Δεκεμβριανά: Η Αθήνα αντιστέκεται – Μάχες στους δρόμους της πρωτεύουσας

Τον Δεκέμβριο του 1944, η Αθήνα μετατράπηκε σε πεδίο σφοδρών συγκρούσεων, με τους Βρετανούς να εξαπολύουν ανελέητες επιθέσεις ενάντια στον ΕΛΑΣ και τους άμαχους κατοίκους.

Ως ξένη δύναμη κατοχής, ο βρετανικός στρατός χρησιμοποίησε όλα τα σύγχρονα πολεμικά μέσα – τανκ, πυροβολικό, ακόμα και αεροπορικούς βομβαρδισμούς – για να καταπνίξει την αντίσταση και να διαλύσει την πόλη. Οι δρόμοι της πρωτεύουσας γέμισαν ερείπια και θρήνους, ενώ οι κάτοικοι της Αθήνας βρέθηκαν ανυπεράσπιστοι μπροστά στη βία που σημάδεψε για πάντα τη μνήμη της πόλης.

Στο άρθρο παρουσιάζονται οι επιθετικές ενέργειες των Άγγλων, που αποτελούσαν τον ξένο στρατό κατοχής στη χώρα μας εκείνη την περίοδο. Μέσα από τα γεγονότα, αναδεικνύεται η πραγματική εικόνα της κατάστασης, σε αντίθεση με την απλουστευτική εντύπωση περί «αψιμαχιών» που συχνά δίνεται.

Στρατηγικές καταστολής των βρετανικών δυνάμεων που ενίσχυαν την τρομοκρατία στις συνοικίες, στόχευαν συστηματικά στη χαλάρωση του ηθικού των μαχητών του ΕΛΑΣ, τη διασπορά του φόβου και, τελικά, την εγκατάλειψη των συνοικιών. Με την πάροδο του χρόνου, οι επιθέσεις αυτές έφεραν το επιθυμητό αποτέλεσμα: ένα τσακισμένο ηθικό, μια πόλη εξαντλημένη από τις ανηλεείς επιθέσεις και έναν ΕΛΑΣ που βρισκόταν στα όρια της αντοχής του.

Θα παρουσιάσουμε, όσο γίνεται, τις επιθέσεις των Άγγλων για να φανεί το μέγεθος της στρατιωτικής επιβολής.

Όταν μπήκαν οι Άγγλοι στην Αθήνα πίστευαν πως θα βρουν έναν ανοργάνωτο και απείθαρχο όχλο, κάτι δηλαδή που θα τους έδινε την αφορμή για την επιβολή της τάξης. Ο λαός της Αθήνας τούς υποδέχθηκε ως ήρωες και αυτοί συμπεριφέρθηκαν με την αλαζονεία μιας ξένης κατοχικής δύναμης.

Ακόμη και πριν ξεκινήσουν τα Δεκεμβριανά δημιουργούνταν επεισόδια είτε με τους Άγγλους είτε με τους συνεργάτες τους στην Ελλάδα.

Χρονικό μαχών

Για να αναδειχθεί το μένος των βρετανικών δυνάμεων κατά του ΕΛΑΣ, καθώς και η ανισότητα των δυνάμεων μεταξύ των δύο πλευρών, παρουσιάζονται οι επιθέσεις των Άγγλων με χρονολογική ακρίβεια, αποτυπώνοντας τη σφοδρότητα της σύγκρουσης. Μέσα από μια αναλυτική καταγραφή των επιθέσεων και των μαχών στους δρόμους της Αθήνας, αναδεικνύεται το μέγεθος της βρετανικής στρατιωτικής επιβολής και η αντοχή του αθηναϊκού λαού.

Στις 3 και 4 Δεκεμβρίου άνδρες από τα Τάγματα Ασφαλείας, την Χωροφυλακή και την Οργάνωση Χ πυροβόλησαν το πλήθος που διαδήλωνε με δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες.

5 Δεκεμβρίου

Από το ξενοδοχείο «Μητρόπολις» πυροβολούν το πλήθος. Έσπευσε ο ΕΛΑΣ στο άντρο των δολοφόνων. Την ίδια ημέρα δόθηκαν μάχες στη Σόλωνος 108, το Πολυτεχνείο, τη Γενική Ασφάλεια, το Αρχηγείο Χωροφυλακής και την Ανώτερη Διοίκηση και την Εφορεία Υλικού Πολέμου. Μάχη στις φυλακές Συγγρού και Χατζηκώστα, αυτή τη φορά πολέμησαν και οι Άγγλοι. Δύο νεκροί από τον ΕΛΑΣ. Στον Σκόμπυ στάλθηκαν 40 μεταγωγικά αεροπλάνα και 120 τσολιάδες.¹

6 Δεκεμβρίου

Οι μάχες εντάθηκαν. Η Ορεινή Ταξιαρχία βάλει με όλμους και κανόνια κατά της Καισαριανής. Άγγλοι εκτελέσανε ελασίτες, στη συνέχεια μαζί με τους μπουραντάδες εισέβαλαν στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού και σκότωσαν αντάρτες που νοσηλεύονταν. Αεροπλάνα χτύπησαν το Πολυϊατρείο ενώ στον Πειραιά αποβιβάζονται Άγγλοι στρατιώτες.

7 Δεκεμβρίου

Καταφθάνουν τμήματα του ΕΛΑΣ από την επαρχία, καταλαμβάνουν τη σχολή Χωροφυλακής και το «Σωτηρία». Οι Άγγλοι ρίχνουν με όλμους στα Τουρκοβούνια, το Περδικάρι (περιοχή κοντά στα Τουρκοβούνια), στου Γκύζη. Παράλληλα, όλη την ημέρα αεροπλάνα πυροβολούσαν τις συνοικίες. Μόνο στην Καισαριανή σκοτώθηκαν 220 άνθρωποι. Παρά τη σφοδρότητα των επιθέσεων και τις βαριές απώλειες, ο άμαχος πληθυσμός, που επλήγη σφόδρα από τους βομβαρδισμούς και τη βία, παρέμεινε η γη του Ανταίου για τον ΕΛΑΣ, αντλώντας δύναμη από τη στήριξη του λαού και συνεχίζοντας την αντίσταση.

8 Δεκεμβρίου

Υπάρχει ανάγκη από νοσοκομεία. Στην Καισαριανή επιτίθενται 10 αεροπλάνα. Σειρά έχει του Μακρυγιάννη, οι Άγγλοι επιτίθενται με 12 τανκ, 10 αεροπλάνα και χωροφύλακες. Ξεσπούν μάχες.

9 Δεκεμβρίου

Οι μάχες στην Καισαριανή συνεχίζονται. Ο ΕΛΑΣ καταστρέφει 3 τανκ και αποκρούει τα υπόλοιπα που είχαν κατεύθυνση το «Σωτηρία» και το κέντρο της Αθήνας προς τη Σοφοκλέους. Ο ΕΛΑΣ επιτίθεται στη Σχολή Ευελπίδων ενώ οι Άγγλοι επιτίθενται στου Φιλοπάππου. Οι Άγγλοι τοποθέτησαν κανόνια στην Ακρόπολη και κανονιοβολούσαν τις συνοικίες, προκάλεσαν σφοδρές επιθέσεις που κόστισαν ανθρώπινες ζωές. Τα αεροπλάνα συνεχίζουν να χτυπούν, τώρα πάνω από την Κυψέλη.

10 Δεκεμβρίου

Βρετανικά αεροσκάφη βομβάρδισαν ανελέητα Καισαριανή, Γκύζη, Περδικάρι, Κυψέλη, Αμπελόκηπους προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές. Συνεχίζεται η μάχη στου Μακρυγιάννη.

