50 χρόνια ΠΑΣΟΚ: Μια τετραετία που τα εξηγεί όλα…

Περιστατικό πρώτο: 1981, λίγες μέρες μετά το σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου βγαίνει από την αίθουσα Γερουσίας της Βουλής, μετά από μια συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας. Στο διάδρομο συναντιέται με τον Μιχάλη Παπακωνσταντίνου, προδικτατορικό βουλευτή της Ενώσεως Κέντρου, ο οποίος από το 1978 είχε προσχωρήσει στη ΝΔ.

Ανταλλάσσουν θερμό χαιρετισμό, άλλωστε γνωρίζονταν καλά. «Ανδρέα, μας έχεις πάρει αμπάριζα», του λέει γελώντας ο Παπακωνσταντίνου, αποτυπώνοντας τη σαρωτική κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ στην πολιτική σκηνή.

Γελάει και Ανδρέας και του λέει: «Μιχάλη, εσύ με εμάς έπρεπε να είσαι, κακώς πήγες στους άλλους». «Τι να σου πω, Ανδρέα μου. Σε άκουγα που έλεγες ότι θα φύγουμε από το ΝΑΤΟ και την ΕΟΚ και φοβήθηκα», του απάντησε ο, βουλευτής της ΝΔ πια, παλιός συνοδοιπόρος του στο προδικτατορικό Κέντρο. «Και γιατί …δεν με ρώτησες;», έκλεισε τη συζήτηση Ανδρέας. Έσκασαν και οι δυο στα γέλια και έφυγαν.

Περιστατικό δεύτερο: Σεπτέμβριος 1993, ο Ανδρέας ετοιμαζόταν για θριαμβευτική επιστροφή στην κυβέρνηση μετά την παραλίγο εξοντωτική περίοδο του ’89. Του παίρνω την τελευταία προεκλογική συνέντευξη για την «Ελευθεροτυπία». Μόλις τελειώσαμε, τον ρωτάω αν σκοπεύει να γράψει ο ίδιος ή να αναθέσει σε κάποιον άλλον να αποτυπώσει την κυβερνητική του διαδρομή, με άλλα λόγια αν θα φροντίσει για την υστεροφημία του. «Δεν έχω καιρό για τέτοια. Για μένα θα γράφετε εσείς οι δημοσιογράφοι. Και μετά από χρόνια οι ιστορικοί. Έχω εμπιστοσύνη στο έργο μας, ο λαός ξέρει», απάντησε.

Τα δύο αυτά περιστατικά εξηγούν εν πολλοίς το «φαινόμενο» ΠΑΣΟΚ και γιατί ο «μύθος» του κρατάει μισόν αιώνα. Διότι δεν ήταν ούτε φαινόμενο ούτε μύθος.

Οι άλλοι, οι εκ δεξιών, το διάβασαν λάθος. Κινδυνολογώντας ότι «θα μας αποκόψει από τη Δύση» και «θα διαλύσει τη χώρα», δεν μπόρεσαν να συλλάβουν αυτό που χρειαζόταν τότε η χώρα ούτε να καταλάβουν ότι η άλλη μισή Ελλάδα, η παραγκωνισμένη επί δεκαετίες, δεν φοβόταν πια.

Το δεύτερο, όμως και πιο σημαντικό είναι η πρωτοφανής αντοχή του «μύθου» του ΠΑΣΟΚ, όπως την καταγράφουν ακόμα, τέσσερις δεκαετίες μετά, οι έρευνες. Και αυτή αντοχή δεν εξηγείται ούτε με «μύθους» ούτε με βολικές ερμηνείες περί «φαινομένου». Πατάει πάνω στο στέρεο έδαφος που φτιάχτηκε στην πρώτη κυβερνητική του θητεία. Στη «μαγική»(;) τετραετία 1981-1985. Που δεν ήταν καθόλου μαγική. Αλλά γεμάτη με αυτό που μετράει πάνω απ’ όλα στην πολιτική: έργο που μένει, που δεν τολμούν να το πειράξουν οι επόμενοι.

Η παραγωγή έργου ήταν πυκνή και εκτεινόταν σε όλες τις πλευρές της ζωής της μεταπολιτευτικής Ελλάδας: στην πολιτική, την οικονομική και την κοινωνική ζωή. Έφερε στον πολιτικό και οικονομικό προσκήνιο το «άλλο μισό» του ελληνικού λαού. Το απελευθέρωσε πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά.

Ναι, το ΠΑΣΟΚ ήταν και οι υποσχέσεις που δεν τήρησε(ΝΑΤΟ, ΕΟΚ κτλ), αλλά ποιος νοιαζόταν γι’ αυτά όταν αναγνωριζόταν καθολικά η Εθνική Αντίσταση, όταν τα εισοδήματα γίνονταν αξιοπρεπή, όταν φτιαχνόταν το ΕΣΥ, όταν μεταρρυθμιζόταν το Οικογενειακό Δίκαιο;

Ναι, το ΠΑΣΟΚ ήταν και λαϊκιστικό. Αλλά ποιος , αντιθέτως, έδωσε σάρκα και οστά στις έννοιες μεταρρύθμιση και εκσυγχρονισμός; Ποιος καθιέρωσε τον πολιτικό γάμο, ποιος έφτιαξε το ΑΣΕΠ;

Υπάρχει, λοιπόν, η τετραετία 1981-1985 που τα εξηγεί όλα. Και γιατί το ΠΑΣΟΚ έγινε «φαινόμενο» και γιατί ο Ανδρέας έγινε «μύθος». Διότι άφησε έργο και βαθύ αποτύπωμα. Το ξέρουν οι παλιότεροι και έχει καταγραφεί στη συλλογική μνήμη.

Δεν ξεχνιέται γιατί ήταν γνήσιο, στέρεο και πήγαινε τη χώρα μπροστά. Δεν στηριζόταν σε προπαγανδιστικό προπέτασμα καπνού, δεν ήταν φρου φρου κι αρώματα. Ήταν αυτό που είπε το 1993 ο Ανδρέας: «Έχω εμπιστοσύνη στο έργο μας, ο λαός ξέρει».

Έχουν αντίκρυσμα έχουν όλα αυτά σήμερα ή απλώς είναι επετειακή (50 χρόνια από την 3η του Σεπτέμβρη) μνήμη και ένα είδος νοσταλγίας; Προσφέρουν, πάντως, ένα δίδαγμα: στην πολιτική μένει, τελικά, το αληθινό έργο, όχι οι φούσκες.

Για τα υπόλοιπα- και για τους σημερινούς- ίσως να τα λέει όλα αυτή η ρήση του Γάλλου σοσιαλιστή Ζαν Ζορές: «Από τους βωμούς του παρελθόντος πάρε τη φλόγα, όχι τις στάχτες».