Εκτός θέματος, μονίμως…

Δύο μόλις εβδομάδες απομένουν πριν οι Έλληνες πολίτες (ακριβέστερα οι κάτοικοι της Ελλάδος, γιατί η κυβέρνηση πεισματικά και υστερόβουλα αρνείται τη δυνατότητα ψήφου στον τόπο διαμονής τους στους απόδημους Έλληνες πολίτες) βρεθούν για πρώτη φορά μετά από τέσσερα έτη πίσω από το παραβάν και μπροστά από τις κάλπες των εύρω– και αυτοδιοικητικών εκλογών και ενώ η οξύτητα στην κεντρική πολιτική σκηνή περισσεύει, η κοινωνία μοιάζει να παραμένει σε μια κατάσταση παρατεταμένης αφασίας και παραζάλης. Παρά το γεγονός ότι η ξεκάθαρη και απολύτως αναγκαία ήττα της μακράν χειρότερης και πλέον επικίνδυνης κυβέρνησης της μεταπολίτευσης φαντάζει βεβαία και πιθανότατα θα είναι προάγγελος μιας ακόμη βαρύτερης ήττας της στις αναπόφευκτες γι αυτήν βουλευτικές εκλογές που θα ακολουθήσουν, όση βουλητική αισιοδοξία κι αν επιστρατεύσει ένας στοιχειωδώς ψύχραιμος παρατηρητής των δρωμένων στην ελληνική κοινωνία, δεν μπορεί παρά να ανησυχεί για την ποιότητα, το επίπεδο και τη θεματολογία του δημοσίου «διαλόγου» (κι εδώ δεν αναφέρομαι μόνο στον υποτιθέμενο διάλογο των κομμάτων και των πάσης φύσεως δημοσιολογούντων, αλλά και στην ακατάσχετη και εν πολλοίς ανούσια φλυαρία των κοινωνικών δικτύων) και την αδυναμία εστίασης και ιεράρχησης τόσο των σημαντικών προβλημάτων, κινδύνων και απειλών που σοβούν, όσο και των εξίσου σημαντικών ευκαιριών, δυνατοτήτων και προοπτικών που διανοίγονται.

Με δυο λόγια η χώρα παραμένει εμμονικά, μακάρια και μοιρολατρικά… απολύτως εκτός θέματος.

Είναι πραγματικά σοκαριστικό, αλλά στην πραγματικότητα δέκα χρόνια από την «επίσημη» έναρξη μιας πολυεπίπεδης κρίσης (ο όρος κρίση είναι πιθανότατα εξωραϊστικός, πρόκειται περί παρακμής) με απώλεια του ενός τετάρτου του εθνικού εισοδήματος, γιγάντωση της κοινωνικής γάγγραινας της ανεργίας και συνεχιζόμενη αιμορραγία του νεότερου και δυναμικότερου ανθρώπινου δυναμικού στο εξωτερικό, συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε, να αναλύουμε, να αντιδρούμε, να ψηφίζουμε, πάνω-κάτω με τα ίδια κριτήρια ή αν θέλετε με τα «ίδια μυαλά», με περισσότερο ίσως θυμό, με πληγωμένο ίσως προσωπικό και εθνικό εγωισμό, αλλά χωρίς κατ’ανάγκην περισσότερη αυτογνωσία, ευθυκρισία και περίσκεψη, με διεγερμένο μεν θυμικό, αλλά χωρίς πάντα την απαιτούμενη διανοητική διαύγεια.