11 Δεκεμβρίου

Άγγλοι χτυπούν, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, ένα ασθενοφόρο που μετέφερε τραυματίες. Η πολιορκία στη σχολή Ευελπίδων συνεχίζεται. Αγγλικά τανκ μπήκαν στον περίβολο του «Σωτηρία» αλλά ο ΕΛΑΣ τους απέκρουσε. Στον Πειραιά βομβαρδίστηκε το Τζάνειο νοσοκομείο και ο Πειραιάς βομβαρδίζεται από πλοία και αεροπλάνα, πράξεις που προκάλεσαν μαζικούς θανάτους.

12 Δεκεμβρίου

Ο ΕΛΑΣ κατέλαβε την Σχολή Ευελπίδων. Οι βομβαρδισμοί συνεχίζονται. Στο εργοστάσιο Πουλόπουλου ταμπουρώθηκαν οι Άγγλοι και απ΄ έξω ο ΕΛΑΣ.

Συγκεντρώσεις έγιναν στον Λόφο Σκουζέ, στην Κυψέλη, στο Περιστέρι, όλες τις χτύπησαν αγγλικά αεροπλάνα, όπως χτύπησαν και στα Ταμπούρια και την Κοκκινιά. 250 άμαχοι έπεσαν νεκροί μόνο στο Χατζηκυριάκειο. Στο Χασάνι (το αεροδρόμιο του Ελληνικού) προσγειώθηκαν 43 αεροπλάνα γεμάτα Άγγλους στρατιώτες. Μόνο στο Ελληνικό έπιασαν 1.000 αμάχους και τους έκλεισαν στα συρματοπλέγματα ενώ τους επέβαλαν το μαρτύριο της δίψας.

13 Δεκεμβρίου

Οι Άγγλοι δεν επέτρεψαν τη διανομή αλευριού και γάλακτος από τον Ερυθρό Σταυρό στους Αθηναίους. Όλη τη νύχτα χτυπούσαν με όλμους την Καισαριανή και την Γούβα

14 Δεκεμβρίου

Στο Μοσχάτο αποκρούστηκαν 6 τανκ. Τα κανόνια των πλοίων κανονιοβολούσαν όλη την νύχτα, συνέχισαν όμως και την ημέρα από την Κοκκινιά έως το Περιστέρι. Αγγλικό πυροβολικό χτύπησε αμάχους στην οδό Βασ. Σοφίας. «Αεροπλάνα χτύπησαν το Περιστέρι, τα Λιόσια, την Καλογρέζα, το Πολύγωνο, τα Εξάρχεια, την Πλατεία Κάνιγγος, την Πλατεία Βάθη, τα Πευκάκια, το Κατσιπόδι (σημερινή Δάφνη), τον Λόφο Σκουζέ. Πέσαν και όλμοι. Στην συνοικία Αγίων Αναργύρων έριξαν 25 με 30 βραδυφλεγείς βόμβες που σκάζαν τη νύχτα».

15 Δεκεμβρίου

12 αεροπλάνα πυροβόλησαν στον λόφο του Φιλοπάππου. Στα Κάτω Λιόσια έριξαν βόμβες μεγάλου διαμετρήματος. Έριξαν όλμους στην πλατεία Πλαστήρα, στο Άλσος Παγκρατίου, στον Προφήτη Ηλία. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ είναι τεράστιες. Οι κρατούμενοι στο Ελληνικό έφτασαν τους 2.500. Έφτιαξαν και νέο στρατόπεδο αιχμαλώτων στο Γουδί.

16 Δεκεμβρίου

Εξαπέλυσαν επιθέσεις στου Ψυρρή. Θύματα, πολλά θύματα. Τανκ και αεροπλάνα βάλουν στον Λόφο του Στρέφη, τα Κάτω Λιόσια, στου Μακρυγιάννη, στο Μετς. Επιτίθενται σε ασθενοφόρα. Έβαλαν στόχο και τις εκκλησίες του Αγίου Αντωνίου και της Ευαγγελίστριας.

