Δεκεμβριανά: Η Αθήνα στη δίνη της σύγκρουσης

Στην ειρηνική και άοπλη διαδήλωση των Αθηναίων την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944, μετρήθηκαν 24 νεκροί και εκατοντάδες τραυματίες. Ο ανταποκριτής της Chicago Sun έγραψε χαρακτηριστικά: «Επρόκειτο περί μιας ειρηνικής και άοπλης διαμαρτυρίας».

Την επόμενη ημέρα, 4 Δεκεμβρίου, μετά τις κηδείες των θυμάτων και ενώ εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι βρίσκονταν στο κέντρο της Αθήνας, σημειώθηκε νέα, δολοφονική επίθεση από άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας, της οργάνωσης «Χ» και της Χωροφυλακής. Η επίθεση αυτή κόστισε κι άλλες ανθρώπινες ζωές.

Η παρέμβαση του Σκόμπυ και ο στρατιωτικός νόμος

Υπό αυτές τις συνθήκες, το ΕΑΜ έγραψε κείμενο-έκκληση προς τη Γαλλία και άλλες δυνάμεις, ζητώντας την καταδίκη της κυβέρνησης Παπανδρέου και την απομάκρυνση της Αγγλίας από την ελληνική πολιτική σκηνή. Ωστόσο, ο στρατηγός Σκόμπυ, ενεργώντας με αλαζονεία αποικιοκράτη, επέβαλε στρατιωτικό νόμο στην Αθήνα, μετατρέποντας την πόλη σε σκηνικό καταστολής. Ο Σκόμπυ εξέδωσε διαταγή προς το Επιτελείο του Σώματος ΕΛΑΣ και τους διέτασσε από το βράδυ της 3ης Δεκεμβρίου να βρεθούν εκτός Αθηνών και Πειραιώς και αυτή η διαδικασία να έχει ολοκληρωθεί έως και τα μεσάνυχτα της 6ης Δεκεμβρίου. Τόνισε μάλιστα πως «προσπάθειες να αφοπλιστεί η χωροφυλακή» θα θεωρηθούν ως εχθρικές πράξεις και θα τύχουν ανάλογης συμπεριφοράς.

 Στις 4 Δεκεμβρίου η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή της, υπό το βάρος των τραγικών γεγονότων που είχαν προηγηθεί, με τις δολοφονίες διαδηλωτών στο κέντρο της Αθήνας. Ωστόσο όπως αναφέρει ο Θεμ. Σοφούλης, η απόφαση αυτή δεν έγινε δεκτή από τον Βρετανό Πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ. Ο Τσόρτσιλ μέσω άμεσης επικοινωνίας με τον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα, έκανε σαφές ότι η παραίτηση της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου, δεν γινόταν αποδεκτή, υπογραμμίζοντας την βρετανική επιμονή στη διατήρηση του ελέγχου της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα. Αυτή η παρέμβαση επιβεβαίωσε την ισχυρή επιρροή του Λονδίνου στις κρίσιμες εξελίξεις της περιόδου.

Χωρίς προσχήματα, οι Άγγλοι στράφηκαν ανοιχτά ενάντια στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, το οποίο θεωρούσαν απειλή για τα συμφέροντά τους. Στις 5 Δεκεμβρίου ο Τσόρτσιλ στέλνει διαταγή στον Σκόμπι και τον διατάζει να συντρίψει τις δυνάμεις του ΕΑΜ / ΕΛΑΣ και επί λέξη του γράφει, όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Γ. Ανδρικόπουλος, «Μη διστάζετε, πάντως, να ενεργείτε σαν να βρίσκεστε σε κατεχόμενη πόλη, όπου έχει ξεσπάσει τοπική εξέγερση». Την ίδια ημέρα, έξω από τη Θήβα, βρετανικά αεροπλάνα επιτέθηκαν σε μια μικρή φάλαγγα του ΕΛΑΣ, με αποτέλεσμα 2 νεκρούς και 6 τραυματίες. 

