Ευρωεκλογές, ακροδεξιά και αποχή

Οι μέρες των Ευρωεκλογών έφθασαν συνοδευόμενες από δυο προεξοφλήσεις. Πρώτη: Η ακροδεξιά, αλλού με αυτοτελή κόμματα και αλλού με την όσμωση με όμορα δεξιά, θα αυξήσει τις δυνάμεις της. Δεύτερη, ότι ο κύκλος των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα απόσχουν από την ψηφοφορία θα διευρυνθεί.

Το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας συνήθως συνοδεύει και ενισχύει προσθετικά αυτές τις προεξοφλήσεις. Λέγεται διαρκώς ότι το ποσοστό της αποχής θα αρχίσει από 6 (δεκάδες). Όμως ας αφήσουμε για λίγο τη φοβιστική διάσταση στην άκρη. Οι προβλέψεις για την αυξητική δυναμική της ακροδεξιάς και της αποχής στηρίζονται οπωσδήποτε σε παρατηρήσεις που καταγράφονται από καιρό.

Είναι σαφές ότι η ακροδεξιά και η αποχή από τα κοινά έχουν ένα κοινό πυρήνα, την απαξίωση της πολιτικής. Εννοείται της δημοκρατικής, αφού ο αυταρχισμός ενοχλεί λιγότερο και γι’ αυτό τον ενσαρκώνουν, τον στηρίζουν ή στην καλύτερη περίπτωση τον ανέχονται.

Το πώς έφθασαν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες από τα βιώματα και την μεταπολεμική αποστροφή προς το ναζισμό και το φασισμό στην αδιαφορία, είναι μια μεγάλη ιστορία με πολλαπλά αίτια. Η καθυπόταξη της δικαιοκρατικής και της προνοιακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα κελεύσματα της αγοράς έγινε στη χώρα μας τραυματικά αισθητή κατά τη μνημονιακή περίοδο. Αντίθετα, η ενίσχυση των προνοιακών μας υποδομών μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης δεν έγινε ποτέ αισθητή, και σωστά αφού τελικά δεν υπήρξε! Κυριάρχησε εδώ η ανέλεγκτη κυβερνητική ανισοκατανομή των κονδυλίων. Άλλη μια αφορμή να μη μας εγγίζει η πραγματικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης!

Καθώς όμως τα παραπάνω είναι σε πολλούς γνωστά, ας επισημάνουμε και κάποια συνήθως παραλειπόμενα. Πρόκειται για όσα συνδέονται με τις νέες ψηφιακές δυνατότητες χειραγώγησης της ψήφου. Οι οποίες άλλοτε υποτιμώνται κι άλλοτε υπερτιμώνται.

Το παράδειγμα της υποτίμησης είναι παγκοσμίως γνωστό. Χωρίς έγκαιρες άμυνες η αμερικάνικη κοινωνία αντιμετώπισε το Μάρτιο του 2018 τις αποκαλύψεις ότι η Cambridge Analytica συγκόμισε πάνω από 50 εκατομμύρια προφίλ από το Facebook, αριθμό υπεραρκετό για προβλέψεις και χειραγωγήσεις ψήφου. Αδιευκρίνιστη εξάλλου μένει μια ανάλογη επίδραση στο Brexit*. To αντίστροφο παράδειγμα της υπερτίμησης είναι ελληνικό: Στην ίδια περίπου χρονική περίοδο οι τεχνοκράτες και πολλά καλόπιστα μέλη του ΣΥΡΙΖΑ χαιρετούσαν πανηγυρικά την εγγραφή 10 000 μελών στην πλατφόρμα isyriza, πιστεύοντας ότι αυτή θα πολλαπλασιάσει τους ψηφοφόρους και θα επαναφέρει… την άμεση δημοκρατία.

Φυσικά ο έρωτας για τα προφίλ και η συναφής δυναμική των χειραγωγήσεων της ψήφου δεν οδήγησε μόνο σε απογοητεύσεις ψηφοφόρων και σε αποχές τους. Η ποιότητα της πολιτικής δράσης υποβαθμίστηκε, αφού οι λίστες των υποψηφίων γέμισαν με “λαμπερά ονόματα”: Με αστέρες ικανούς προεκλογικά να γοητεύσουν ψηφοφόρους, αλλά χωρίς τις γνώσεις και την πολιτική παιδεία που χρειάζονται μετεκλογικά για την παραγωγή αναγκαίου έργου. Από την άποψη αυτή ο αθλητισμός είναι με διαφορά χώρος σοβαρότερος της πολιτικής: Κανείς στους στίβους ή στα γήπεδα δεν μπορεί να καταξιώνεται ως δρομέας άλτης ή ποδοσφαιριστής μόνο επειδή είναι ινφλουένσερ.

Η ψήφος μόνη της δεν αρκεί για τη δημοκρατία. Χρειάζονται επίσης ελευθερία, συμμετοχή, αντιπροσώπευση, λογοδοσία. Όμως αποτελεί αναγκαία συνθήκη επειδή παρέχει μια ισότητα επιρροής: Ένας άνθρωπος ίσον μια ψήφος. Γι’ αυτό οι ολιγαρχίες (του κεφαλαίου, της πατριαρχικής καταγωγής, της απολιτίκ τεχνοκρατίας), κρατώντας και κινώντας αυτές τα νήματα, υπαγορεύουν την αποχή των «άλλων» από τις εκλογές.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

*M. Coeckelbergh, Why AI undermines Democracy and what to do about it, Polity (2024) 38 – 39.