17 Δεκεμβρίου

Επίθεση με τανκ στη Νέα Σμύρνη και μπλόκο στο Δουργούτι. Επίθεση από αεροπλάνα στο εργοστάσιο «Άτλας» και στην Τράπεζα Αθηνών.

18 Δεκεμβρίου

Πλοία αποβιβάζουν και άλλο στρατό στο Φάληρο και το Καλαμάκι. Αγγλικά αεροπλάνα βάζουν στόχο τον Κολωνό, το Περιστέρι, τις Τρεις Γέφυρες

19 Δεκεμβρίου

Η νίκη του ΕΛΑΣ στην Κηφισιά προκάλεσε την ανηλεή επίθεση των αεροπλάνων κατά των κατοίκων. Οι αεροπορικές επιδρομές των Άγγλων σφυροκόπησαν την νύχτα Νέο Κόσμο, Μετς, Κατσιπόδι, Παγκράτι. Όλη τη νύχτα σφυροκοπούσαν.

20 Δεκεμβρίου

Με σφοδρό βομβαρδισμό καταλαμβάνουν τον Λόφο Σικελίας (Χαροκόπου). Σκληρές μάχες παντού.

21 Δεκεμβρίου

Μάχες στη Συγγρού. Χτυπούν την Καλλιθέα για να αποκτήσουν πρόσβαση στην Πειραιώς. Η φράση «Κρατάτε γερά την Αθήνα» υλοποιήθηκε με ηρωισμούς και αυτοθυσίες. Οι βομβαρδισμοί συνεχίζονταν σε Περιστέρι, Νέα Ιωνία, πλατεία Αττικής, κέντρο Αθήνας, Μοσχάτο, Καμίνια, Κοκκινιά.

22 Δεκεμβρίου

Επίθεση σε Νέα Σμύρνη και Καισαριανή. Οι μάχες συνεχίστηκαν μέχρι την αναγκαστική υποχώρηση του ΕΛΑΣ. Από τα Κουπόνια βάλλεται σφοδρά η περιοχή από τη Νέα Σμύρνη μέχρι την Καισαριανή. Το ίδιο και η περιοχή του Ψυρρή.

24 Δεκεμβρίου

Με αυτά και αυτά κερδίζουν έδαφος. Πήραν τη Νέα Σμύρνη. Οι συλλήψεις αμάχων συνεχίζονται, τους μεταφέρουν στην Αφρική. Χιλιάδες πολίτες στα στρατόπεδα. Ο Σκόμπυ ελέγχει πλήρως το κέντρο Σύνταγμα – Πανεπιστημίου – Σταδίου, η λεγόμενη Σκομπία.

25 Δεκεμβρίου

Οι Άγγλοι πιέζουν, οι μάχες συνεχίζονται. Προσπαθούν να εδραιώσουν την παρουσία τους στο τετράγωνο Θερμοπυλών – Γκάζι – Κωνσταντινουπόλεως – Πειραιώς. Πολλές οι απώλειες του ΕΛΑΣ, το ηθικό χαμηλό. Οι Άγγλοι με τανκ κατέλαβαν τον ηλεκτρικό σταθμό στο Φάληρο.

26 Δεκεμβρίου

Ο Τσόρτσιλ και ο Ήντεν στην Αθήνα. «Σαράντα χρόνια πόλεμο» έλεγε και ξανάλεγε ο Σιάντος, όπως μαρτυρεί ο Σπ. Κωτσάκης! Άγνοια; Προπαγάνδα; Ανικανότητα;

27 Δεκεμβρίου

«Κρατάτε γερά» έλεγε ο Σιάντος, με τι δυνάμεις άραγε; Ο εμπειροπόλεμος ΕΛΑΣ που ήταν; Οι Άγγλοι συνεχίζουν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε Αθήνα και Πειραιά. Ο ΕΛΑΣ αναγκάζεται να κινείται μόνο βράδυ και με μεγάλες απώλειες.

28 Δεκεμβρίου

Επιθέσεις σε Φάρο, Κατσιπόδι (σημερινή Δάφνη), Συγγρού. Πάνω από 100 νεκροί από τον κανονιοβολισμό του Περιστερίου.