Βομβαρδισμοί στην Αθήνα – 7 Δεκεμβρίου 1944

Η επιβολή του στρατιωτικού νόμου από τον Σκόμπυ και οι διαταγές του για συντριβή των δυνάμεων του ΕΛΑΣ άνοιξαν τον δρόμο για την κλιμάκωση της βίας, που έφτασε στο αποκορύφωμά της με τις σφοδρές επιθέσεις και τους βομβαρδισμούς της Αθήνας λίγες ημέρες αργότερα. Στις 7 Δεκεμβρίου, βρετανικά τανκ, πυροβολικό και αεροπορία εξαπέλυσαν σφοδρές επιθέσεις κατά των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στους δρόμους της Αθήνας. Τα αεροπλάνα βομβάρδιζαν και πυροβολούσαν τον άμαχο πληθυσμό από χαμηλό ύψος, προκαλώντας εκατοντάδες θανάτους, ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά.

Η βία των Βρετανών ήταν άνευ προηγουμένου, με αποτέλεσμα ακόμη και ο αθηναϊκός λαός να σκέφτεται πως τέτοια άνανδρη επίθεση δεν δέχθηκε ούτε από τους Γερμανούς κατακτητές. Ακόμη και οι Γερμανοί σεβάστηκαν την πόλη!

Το ΕΑΜ σε διεθνείς εκκλήσεις και η βρετανική επιμονή

Το ΕΑΜ,  στις 7 Δεκεμβρίου 1944, με την υπογραφή του Δ. Παρτσαλίδη, απέστειλε νέες επιστολές-εκκλήσεις προς την Αγγλία, τη Σοβιετική Ένωση, τις ΗΠΑ και τη Γαλλία, ζητώντας παρέμβαση για τον τερματισμό της αιματοχυσίας. Ωστόσο, η βρετανική κυβέρνηση, υπό την ηγεσία του Τσόρτσιλ, διατήρησε την άτεγκτη στάση της.

Ο ίδιος ο Τσόρτσιλ -μαζί με τον υπουργό εξωτερικών Ήντεν- φτάνοντας στην Ελλάδα στις 25 Δεκεμβρίου, αρνήθηκε να συναντηθεί κατ’ ιδίαν με την Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ. Δεν είχε έρθει άλλωστε στην Αθήνα για να συζητήσει αλλά για να ανακοινώσει. Στη σύσκεψη που ακολούθησε, με πρόεδρο τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, πίεσε για τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, ενώ παράλληλα οι βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις συνέχιζαν τους βομβαρδισμούς και τους αποκλεισμούς τροφίμων. Η σύσκεψη είχε ως κύριο σκοπό την απαίτηση για την παράδοση των όπλων από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. 

Στις φλόγες της Αθήνας

Από τις πρώτες ημέρες των συγκρούσεων, οι Βρετανοί ανέλαβαν να προστατεύσουν συνεργάτες των Γερμανών, μεταφέροντάς τους από κτίρια-στόχους, όπως το Μέγαρο Βάτη στον Πειραιά, και εξοπλίζοντας μέλη των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Οργάνωσης «Χ» στη Σχολή Ευελπίδων.

Στις 6 Δεκεμβρίου, βρετανικά αεροπλάνα πυροβολούσαν την Καισαριανή, ενώ τανκ προστάτευαν την Ορεινή Ταξιαρχία στις επιχειρήσεις της. Παράλληλα, στους δρόμους της Αθήνας, αγγλικά τανκ κυκλοφορούσαν πυροβολώντας, ενώ στο λιμάνι του Πειραιά αποβιβάζονταν νέες στρατιωτικές δυνάμεις των Άγγλων.

Στις 7 Δεκεμβρίου η ΚΕ του ΕΛΑΣ σε προκήρυξή της, μεταξύ άλλων, ανέφερε «εφόσον μας χτυπούν είμαστε υποχρεωμένοι να τους χτυπήσουμε και την ευθύνη ακέραια την έχουν οι κ. Λήπερ και Σκόμπυ», υπογράφουν οι Ε. Μάντακας, Κ. Χατζημιχάλης και Γ. Σάντος.

