80 χρόνια από το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη

Ο Χορτιάτης βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Χορτιάτη νοτιοανατολικά της Θεσσαλονίκης. Κατά την περίοδο της Κατοχής ήταν προπύργιο της εθνικής αντίστασης και από τους πρώτους μήνες της Κατοχής μέτρησαν νεκρούς σε μία επίθεση της χωροφυλακής. Από νωρίς, έτσι, αρκετοί Χορτιατινοί δημιούργησαν τις πρώτες αντάρτικες ομάδες. Το χωριό βοήθησε και φυγάδευσε Βρετανούς αξιωματικούς και κομμουνιστές που κατάφεραν να δραπετεύσουν από εξορίες και φυλακές.

Οι αντάρτικες ομάδες, στο βουνό του Χορτιάτη συγκρότησαν το 31ο Σύνταγμα της ΧΙης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Προς το τέλος του πολέμου, κατά την αποχώρηση των Γερμανών το 2ο Τάγμα του 31ου Συντάγματος αριθμούσε 250 άντρες και ήταν γνωστό ως Τάγμα του Χορτιάτη. Η μαζικότητα και η στήριξή του από τους ντόπιους προκάλεσε την οργή και των Γερμανών και των Ελλήνων συνεργατών τους.

«Κι ένας εσύ δεκάξι!»

Στις 12 Ιουλίου 1944 το Τάγμα του Χορτιάτη χτύπησε τον αστυνομικό σταθμό του Ασβεστοχωρίου. Στη συνέχεια χτύπησαν και ένα γερμανικό αυτοκίνητο στο οποίο σκοτώθηκαν δύο Γερμανοί στρατιώτες.

Οι Γερμανοί συνεπικουρούμενοι και από τους Βούλγαρους τα μεσάνυχτα της 26ης Ιουλίου 1944 περικύκλωσαν το Ασβεστοχώρι, μάζεψαν 16 άντρες και τους πήγαν στο δάσος. Υποχρέωσαν και το υπόλοιπο χωριό να τους ακολουθήσει. Όλοι οι κάτοικοι έπρεπε να παρακολουθήσουν την εκδικητική εκτέλεση. Υπεύθυνος των Γερμανών και των Ελλήνων συνεργατών ήταν ο Φριτς Σούμπερτ με βοηθούς τον Γερμανάκη και τον Καπετανάκη. Μόλις έγινε η εκτέλεση κάλεσαν έναν νεαρό να μετρήσει τους εκτελεσμένους, να σιγουρευτούν αν ήταν δεκάξι. Ο νέος τους μέτρησε και είπε πως ήταν δεκαπέντε. Ο Γερμανάκης σηκώνει το όπλο και λέει πυροβολώντας τον νεαρό, «κι ένας εσύ δεκάξι».

Μία αποτρόπαια πράξη, από τις τόσες εκατοντάδες σαδιστικές εκτελέσεις που είχε πραγματοποιήσει ο Φριτς Σούμπερτ και η ομάδα του, από την Κρήτη έως την Μακεδονία.
Στις 31 Ιουλίου οι ταγματασφαλίτες μαζί με 300 Γερμανούς περικύκλωσαν τη Νέα Ευκαρπία και εκτέλεσαν 14 κατοίκους της.

2 Σεπτεμβρίου 1944 το ΕΑΜ Περάματος ειδοποιεί τον ΕΛΑΣ πως προς τον Χορτιάτη οδεύει δύναμη Γερμανών και γερμανοντυμένων ομάδων Ελλήνων συνεργατών τους.

ΕΛΑΣίτες προσπαθούν να σταματήσουν ένα αυτοκίνητο, έξω από τον Χορτιάτη, το οποίο όμως δεν υπακούει και πατάει γκάζι. Ο ΕΛΑΣ πυροβολεί, οι Έλληνες τραυματίες που επέβαιναν στο αυτοκίνητο μεταφέρθηκαν στο χωριό για περίθαλψη. Μισή ώρα μετά περνάει ένα γερμανικό όχημα. Ο ΕΛΑΣ το χτυπάει, ένας Γερμανός νεκρός και ένας τραυματίας. Το γερμανικό αυτοκίνητο που χτύπησαν ήταν προπομπός.

Δύο ώρες αργότερα τα γερμανικά στρατεύματα προχωρούν προς τον Χορτιάτη. Ο ΕΛΑΣ προλαβαίνει και εκκενώνει το χωριό, με χωνιά καλούσαν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να τους ακολουθήσουν στο βουνό επειδή έρχονταν δεκάδες καμιόνια στον Χορτιάτη. Τους παρακινούσαν να φύγουν.

Η γερμανική φάλαγγα έχει επικεφαλής τον διαβόητο Φριτς Σούμπερτ. Κάποιοι κάτοικοι, όμως, μετά από προτροπές του προέδρου Χρήστου Μπατάτσιου και του ιερέα Δημήτρη Τομαρά αποφάσισαν να μην φύγουν γιατί τους έπεισαν πως μπορούν να διαπραγματευθούν με τους Γερμανούς. Μόλις μπαίνουν στο χωριό, πυροβολούν για να τρομοκρατήσουν τους κατοίκους και αρχίζουν την λεηλασία, το πλιάτσικο. Βάζουν φωτιά στα σπίτια και συγκεντρώνουν τους κατοίκους στην πλατεία, στην πλειοψηφία τους ήταν γυναίκες με τα παιδιά τους και ηλικιωμένοι. Ούτε ο πρόεδρος ούτε ο ιερέας, φυσικά, δεν μπόρεσαν να πείσουν τους Γερμανούς και τους Έλληνες συνεργάτες τους, να μην τους πειράξουν.

Η φρίκη σκέπασε το χωριό, πυροβολούν γέρους και μικρά παιδιά, πίνοντας αλκοόλ και τραγουδώντας. Ο Σούμπερτ, μαζί με τους ποινικούς αρπάζουν, σφάζουν και βιάζουν. Και ακόμη δεν έγιναν πιο τραγικά τα γεγονότα.

Η κουλτούρα τους, η αρρωστημένη ναζιστική δίψα τους, λαχταρούσε κρεματόρια. Όσοι κάτοικοι ζούσαν ακόμη τους έβαλαν στη σειρά, κάποιους τους πήγαν στο σπίτι του Νταμπούδη και τους άλλους στο φούρνο του Γκουραμάνη! Τους στοίβαξαν μέσα στα δύο αυτά κτίρια.

Αυτούς που τους οδήγησαν στον φούρνο του Γκουραμάνη τους συνόδευαν με έναν στρατιώτη που έπαιζε βιολί. Ένα μικρό αφύλακτο παράθυρο στο φούρνο του Γκουραμάνη έσωσε λίγα παιδιά. Έστησαν όμως, γρήγορα, φρουρές έξω από κάθε έξοδο και όποιος έβγαινε τον πυροβολούσαν. Στη συνέχεια τους έριξαν ξύλα και άχυρα, πολλά άχυρα, και τους έβαλαν φωτιά. Τους έκαψαν ζωντανούς! Γυναίκες με τα παιδιά στην αγκαλιά τους που προσπάθησαν να φύγουν από την πόρτα, ή τις πυροβολούσαν ή τις έσφαζαν. Πολλά μικρά παιδιά, που βγήκαν μαζί με τους μεγάλους, αναγκάστηκαν να προσποιηθούν τους νεκρούς για να σωθούν.

Κρεματόριο έγινε και το σπίτι του Νταμπούδη, οι αγωνιώδεις νυχιές στους τοίχους μαρτυρούν το μαρτύριο των ανθρώπων που καίγονταν.

Απολογισμός! 149 νεκροί και 300 καμένα σπίτια.

Ο ΕΛΑΣ οδηγώντας την φάλαγγα με τα γυναικόπαιδα, έφτασαν στα χωριά Περιστερά και Λιβάδι. Ο καπνός από τα καμένα σπίτια φάνηκε στον ορίζοντα, δεν μπορούσαν όμως να φανταστούν την τραγωδία.

Ήδη από το καλοκαίρι του 1944 οι Γερμανοί γνώριζαν πως ηττήθηκαν και σχεδίαζαν την ομαλή αποχώρησή τους. Στρατηγικά, δηλαδή, δεν είχαν κάτι να κερδίσουν με αυτή την θηριωδία. Επειδή όμως είναι στη φύση του φασισμού η εκδίκηση ρίχτηκαν στους αδύναμους αντί να κυνηγήσουν τον ΕΛΑΣ και να πολεμήσουν μαζί του. Με αυτά τα φρικιαστικά εγκλήματα επεδίωκαν την ασφαλή υποχώρηση των Γερμανών.

Με την εκδικητική μανία των ναζί και των Ελλήνων συνεργατών τους αντί να ηρωοποιηθεί η εθνική αντίσταση που με αυταπάρνηση, άντρες και γυναίκες, πήραν τα όπλα για να διώξουν τους κατακτητές από τη χώρα μας, αυτή βρίσκεται υπόδικη, ενώ φαίνεται να τιμώνται οι συνεργάτες των Γερμανών.

Το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη είναι τρανό παράδειγμα. Για πολλά χρόνια «ξεχασμένο» από τις δημόσιες μαρτυρίες των ολοκαυτωμάτων.

Βιβλιογραφία

Γιώργος Φαρσακίδης, Μία επαίσχυντη συμφωνία και το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη, Θεσσαλονίκη 2011
Αριστομένης Συγγελάκης, Το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη, ο διαβόητος Σούμπερτ και η αναθεώρηση της ιστορίας, 9/2/2021, efsyn.gr
Νίκος Παναγιώτου, Έργα και ημέρες του ναζιστή σφαγέα Φριτς Σούμπερτ. Η δράση του επιλοχία σε Κρήτη και Βόρεια Ελλάδα