Η χώρα, παρά τις απεγνωσμένες κυβερνητικές προσπάθειες εμφύσησης τεχνητής αισιοδοξίας περί εξόδου από τα «μνημόνια» και την κρίση, είναι περισσότερο ίσως από ποτέ αντιμέτωπη με θανάσιμους κινδύνους, για τους οποίους ελάχιστα συζητά, πόσο μάλλον προετοιμάζεται και σχεδιάζει να αντιμετωπίσει. Το δημογραφικό αποτελεί κυριολεκτικά μια βόμβα στα θεμέλια ύπαρξης του έθνους με εφιαλτικές επιστημονικές προβλέψεις και προγνώσεις για τις επόμενες δεκαετίες ραγδαίας μείωσης και ακόμη πιο ραγδαίας γήρανσης του πληθυσμού. Ενώ κεντρική συζήτηση εδώ και χρόνια είναι το ύψος των σημερινών συντάξεων, ελάχιστη μνεία γίνεται στη μαθηματικώς προδιαγεγραμμένη αδυναμία καταβολής συντάξεων στο προσεχές κι απώτερο μέλλον, αν οι δημογραφικές τάσεις δεν αναστραφούν τάχιστα, η μετανάστευση νέων δεν σταματήσει και το ασφαλιστικό σύστημα δεν αναδιαρθρωθεί στην κατεύθυνση των τριών αλληλοσυμπληρούμενων πυλώνων με ενισχυμένο κεφαλαιοποιητικό χαρακτήρα. Η δημογραφική γήρανση και φθίση της χώρας εγείρει και πρωτοφανείς κινδύνους της εδαφικής της ακεραιότητας σε μια περίοδο ακραίας γεωπολιτικής αποσταθεροποίησης όχι μόνο της περιοχής μας (με μια πιο νευρική, απρόβλεπτη και επιθετική Τουρκία από ποτέ) αλλά και ευρύτερης, σε ένα παγκόσμιο σύστημα που καθίσταται όλο και πιο ρευστό και ευμετάβλητο. Σε μια χώρα με τα 2/3 του γηράσκοντος πληθυσμού της εκτός παραγωγής και οικονομικής δραστηριότητας, η φορολογική και ασφαλιστικο-φορολογική (μετά τον «Κατρουγκάλειο» ασφαλιστικό νόμο άγος) επιβάρυνση της εργασίας είναι τερατώδης και υποθηκεύει κάθε προοπτική ανάπτυξης με ποιοτικές και αξιοπρεπώς αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Έχουμε βαλτώσει σε μια κατάσταση στασιμο-χρεωκοπίας με αναιμική στην καλύτερη των περιπτώσεων ανάπτυξη χωρίς νέες θέσεις εργασίας. Είναι γνωστό και μετρημένο: η βαρύτατα απο-επενδυμένη οικονομία και η ταλαιπωρημένη κοινωνία για να ξεκολλήσουν χρειάζονται τα προσεχή λίγα χρόνια μια αναπτυξιακή έκρηξη η οποία απαιτεί την επένδυση τουλάχιστον 100 δισ. ευρώ, η πλειοψηφία των οποίων πρέπει να είναι άμεσες ξένες επενδύσεις. Η κύρια εθνική προτεραιότητα σε αυτή την φάση θα όφειλε να είναι αυτή. Καμία άλλη.

Γιατί όμως μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωζώνης, με υποτιμημένες αξίες μετά από τόσα χρόνια βαθιάς κρίσης, με χαμηλό εργατικό κόστος και κατηρτισμένο και πολύγλωσσο εργατικό και επιστημονικό δυναμικό, με εξαιρετικό κλίμα και ανεκμετάλλευτες αναπτυξιακές δυνατότητες αδυνατεί να προσελκύσει τα κεφάλαια και τα επενδυτικά-επιχειρηματικά σχέδια που χρειάζεται τόσο πολύ; Οι απαντήσεις είναι εξίσου γνωστές και πέραν της ανηλεούς φορολογίας όχι στενά οικονομικές: θηριώδης και παραλυτική γραφειοκρατία, πολυσχιδής και αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση, αδιανόητες καθυστερήσεις στη λειτουργία της Δικαιοσύνης (και επί των ημερών της παρούσης κυβερνήσεως απροκάλυπτη προσπάθεια χειραγώγησής της), θεσμική έκπτωση, απαράδεκτα για αναπτυγμένο κράτος προβλήματα ασφάλειας και ανομίας, ελλειμματική διασύνδεση του εκπαιδευτικού συστήματος με την παραγωγική διαδικασία και την αγορά, επιθετικά, μεθοδικά και ιδεοληπτικά υποβαθμιζόμενη παιδεία και αυτό που καλείται «πολιτικό ρίσκο», υπό την έννοια ενός πολιτικού συστήματος που αδυνατεί να συνεννοηθεί ακόμη και για τα στοιχειώδη και τα αυτονόητα.