29 Δεκεμβρίου

Δραματικές εξελίξεις για τον ΕΛΑΣ, αδυνατεί να κρατήσει τις θέσεις του.

30 Δεκεμβρίου

Γενική επίθεση των Άγγλων με αεροπορία, τανκ και στρατό.

31 Δεκεμβρίου

Καμία εξέλιξη. Οι Άγγλοι δεν επιχειρούν! Τελειώνοντας ο Δεκέμβριος, πολλές συνοικίες βρέθηκαν στον έλεγχο των Άγγλων.

1 Ιανουαρίου

Οι ανατολικές συνοικίες έχουν παραδοθεί στους Άγγλους.

2 Ιανουαρίου

Οι Άγγλοι επιτίθενται σε Αμπελόκηπους, Ψυχικό, Εξάρχεια, Νεάπολη, Στουρνάρα και καταλαμβάνουν το Γηροκομείο, ενώ βαδίζουν προς Περδικάρι (περιοχή κοντά στα Τουρκοβούνια). Συνεχίζουν να καταφθάνουν τανκ και στρατός όπως και το βαρύ πυροβολικό της «Ρίμινι» με 24 πυροβόλα.

3 Ιανουαρίου

Τα αεροπλάνα ρίχνουν σε ποδηλάτες, σε πεζούς. Τώρα ελέγχουν Ψυχικό, Τουρκοβούνια, Γκύζη.

4 και 5 Ιανουαρίου

Προσπάθειες ανακατάληψης θέσεων από τον ΕΛΑΣ απέτυχαν όλες, οι ελασίτες ήταν κουρασμένοι, αποδεκατισμένοι και χωρίς επαρκή πολεμοφόδια. Το 34ο Σύνταγμα που έκανε μία προσπάθεια ανακατάληψης του Ψυχικού είχε απώλεια 180 αντρών. Οι επιθέσεις των Άγγλων συνεχίζονταν, έφτασαν στον Κολωνό. Δραματική η κατάσταση στον Πειραιά.

Διαταγή σύμπτυξης του ΕΛΑΣ προς Πεντέλη – Πάρνηθα.

6 Ιανουαρίου

Αγγλικά αεροπλάνα χτυπούν τις οπισθοχωρήσεις στον Άγιο Μερκούριο (περιοχή στις ανατολικές πλαγιές της Πάρνηθας).

Οι μάχες στους δρόμους της Αθήνας κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι τους στην πόλη και τη συλλογική μνήμη του ελληνικού λαού. Η σφοδρότητα της βρετανικής επέμβασης, η ανισότητα των δυνάμεων και η στοχοποίηση αμάχων κατέδειξαν τη δέσμευση των Βρετανών να επιβάλουν την πολιτική τους κυριαρχία στην Ελλάδα.

Ταυτόχρονα, οι συγκρούσεις ανέδειξαν το θάρρος και την αντοχή των Ελλήνων, που αγωνίστηκαν για την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους. Οι συνέπειες αυτών των γεγονότων δεν περιορίστηκαν στην καταστροφή της πρωτεύουσας αλλά επέτειναν τον διχασμό που θα οδηγούσε τη χώρα στον Εμφύλιο Πόλεμο, διαμορφώνοντας την πολιτική και κοινωνική της πορεία για δεκαετίες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Σπύρου Κωτσάκη, Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή
• Αυτός ήταν ο Δεκέμβρης. Η ένοπλη απάντηση του λαού στην αγγλική κατοχή, Φιλίστωρ
• Νίκανδρου Κεπέση, Ο Δεκέμβρης του 1944, Σύγχρονη Εποχή
• Δεκεμβριανά 44. Ντοκουμέντα – Μαρτυρίες, Μέτρον

 ¹ Αυτός ήταν ο Δεκέμβρης. Η ένοπλη απάντηση του λαού στην αγγλική κατοχή, σ.88