Κορκονέας: “Έντιμος” και “σύννομος” βίος μιας δικαστικής απόφασης

Κατ’ αρχάς τον Κορκονέα τον αποφυλάκισαν πολίτες. Ένορκοι. Εσύ κι εγώ δηλαδή. Κι αυτό έχει να κάνει τόσο με την ερμηνεία, όσο και με την παρερμηνεία της έννοιας «κοινό περί δικαίου αίσθημα».

Οι ένορκοι εκπαιδευμένοι και ταυτόχρονα παγιδευμένοι στην τρέχουσα επικρατούσα αντίληψη όταν βρέθηκαν στην έδρα του εφετείου, εξέφρασαν ως «κοινό αίσθημα» μια άποψη διαμετρικά αντίθετη σε αυτή του Ανωτάτου Δικαστηρίου.

Οι τακτικοί δικαστές συντάχθηκαν με την Ολομέλεια του Αρείου Πάγου και δεν επαναχορήγησαν ελαφρυντικό, ενώ το αντίθετο συνέβη με τους «λαϊκούς» δικαστές, τους ενόρκους.

Εδώ έχουμε στα χέρια μας δυο διαφορετικά ζητήματα.

Το πρώτο αφορά γενικά στην ορθότητα ή μη του νομοθετικού πλαισίου για τα ελαφρυντικά στην Ελλάδα.

Το δεύτερο αφορά ειδικά τον αστυνομικό Επαμεινώνδα Κορκονέα και την εκ νέου χορήγηση σε αυτόν του ελαφρυντικού του πρότερου σύννομου βίου.

Γενικά – για να χαριτολογήσουμε ελαφρώς – τα ελαφρυντικά είναι πράγμα καλόν σε αυτή τη ζωή. Πρέπει να χορηγούνται όταν ο Νόμος το επιτάσσει, πρέπει να υπάρχουν, όπως πρέπει να υπάρχουν και οι δεύτερες ευκαιρίες στους παραβάτες. Μόνο άτομα που οι κρεμάλες και οι λιθοβολισμοί τούς προκαλούν υγρές ονειρώξεις, είναι αντίθετα με αυτόν το θεσμό.

Γιατί θεσμός είναι τα ελαφρυντικά. Και δεν είναι ελληνική εφεύρεση: προβλέπεται σχεδόν σε όλα τα προηγμένα ποινικά συστήματα στον κόσμο.

Τα ελαφρυντικά στηρίζονται στη βάση ότι όλα τα εγκλήματα δεν είναι το ίδιο, ακόμη και αν έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Η τιμωρία πρέπει να είναι ανάλογη και να επιβάλλεται μετά από την αξιολόγηση της διαχρονικής συμπεριφοράς του δράστη, πριν από την πράξη και μετά από την πράξη.

Η Πολιτεία θέλει να διαπιστώσει αν κάποιος συστηματικά ή μη αντιτίθεται ή παραβιάζει στις αξιολογήσεις της και βλάπτει τα αγαθά που αυτή αναγνωρίζει.

Στην Ελλάδα για διάστημα περίπου 70 χρόνων ίσχυσε το λεγόμενο ελαφρυντικό του πρότερου “έντιμου βίου”.

Το ελαφρυντικό αυτό ήδη από το 1950 προβλεπόταν ως δυνατό να χορηγηθεί σε κάθε είδους έγκλημα, ακόμη και στην ανθρωποκτονία. Αυτές τις δεκαετίες τα δικαστήρια έψαχναν σε όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής του κάθε κατηγορουμένου να βρουν στοιχεία “εντιμότητας” σε σχέση με το διάστημα πριν από την τέλεση της πράξης.

Κι επειδή η “εντιμότητα” έχει, ρίζες και σε ηθικά κριτήρια, υπήρξαν ακόμη και παραδείγματα μη χορήγησης ελαφρυντικού σε κατηγορούμενο, επειδή είχε…”εξωσυζυγική σχέση”: κάτι άσχετο τελείως με το έγκλημα αυτό καθεαυτό.

Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούσε ελαφρυντικά και η σχέση του κατηγορούμενου με τη θρησκεία. Μάρτυρες υπεράσπισης κατέθεταν π.χ. πως ήταν καλός Χριστιανός και πήγαινε κάθε Κυριακή στην εκκλησία.

Όμως, τα ίδια ακριβώς περιστατικά είχαν διαφορετική αντιμετώπιση: άλλοτε θεωρούνταν ως ενδείξεις “εντιμότητας” και άλλοτε όχι, κατά την αξιολογική κρίση των εκάστοτε δικαστών.

Ο νομοθέτης, μετά από ευρεία συναίνεση της νομικής επιστημονικής κοινότητας, αντικατέστησε τον όρο “έντιμος” με τον όρο “σύννομος”. Η αναζήτηση στοιχείων που αφορούν σε περιστατικά παραβίασης του νόμου είναι σίγουρα περισσότερο αντικειμενική και λιγότερο ηθικολογική.

Πάμε τώρα στον Κορκονέα.

Το πρώτο στοιχείο που θα έπρεπε να εκτιμηθεί εδώ είναι ο αν και κατά πόσον  “σύννομος” βίος του ήταν απόρροια ελεύθερης επιλογής ή όχι. Αν δηλαδή ήταν νομοταγής και συμμορφωνόταν με “τας υποδείξεις” και την  έννομη τάξη αναγκαστικά, λόγω της ιδιότητάς του ως αστυνομικού.

Είναι γνωστό ότι το πρώτο Εφετείο χορήγησε σε αυτόν το ελαφρυντικό χωρίς τέτοια αξιολόγηση. Ακολούθησε η άσκηση αναίρεσης από τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου μετά την οποία η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου κατέληξε ότι κακώς είχε χορηγηθεί το ελαφρυντικό και ζήτησε η υπόθεση να γυρίσει πίσω στο εφετείο για να δικαστεί ξανά.

Η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου στην απόφασή της μίλησε, μεταξύ άλλων, και για το “κοινό περί δικαίου αίσθημα”.

Η έννοια αυτή, όμως, είναι αόριστη και δηλωτική των κινδύνων της εποχής: το “κοινό περί δικαίου αίσθημα” συνιστά στην πραγματικότητα, ένα σώμα από κοινωνικές προκαταλήψεις, όπως αυτές διαμορφώνονται από την επικρατούσα νομική, πολιτική και ηθική άποψη.

Κατά μια “ειρωνική” θα λέγαμε εξέλιξη των πραγμάτων, στην υπόθεση Κορκονέα άλλη άποψη για το “περί δικαίου αίσθημα” εξέφρασαν οι ένορκοι κι άλλοι οι δικαστές του ανωτάτου δικαστηρίου.

Αποδείχθηκε έτσι ότι ο νόμος που άλλαξε και έγινε πιο σαφής από ό,τι στο παρελθόν – εξακολουθούσε να τυγχάνει περισσότερων διαφορετικών ερμηνειών.

Δεν ξέρουμε και δεν μπορούμε να ξέρουμε πως σκέφτηκαν, πως λειτούργησαν και πως αξιολογήσαν την κατάσταση οι ένορκοι. Ούτε θα το μάθουμε ποτέ. Πολλές ερμηνείες θα μπορούσαν να δοθούν, αλλά δεν θα είναι παρά εικασίες.  Οι τηλεοπτικές δίκες, τα σόσιαλ μίντια και ο “ποινικός λαϊκισμός” έχουν διαφοροποιήσει το κοινωνικό τοπίο κι έχουν λειάνει τους αξιακούς μας κώδικες.

Πιθανά, λοιπόν, η κυρίαρχη προπαγάνδα στην οποία εθίζεται η κοινωνία, εγκλωβίζει σε επιλογές που έχουν ως ορίζοντα έναν “χαμηλωμένο πήχη” δικαιοσύνης.

Το νήμα της υπόθεσης Κορκονέα είναι ακόμη πιο μπερδεμένο από ό,τι μπορούμε σήμερα να καταλάβουμε. Κι αυτό έχει πρωτίστως να κάνει με το πώς ο μέσος πολίτης ορίζει ως “ουσιαστική απονομή δικαιοσύνης” και σε βάθος διερεύνηση της προσωπικότητας του κατηγορουμένου.

Υ. Γ. Στη μνήμη του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου που δεν έγινε ποτέ δεκαέξη χρονών.

*Ευχαριστώ τον δικηγόρο και πρώην Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Μιχάλη Καλογηρου για τις πολύτιμες πληροφορίες του.