Ένα σημειωματάριο για το δημόσιο πανεπιστήμιο

Κοντά 200 χρόνια ως τώρα το ελληνικό πανεπιστήμιο αφιλοκερδώς προσφέρει παιδεία. Έτσι έχουμε φθάσει σήμερα οι πτυχιούχοι του που θα θελήσουν να συνεχίσουν τη σταδιοδρομία τους έξω να είναι παντού ευπρόσδεκτοι. Καιρός είναι, έκριναν κάποιοι γνωστοί άγνωστοι, να αφεθεί «ελεύθερο» έδαφος για την ανταγωνιστική οικονομία.

Έτσι πλέον το δημόσιο πανεπιστήμιο υπονομεύεται (λιγότεροι φοιτητές, λιγότεροι διδάσκοντες, λιγότερες βιβλιοθήκες) και το ιδιωτικό προωθείται.

Έχουν γραφεί πάμπολλα και τεκμηριωμένα άρθρα για το θέμα. Σκέφθηκα ότι θα ήταν χρήσιμος ένας σύντομος κατάλογος με τις ανυπέρβλητες αρετές του δημόσιου πανεπιστημίου σε τίτλους και υπότιτλους, όπως ο παρακάτω.

• Γνώση, ολιγαρχία, δημοκρατία. Η προηγμένη γνώση στην εποχή μας αποτελεί κύριο εργαλείο εξουσίας. Γι΄αυτό το λόγο η ολιγαρχία το θέτει στο επίκεντρο των διεκδικήσεών της, ενώ η δημοκρατία αντιστέκεται σφοδρά.
• Ανεξαρτησία αντί χειραγώγησης. Όποιος χρηματοδοτεί την έρευνα και την εκπαίδευση μπορεί και να τις χειραγωγεί. Για παράδειγμα, μια βιομηχανική επιχείρηση είναι απίθανο να προωθήσει έρευνες ή να διδάξει γνώμες που αναδείχνουν ελαττώματα των δικών της προϊόντων.
• Αυτοδιοίκηση. Η αυτοδιοίκηση του δημόσιου πανεπιστημίου δεν διασφαλίζει μόνο αντιπροσώπευση και λογοδοσία διαχείρισης: Ως πλαίσιο διαλόγου αποτελεί επίσης διαδικασία και κρίσιμο όρο για την παραγωγή γνώσης. Τα μέλη της Συγκλήτου πρέπει να επιλέγονται με κριτήρια που συνθέτουν προκοπή και δημοκρατία. Όσοι διοικούν πρέπει να προέρχονται από το σώμα των διοικουμένων και επηρεαζόμενων από τις ακαδημαϊκές αποφάσεις.
• Δωρεάν φοίτηση. Η δωρεάν φοίτηση στο πανεπιστήμιο δεν αποτελεί απλώς μια στήριξη στους φτωχούς και στους αδυνάτους. Αποτελεί επίσης μέσο διεύρυνσης της συμμετοχής των πολιτών στη γνώση και επομένως μέσο καλλιέργειας, προόδου και ευημερίας της κοινότητας.
• Κοινωφελής γνώση. Η αγορά γενικά δεν έχει ενδιαφέρον χρηματοδότησης της γνώσης εκείνης που είναι ανταγωνιστική προς τα συμφέροντά της. Ως ανταγωνιστική γνώση θεωρεί κατεξοχήν την κοινωφελή: Εκείνην, που ανιχνεύει μεν περιβαλλοντικούς κινδύνους αλλά υποχρεώνει τις επιχειρήσεις σε δαπάνες για καταπολέμηση ρύπων, που διασφαλίζει μεν προσωπικά δεδομένα αλλά αποστερεί κολοσσούς από Βig και Small Data – την πρώτη ύλη τους, εκείνην που προωθεί μεν την κοινωνική ισότητα αλλά υπαγορεύει αναδιανομές.
• Παρρησία. Στο ιδιωτικό πανεπιστήμιο η αντίθετη άποψη, αν και διαλεκτικά αναγκαία, περιορίζεται. Παράδειγμα πρόσφατο στις ΗΠΑ τα μέτρα κατά φοιτητών που διαδηλώνουν για τη Γάζα. Αντίθετα, το δημόσιο – αυτοδιοικούμενο πανεπιστήμιο δεν λογοκρίνει.
• Σοφία του πλήθους. Η μάθηση (έρευνα – εκπαίδευση) προοδεύει και γίνεται πιο αποτελεσματική όχι χάρη στη σοφία ενός ή λίγων αρίστων, αλλά χάρη στη «σοφία του πλήθους». Με τη συμμετοχή δηλαδή όσων περισσότερων ανθρώπων γίνεται και με ανοιχτό και ανεπηρέαστο διάλογο κατά την παραγωγή και την καλλιέργειά της. Η σοφία του πλήθους (όχι, χωρίς εισαγωγικά!) αποτελεί εύρημα τόσο της αριστοτελικής σκέψης όσο και της τεχνητής νοημοσύνης.
• Υπονόμευση Α΄. Αριστεία. Η αριστεία θα μπορούσε να αποτελεί ένα συνώνυμο της σοφίας. Για την αγορά όμως είναι το πρόσχημα, ώστε η δημόσια παιδεία και οι προνοιακές της παροχές να προσφέρονται σε λιγότερους.
• Υπονόμευση Β’. Υποτροφίες στους φτωχούς. Τα δήθεν υποκατάστατα της δωρεάν ανώτατης εκπαίδευσης, όπως η χορήγηση φοιτητικών υποτροφιών και δανείων, έχουν ήδη ναυαγήσει ως πολιτική. Παράγουν νέους επιστήμονες εξαρχής χρεωμένους και αιχμάλωτους στην αγορά, ακόμη και πιστωτικές φούσκες. Στα αμερικανικά πανεπιστήμια που εισήγαγαν ανάλογη πολιτική, το ποσοστό συμμετοχής των φτωχών στην ανώτατη εκπαίδευση δεν αυξήθηκε. Αρνητική από κοινωνικοπολιτική άποψη συνέπεια υπήρξε ο στιγματισμός όσων δεν εισάγονται στο πανεπιστήμιο, ως τεμπέληδων.
• Υπονόμευση Γ’. Ιδιωτικά πανεπιστήμια. Με την τυπική λογική δεν είναι καθόλου αναγκαίο τα ιδιωτικά πανεπιστήμια να απειλούν τα δημόσια. Έχει όμως πλέον αποδειχθεί παντού και από καιρό, ότι η ανάπτυξη ιδιωτικών πανεπιστημίων έχει δεθεί λειτουργικά και πολιτικά με την υποστελέχωση, συρρίκνωση και υποχρηματοδότηση των δημοσίων.