15 χρόνια μετά: Ήταν ψέμα το “μαζί τα φάγαμε”;

Ο Γιώργος Παπανδρέου στο Καστελόριζο. Πριν από 15 χρόνια. Στις 23 Απριλίου 2010. Αναγγέλλει την προσφυγή της χώρας στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης. Για λόγους συμβολισμού εκεί τοποθετείται η έναρξη της δεκαετούς οικονομικής κρίσης.

Θυμάστε τι κάνατε και πού ήσασταν όταν ο Παπανδρέου εμφανίστηκε στις οθόνες; Θα έπρεπε. Γιατί είναι από τα γεγονότα σαν την 11η Σεπτεμβρίου. Τόσο καταλυτικό για την εξέλιξη της μετέπειτα ζωής, ώστε δεν μπορείς να ξεχάσεις τι έκανες όταν συνέβη. Δυστυχώς οι περισσότεροι από μας δεν διατηρούμε ενεργή την ανάμνηση. Δεν θυμόμαστε καν ή δεν συμφωνούμε για τους λόγους που οδήγησαν στην κρίση. Και εκτός των άλλων, αρκετοί από μας παριστάνουν ότι δεν υπήρξε κρίση. Ηταν ένα κακό όνειρο, μια παρένθεση που άνοιξε απότομα και έκλεισε ερμητικά.

Η αλήθεια είναι ότι η κρίση μάς χορήγησε κάποια στοιχεία πολιτικής και κοινωνικής ενηλικίωσης. Ας πούμε δεν είμαστε πλέον τόσο δεκτικοί απέναντι στο λαϊκισμό παλαιού τύπου που έσκιζε τα μνημόνια, όπως ο Σαμαράς, ή τα καταργούσε όπως ο Τσίπρας. Η εποπτεία των ξένων και οι δεσμεύσεις των μνημονίων προστατεύουν, αν και όχι σε απόλυτο βαθμό, την οικονομία από ένα νέο εκτροχιασμό.

Ομως το μάθημα θα είναι λειψό αν στη συλλογική μνήμη δεν αποτυπωθούν οι λόγοι που μας έριξαν στα γόνατα. Και, δυστυχώς για την εθνική αυτογνωσία, έχουμε επιλέξει το απλουστευτικό σενάριο που διαγράφει τις ευθύνες του λαού, ρίχνοντας το ανάθεμα στις πλάτες των πολιτικών.

Ρωτήστε έναν τυχαίο άνθρωπο στο δρόμο. Το πιθανότερο είναι να σας πει ότι για την κρίση ευθύνονται αποκλειστικά και μόνο οι πολιτικοί «που τα έφαγαν». Ενδεχομένως να εξειδικεύσει περισσότερο τις ευθύνες στη διαχείριση της κυβέρνησης Καραμανλή ή στους άτολμους ερασιτεχνισμούς του Παπανδρέου. Εδώ η μνήμη είναι κοντή, δεν πάει προς τα πίσω. Ισως και επειδή δεν αισθανόμαστε και πολύ άνετα όταν κομμάτι της ευθύνης πάει στις πλάτες του λαού.

Για παράδειγμα, ο μεγαλύτερος όγκος του χρέους που έπεσε στα κεφάλια μας αφορά το προβληματικό ασφαλιστικό σύστημα. Και η άρνηση που, εκφράσαμε ως κοινωνία, για τη μεταρρύθμιση του στη δεκαετία του ’90, ήρθε ως λογαριασμός κρίσης. Αν η κοινωνία επέτρεπε στις κυβερνήσεις Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και Σημίτη να παρέμβουν στο Ασφαλιστικό, είναι απολύτως βέβαιο ότι η κρίση θα είχε αποφευχθεί ή, τέλος πάντων, θα ήταν πιο εύκολα διαχειρίσιμη. Ομως όχι. Στα ‘90ς ήμασταν στους δρόμους θεωρώντας δημοκρατικό κεκτημένο δικαίωμα τη σύνταξη στα 55. Και η πολιτική έκανε πίσω, στο όνομα της συναλλακτικής σχέσης που είχε αναπτύξει με τους πολίτες.

Αυτή η σχέση μάς οδήγησε στην κρίση. Η συναλλαγή ανάμεσα στην κοινωνία και στους πολιτικούς. Ενας λαός, εκμαυλισμένος σε μεγάλο βαθμό από το λαϊκισμό των πολιτικών, έμαθε να συναλλάσσεται μαζί τους εις βάρος των επόμενων γενεών.

Η κρίση μάς δοκίμασε. Και εξέθεσε τα ταπεινότερα των ενστίκτων μας. Ομως η χώρα και οι θεσμοί της, με πρώτο το σύνταγμα, άντεξαν. Η πόλωση και ο διχασμός μπορεί να μας έφεραν στα άκρα, αλλά τα βρήκαμε σχετικά γρήγορα μεταξύ μας. Η κρίση, βέβαια, δεν τελείωσε, ακόμα. Την πληρώνουμε με τους χαμηλούς μισθούς μας και τη δέσμευση της δημόσιας περιουσίας μέχρι την ανατολή του επόμενου αιώνα.

Ωστόσο βλέποντας πίσω, στην ιστορία της χώρας, θυμάσαι ότι οι κρίσεις και οι χρεοκοπίες διακρίνονται από μία περιοδικότητα. Και όσο κοιτάζεις γύρω σου, όσο παρατηρείς αυτά που συμβαίνουν και σημειώνεις εκείνα που δεν συμβαίνουν, τόσο γνωρίζεις με μεγαλύτερη βεβαιότητα ότι η κρίση στο μέλλον θα ξανάρθει. Το γράφει στο εθνόσημο.