Είμαστε αδύναμοι, αλλά είμαστε δυνατοί

«2014, Κρήτη, Άγιος Νικόλαος. Είμαι άραγε σε κάποιο άγνωστο σημείο ή στο τέλος του ταξιδιού;» έγραφε ο Νίκος Κούνδουρος

25 Φλεβάρη 2017, Αθήνα. Το τελευταίο αντάμωμα μαζί του και ο αποχαιρετισμός πριν από το νέο του ταξίδι, προς την αιωνιότητα. ‘Ένα ταξίδι που ξεφεύγει από τα στενά όρια του χρόνου και του χώρου και περνάει στη δικαιοδοσία του πολιτισμού και της Ιστορίας. Άλλωστε για τον Κούνδουρο ο θάνατος δεν αποτελούσε ποτέ πρόβλημα. Ενώ βρισκόταν συνεχώς στην πρώτη γραμμή, είχε πάντα συνείδηση του φευγαλέου της ζωής, της επιτυχίας, της καταξίωσης, του ηρωισμού.

Πάντα του άρεσαν τα δίπολα του Νίκου. Η ζωή και ο θάνατος, το καλό και το κακό, η επιτυχία και η αποτυχία, η τρυφερότητα και η αγριάδα, ο έρωτας και η αποξένωση, η έπαρση και η ταπεινοσύνη, ο ηρωισμός και η προδοσία. Σε ολόκληρη τη ζωή του δημιουργούσε ιστορίες στο πρότυπο του εκκρεμούς, που το βαρίδι του μετακινείται ανάμεσα σε δύο άκρα. Δεν φοβόταν τις ταλαντώσεις, κατανοούσε την ανθρώπινη φύση. Ακόμη και όταν βρισκόταν κοντά στον θάνατο τον αντιμετώπιζε με σχέδια για την κάθε μέρα και για το μέλλον, χωρίς να φοβάται και χωρίς να καθηλώνεται στην αναπόληση της δόξας του παρελθόντος. Πάντα κάτι καινούργιο: μια νέα ταινία, ένα νέο βιβλίο, πίνακες, εκδηλώσεις, παρεμβάσεις.

Έκανε σχέδια σαν να επρόκειτο να ζήσει εκατοντάδες χρόνια, την ίδια στιγμή που στις κηδείες φίλων του έδινε στους παρευρισκόμενους την ευχή “και στα δικά μας”. Δεν έπαυε να ονειρεύεται, ενώ έγραφε: «Δε μπορώ να φτιάξω πια δικές μου ιστορίες και καταφεύγω στα εύκολα. Στο παρελθόν, στην τυμβωρυχία, στο ξέθαμα παλιών τάφων, γοητευμένος από το προσδοκώμενο ξάφνιασμα…».

Ο Νίκος των αντιφάσεων, για τις οποίες είχε επίγνωση και κατανόηση, που παθιαζόταν και έδινε μάχες για ότι θεωρούσε σωστό, δίκαιο, δημοκρατικό. Αντιμετώπιζε την αποτυχία, την ήττα, τη ματαίωση με στωικότητα, μέχρι, σύντομα, να παθιαστεί ξανά και να συνεχίσει με την ορμητικότητα του ταύρου, την αποκοτιά του έφηβου και την έμπνευση του δημιουργού. Αγέρωχος, γενναιόδωρος, καλός φίλος, ευαίσθητος, ντόμπρος, ένας κρητικός λεβέντης που ποτέ δεν ξέχασε τις ρίζες του.

Ζούσε μέσα στον πραγματικό κόσμο και έξω από αυτόν. Παράλληλοι κόσμοι σε αρμονία, οι ταινίες, τα σενάρια, οι μυθοπλασίες, η καθημερινότητα περνούσαν το ένα μέσα στο άλλο. Ήταν ταυτόχρονα σημαντικά και ασήμαντα, όπως η επιτυχία και η αποτυχία. Όταν ο Δράκος προβλήθηκε, από κάποιους απαξιώθηκε, ενώ από άλλους θεωρήθηκε αριστούργημα. Χλευασμός μαζί με αποθέωση. Στην προβολή της πρεμιέρας ένα ζευγάρι δημοφιλών πρωταγωνιστών της εποχής θα αποχωρίσει επιδεικτικά αντιμετωπίζοντας με περιφρόνηση την ταινία που λίγα χρόνια αργότερα θα συμπεριληφθεί στις 100 καλύτερες ταινίες του κόσμου. Και όταν ο Δράκος θα γίνει το σύμβολο του ελληνικού κινηματογράφου, ο Κούνδουρος θα αναφέρει στοχαστικά: «Ο Δράκος πέθανε την ώρα που γεννήθηκε. Οραματιζόμαστε μία λαϊκή ταινία και κάναμε μία ταινία για την ελίτ του κινηματογράφου».

Ο Κούνδουρος θα μείνει στην αθανασία γιατί στη διάρκεια της παραμονής του στην επίγεια ζωή κατάφερε να δημιουργήσει ένα σημαντικό έργο για τις επόμενες γενιές. Μέσα από αυτό θα συνεχίσει να βρίσκεται δίπλα μας. Το έργο του δεν θα πάψει να προβάλλεται, να μελετάται και να εμπνέει. Άλλωστε από την πρώτη του ταινία, που γυρίστηκε το 1954, υπήρξε προφητικός. Ποιος θα περίμενε ότι όσα διαδραματίζονταν στη «Μαγική Πόλη» θα ήταν τόσο σύγχρονα; Η ανεργία, η αδυναμία ανταπόκρισης στις οικονομικές υποχρεώσεις, το απλήρωτο δάνειο που οδήγησε στην κατάσχεση, η απόγνωση, η απελπισία, αλλά και η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη είναι ξανά εικόνες της καθημερινότητάς μας. 63 χρόνια μετά η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Και όπως έγραφε ο Νίκος τον Απρίλιο του 2016 «και εμείς τι κάνουμε; Τι μπορούμε να κάνουμε; Τι δύναμη έχουμε για να κάνουμε;… Τώρα κλαίμε; Όχι δεν κλαίμε. Είμαστε αδύναμοι, αλλά είμαστε δυνατοί». Καλό ταξίδι Κούνδουρε.

Σημείωση: Το τελευταίο έργο του Νίκου Κούνδουρου είναι το βιβλίο, «Μνήμη Απειθάρχητη» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Άγρα, από  το οποίο προέρχεται ο τίτλος του άρθρου και ορισμένα από τα αποσπάσματα.

*Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης.