Ανθρώπινη παρουσία, ψηφιακή απουσία

Στο κατώφλι του 21ου αιώνα, ο Σουηδός φωτογράφος Lars Tunbjörk, με τη συλλογή του Office (2001), είχε ήδη εντοπίσει αυτό που πολλοί βιώνουμε σήμερα: ένα εργασιακό περιβάλλον που, με την ψηφιακή τεχνολογία και την αδιάκοπη ροή πληροφοριών, καταπίνει τη μοναδικότητά μας, παρασύροντάς μας σε μια αέναη ρουτίνα αποδοτικότητας. Τα έντονα εστιασμένα καρέ και οι απογυμνωμένες συνθέσεις εισχωρούν στην καρδιά της γραφειοκρατικής αδιαφορίας, αποκαλύπτοντας έναν κόσμο όπου οι εργαζόμενοι, στερημένοι από ατομικότητα και ουσία, μοιάζουν περισσότερο με κομμάτι του εξοπλισμού παρά με ανθρώπινα όντα.

Στα έργα του Tunbjörk, τα γραφεία είναι στοιχισμένα, τα έπιπλα ελάχιστα και οι τοίχοι βαμμένοι σε αδιάφορους, ουδέτερους τόνους. Οι άνθρωποι μοιάζουν παγιδευμένοι, περικυκλωμένοι από οθόνες, φωτοτυπικά, καλώδια και αρχειοθήκες, σαν να χάνουν την υπόστασή τους στο ψηφιακό κενό. Αυτή η ακινησία, ωστόσο, αποκαλύπτει μια βαθύτερη αλήθεια. Η εμμονή με την παραγωγικότητα και τη συνεχή βελτιστοποίηση έχουν υποβαθμίσει τον εργασιακό χώρο από τόπο δημιουργίας σε μηχανισμό αυτοματοποίησης και επίβλεψης.

Η ειρωνεία είναι παρούσα στα πάντα, από τη στάση των σωμάτων έως τις κρυφές εκφράσεις αμηχανίας, αναμονής, ακόμα και παράδοσης. Στη σειρά του Tunbjörk, βλέπουμε άτομα καθισμένα σε γωνιές, με το βλέμμα τους να χάνεται στο κενό, θυμίζοντας την ανάγκη τους για μια στιγμή παύσης, ένα κενό που όμως γίνεται αφόρητα βαρύ. Αυτές οι στιγμές αποξένωσης αντιπροσωπεύουν μια αντίσταση ενάντια στη συνεχή πίεση για αποδοτικότητα, υπενθυμίζοντας μας ότι η ηρεμία και η παύση είναι απαραίτητες για την ανθρώπινη ισορροπία.

Τί είναι αυτό που καθιστά τη δουλειά του Tunbjörk τόσο διαχρονική; Η συλλογή του διαπραγματεύεται έναν αθέατο κόσμο που δεν έχει αλλάξει πολύ μέσα στα χρόνια. Σήμερα, οι εργαζόμενοι βρίσκονται συνεχώς συνδεδεμένοι, με τις οθόνες να κυριαρχούν όχι μόνο στον χώρο εργασίας αλλά και στην προσωπική τους ζωή. Τα βιντεοσκοπημένα meetings, οι ψηφιακές πλατφόρμες και οι ειδοποιήσεις χωρίς τελειωμό καθιστούν τον σύγχρονο επαγγελματία σκλάβο της αδιάκοπης πληροφορίας. Το οπτικό «κλουβί» που κατέγραψε ο Tunbjörk, μοιάζει να επαναλαμβάνεται σε κάθε οθόνη, μικρή ή μεγάλη, εντός γραφείου ή εκτός.

Το παράδοξο εδώ έγκειται στο γεγονός ότι, ενώ η τεχνολογία υπόσχεται ευελιξία και ανεξαρτησία, ταυτόχρονα εισάγει αδιάλειπτη παρακολούθηση και μια κουλτούρα συνεχούς διαθεσιμότητας. Η εργασία έχει πάψει να είναι δραστηριότητα συγκεκριμένου χρόνου και χώρου. Προϋποθέτει συνεχή επιφυλακή, διεισδύοντας σε κάθε πτυχή της ζωής μας.

Παρότι το Office του Tunbjörk αποπνέει ψυχρότητα, αφήνει επίσης μια αίσθηση ελπίδας. Η «σιωπηλή» ανθρωπιά που εκφράζεται μέσα από τις φωτογραφίες του μας προκαλεί να αναλογιστούμε την πραγματική μας σχέση με την εργασία. Τα καρέ του δεν απεικονίζουν απλώς έναν χώρο δουλειάς, ένα γραφείο· είναι σκηνικά που καλούν σε αναστοχασμό για τη ζωή που περνάει χωρίς παύση, χωρίς νόημα. Μας καλούν να δούμε την εργασία μας και ως έναν τόπο για παύση, στοχασμό και συνεργασία.

Το Office είναι μια οπτική ανατομία της εργασιακής αποξένωσης που, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, αναζητά την ουσία της ανθρωπιάς.