Βυθισμένοι στο ψυχοπνευματικό έλος μιας διχαστικής και ατελέσφορης ψευδο-αντισυστημικής ρητορείας (με πρωταρχική, αν όχι αποκλειστική, ευθύνη των κυβερνώντων εθνο-λαϊκιστών) αδυνατούμε συχνά να αντιληφθούμε πόσο γρήγορα, συναρπαστικά και αμετάκλητα αλλάζει ο κόσμος και οι ζωές μας. Οι τρεις από τις έξι μεγαλύτερες σε κεφαλαιοποίηση εταιρείες στον κόσμο δεν υπήρχαν καν είκοσι χρόνια πριν (google, facebook, alibaba). Κολοσσοί όπως η Kodak σβήστηκαν από τον χάρτη μέσα σε λίγα μόλις χρόνια. Το πρώτο.. smartphone κυκλοφόρησε μόλις το 2007. Στη επόμενη εξαετία προβλέπεται ότι θα κυκλοφορούν στους δρόμους μόνο των Η.Π.Α. 8 εκατομμύρια αυτόνομα (χωρίς οδηγό) οχήματα. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και η ψηφιακή εποχή είναι από καιρό εδώ. Δεν μιλάμε για το μέλλον πλέον. Μιλάμε για ένα ιλιγγιωδώς μεταμορφούμενο παρόν που καθίσταται παρελθόν ταχύτερα από ποτέ. Ποιος θα είναι ο χαρακτήρας και η φύση της ανθρώπινης εργασίας τις δεκαετίες που έρχονται; Πώς θα δώσουμε την ποιότητα και την ευελιξία προσαρμογής στο εκπαιδευτικό μας σύστημα να ετοιμάζει, να προετοιμάζει, να προβλέπει, να πρωτοπορεί, να καινοτομεί και να συμβάλει στην διαμόρφωση προσωπικοτήτων ικανών να ανταπεξέρχονται στις συνεχείς αλλαγές και στην ενσωμάτωση νέων δεξιοτήτων; Πότε θα ασχοληθούμε με τα σχολειά και τα Πανεπιστήμια μας και όχι παρωχημένες συζητήσεις πενηντακονταετίας περί ασύλου, αβάτου, κεντρικού σχεδιασμού και …πανελληνίων εξετάσεων; Πόσο, τέλος πάντων, διαφορετικοί από μας είναι οι Κύπριοι που σε λίγα μόλις χρόνια έχουν απελευθερώσει και εκτοξεύσει τη δυναμική των «νεοσύστατων» πανεπιστημίων τους;

Ήμασταν πίσω και τα τελευταία χρόνια κινούμαστε με ταχύτητα ακόμη πιο πίσω. Από την άλλη πλευρά, οι ευκαιρίες που δυνητικά διανοίγονται είναι μεγάλες και σημαντικές και η ταχύτητα με την οποία μπορεί να καλυφθεί το χαμένο έδαφος μπορεί να εκπλήξει. Η ταχύτητα της τεχνολογικής προόδου μπορεί να γκρεμίζει βεβαιότητες και κεκτημένα, αλλά γεννά με την ίδια ταχύτητα προοπτικές και ευκαιρίες. Η Ελλάδα είναι ένα μικρό σκάφος σε έναν ωκεανό αβεβαιότητας. Αλλά τα μικρά καράβια αλλάζουν πορεία πιο εύκολα και ενίοτε πιο αποτελεσματικά από τα μεγάλα. Παγκοσμίως η οικονομία της βιομηχανικής περιόδου υποχωρεί και η ψηφιακή εποχή επελαύνει. Η χώρα έχασε ουσιαστικώς τη βιομηχανική επανάσταση, τη νεωτερικότητα και τον πραγματικό αστικό μετασχηματισμό, αλλά μπορεί αν κινηθεί γρήγορα και αποφασιστικά να κερδίσει εξέχουσα θέση στον νέα εποχή που ανατέλλει. Διαθέτει, τόσο εντός, όσο και (κυρίως ίσως) εκτός των συνόρων της το κρίσιμης ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό που απαιτείται, για να ηγηθεί αυτής της προσπάθειας, διανοίγοντας τους δρόμους της καινοτομίας και της εξωστρέφειας.

Το διόλου ασήμαντο κεκτημένο της τελευταίας πολλαπλώς τραυματικής περιόδου, είναι ότι χώρα σταθεροποιήθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ευρω-σύστημα και ότι το εν λόγω γεγονός δεν αμφισβητείται πλέον σοβαρά και επικίνδυνα ούτε στο εσωτερικό, ούτε στο εξωτερικό. Από την άλλη πλευρά αποσταθεροποιείται και αμφισβητείται εντονότατα η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και εν πολλοίς υποχωρεί και αποδυναμώνεται ο οικονομικός, πολιτικός και γεωπολιτικός ρόλος της Δύσης εν γένει. Μπορεί να φαντάζει οξύμωρο, αλλά τώρα περισσότερο από ποτέ χρειάζεται η «αποδυναμωμένη» Ευρώπη την ένωση της και η Ελλάδα να είναι αδιαπραγμάτευτα και αταλάντευτα μέρος της. Τίποτα όμως δεν είναι δεδομένο, ούτε αυτονόητο.

Κυρίως αν εξακολουθήσουμε να βρισκόμαστε εκτός….θέματος.