν το επιθυμούν, μπορούν να μελετήσουν προαιρετικά μαθήματα σε μεγαλύτερο ‘βάθος’.

Δεν αξιολογούνται τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί

Πέραν της αξιολόγησης των μαθητών, οι Φινλανδοί αποφεύγουν και τις συγκρίσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών τους ιδρυμάτων, των περιοχών και των εκπαιδευτικών.

«Πιστεύουν πως η συνεργασία είναι το κλειδί της επιτυχίας. Ο κάθε ένας έχει μεγαλύτερη ενθάρρυνση και ελευθερία να επιλέξει το δικό του δρόμο».

Οι σχολικές επιθεωρήσεις καταργήθηκαν στις αρχές του ‘90. Έκτοτε υποστηρίζουν και χρηματοδοτούν αυτά που έχουν διαπιστωμένες ανάγκες, από τους εκπαιδευτικούς στους οποίους όλοι έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη.

Τι γίνεται αν κάποιος δάσκαλος ή καθηγητής «δεν αποδίδει ικανοποιητικά»

Εναπόκειται στον διευθυντή του σχολείου να το αντιμετωπίσει.

«Δεν είναι χώρα που παίρνουν κεφάλια, για ένα λάθος. Συνήθως η προσέγγιση είναι να προσπαθήσεις να δουλέψεις το πρόβλημα που υπάρχει και να το λύσεις.

Μην ξεχνάτε πως όλοι έχουν ως απόλυτη προτεραιότητα το καλό των παιδιών».

Το mantra των Φιλανδών για την πεισματική τους άρνηση να βαθμολογήσουν τους εκπαιδευτικούς τους, είναι ότι «τα προβλήματα λύνονται συλλογικά και με διάθεση κατανόησης».

Οι εκπαιδευτικοί αυτής της χώρας θεωρούνται εκ των πιο καταρτισμένων του πλανήτη (σε αξιολογήσεις που κάνουν οργανισμοί εκτός Φινλανδίας).

Τα ‘προαπαιτούμενα’ για να γίνει κάποιος δάσκαλος ή καθηγητής είναι τόσο υψηλά που μόνο το 10% των αιτούντων τα ‘πιάνει’.

Ναι, θα έλεγες πως η διαδικασία επιλογής είναι πολύ αυστηρή.

Περνούν 4 ώρες την ημέρα στην τάξη. Κάθε εβδομάδα έχουν ένα δίωρο για επαγγελματική εξέλιξη.

Τι ισχύει για την τριτοβάθμια εκπαίδευση

Υπάρχουν πολλές επιλογές, για όποιον θέλει να σπουδάσει στη Φινλανδία. «Το σύστημα είναι πολύμορφο και εξυπηρετεί κάθε άνθρωπο με διαφορετικό τρόπο. Δεν ισχύει το ελληνικό «ή τώρα ή ποτέ».

Οι τρόποι εισαγωγής είναι πολλοί. Ο σύντροφος μου ήθελε να μπει στην κτηνιατρική σχολή, αλλά απέτυχε στις εξετάσεις του. Έδωσε άλλες δυο φορές κατατακτήριες, σε 3 χρόνια.

Εγώ έκανα αίτηση σε τμήμα media. Για να μπω έπρεπε να στείλω βιογραφικό και ένα cover letter. Επειδή είχα μόλις γίνει μητέρα, δεν πήγα στις εξετάσεις.

Με πήραν τηλέφωνο και μου είπαν πως τους άρεσε τόσο πολύ το cover letter που μου πρότειναν συνέντευξη, αντί για εξετάσεις. Αρκούσε να εξηγήσω πως όντως ένας σοβαρός λόγος δεν μου επέτρεπε να δώσω εξετάσεις.

Επειδή ήταν πολύ ακριβό τμήμα για το κράτος (για εμένα ήταν δωρεάν), μου είπαν πως με δέχονται, με την προϋπόθεση πως θα υπήρχε κάποιος που να εγγυηθεί πως θα μείνω στη χώρα και θα τελειώσω τη σχολή».