Παρά τις αλλεπάλληλες εκκλήσεις του ΕΑΜ για κατάπαυση του πυρός, η βρετανική πλευρά δεν υποχώρησε. Ο στρατηγός Στ. Σαράφης, στις 8/12/1944,  υπενθύμισε στον Σκόμπυ τη Συμφωνία της Καζέρτας, που αναγνώριζε ότι ζητήματα εσωτερικής τάξης ανήκουν στην ελληνική κυβέρνηση, όμως οι Βρετανοί συνέχισαν να αγνοούν κάθε διαπραγμάτευση.

Αλλεπάλληλες υπήρξαν οι προσπάθειες του ΕΑΜ για κατάπαυση του πυρός.

Ο Μ. Πορφυρογένης, με την μεσολάβηση του Στ. Μερκούρη, συνάντησε τον Σκόμπυ ο οποίος έθεσε τους παρακάτω όρους:

1.Πλήρης υπακοή του ΕΛΑΣ στις διαταγές του Σκόμπυ

2.Κατάθεση όλων των όπλων

Ζητούσε, δηλαδή, την πλήρη παράδοση μόνο του ΕΛΑΣ ή τίποτα, τη στιγμή που η Ελλάδα παρέμενε ακόμη μερικώς υπό κατοχή, καθώς η Κρήτη δεν είχε απελευθερωθεί πλήρως από τους κατακτητές. Παρά τις διαπραγματεύσεις οι βομβαρδισμοί του άμαχου πληθυσμού συνεχίζονταν αμείωτοι. Ταυτόχρονα εφάρμοσαν και το μαρτύριο της πείνας δυσκολεύοντας την διακίνηση των τροφίμων.

Το τέλος των συγκρούσεων

Η κορύφωση της κρίσης ήρθε όταν, μετά από χιλιάδες θανάτους, το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ διέταξε, στις 5 Ιανουαρίου 1945, τη σύμπτυξη των δυνάμεών του εκτός Αθηνών. Στις 11 Ιανουαρίου 1945 υπογράφηκε ανακωχή μεταξύ του αρχιστράτηγου δυνάμεων ξηράς και στρατιωτικών υπηρεσιών Ρόναλντ Σκόμπυ και των εκπροσώπων του ΕΛΑΣ Γ. Ζεύγου, Δ. Παρτσαλίδη και των ταγματαρχών του ΕΛΑΣ Μακρίδη και Αθηνέλλη, τερματίζοντας τις μάχες.

Συμπέρασμα

Τα Δεκεμβριανά αποτέλεσαν μια αιματηρή σύγκρουση που άλλαξε την πορεία της ελληνικής ιστορίας. Η βρετανική επέμβαση και η αδυναμία επίτευξης πολιτικού συμβιβασμού άφησαν τη χώρα διχασμένη, οδηγώντας τελικά στον Εμφύλιο Πόλεμο. Οι συνεχείς βομβαρδισμοί, οι σφοδρές συγκρούσεις στους δρόμους και οι μαζικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές άφησαν την Αθήνα με σοβαρές φυσικές και κοινωνικές πληγές, οι οποίες θα χρειάζονταν χρόνια για να επουλωθούν. Οι καταστροφές στις συνοικίες, όπως στην Καισαριανή, και οι χιλιάδες νεκροί, διαμόρφωσαν μια τραυματική μνήμη που επηρέασε την πόλη και τη χώρα για δεκαετίες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΑΜ, Λευκή Βίβλος: Μάης 1944 – Γενάρης 1945.

Γ. Ανδρικόπουλος, «1944 Κρίσιμη Χρονιά», εκδόσεις Διογένης, τόμος Β’, σελ. 257

Βάσος Μαθιόπουλος, Ο Δεκέμβρης του 1944. Σουηδικά, ελβετικά και συμμαχικά διπλωματικά ντοκουμένα, Νέα Σύνορα – Α.Α. Λιβάνη

Σπύρος Κωτσάκης, Δεκέμβρης 1944 στην Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή