Φιλικά ρομπότ

Το ερώτημα αν ο κόσμος των ρομπότ αποτελεί ένα παρακλάδι του καπιταλισμού ή κάτι τελείως νέο θα κυριαρχεί προσεχώς στις οικονομικές και στις πολιτικές επιστήμες. Όχι μόνο στις παρέες των ειδικών, αλλά και στη ζωή καθενός, καθώς όλο και περισσότεροι πολίτες θα ανακαλύπτουν στην καθημερινότητά τους πως από την απάντηση, από μια εφαρμογή, από τη γνώση ή την άγνοια του παιχνιδιού, εξαρτώνται η δουλειά και το εισόδημά τους.

Αφορμή για το σημερινό κολύμπι στα βαθιά και μακριά από τα φλέγοντα επίκαιρα γεγονότα μου δίνει πρόσφατο άρθρο εδώ στο NEWS 24/7 με τίτλο «Φόρος στα ρομπότ;». Τον Γ. Βαρουφάκη που το έγραψε ελάχιστα προς καθόλου τον γνωρίζω προσωπικά, αλλά έχει την τέχνη με τα γραπτά του απλοποιώντας τον επιστημονικό λόγο να απευθύνεται στον καθένα. Δηλαδή και σε μένα, μη ειδικό περί τα οικονομικά. Θέμα του είναι το σύγχρονο φαινόμενο, ρομπότ να κλέβουν τις εργασίες ανθρώπων σπρώχνοντάς τους στην ανεργία, καθώς και το ενδεχόμενο ένας φόρος σε αυτά να αποκαταστήσει την ανταγωνιστικότητα των ανθρώπινων όντων. Το κείμενό του περιλαμβάνει μια σύντομη ανάλυση και μια πρόταση.

Η ανάλυσή του στηρίζεται στην ιδέα (εκτενέστερα ανεπτυγμένη στο γλαφυρό βιβλίο του «Μιλώντας στον πατέρα μου – μια εισαγωγή στην τεχνοφεουδαρχία» πως ο ψηφιακός κόσμος των ρομπότ δεν αποτελεί μια απλή εξέλιξη του καπιταλισμού, αλλά ιδρύει ένα καινούριο σύστημα εξουσίας.

Στο δικό μου βιβλίο για τη Δημοκρατία υποστήριζα ότι οι βασικοί αντίποδες της δημοκρατίας στην ιστορία είναι τα συστήματα που στηρίζονται στην καταγωγή και ο καπιταλισμός. Από τότε σταδιακά (άλλοι είναι πιο γρήγοροι) συνειδητοποιώ ότι στους δύο αυτούς αντίποδες έχει πλέον προστεθεί ένας τρίτος, η τεχνοκρατία. Διαφοροποιούνται οι τρεις τους, αφού η ρίζα του καθενός βυθίζεται σε διαφορετικό έδαφος: Στην κοινή καταγωγή, στο κέρδος, στην τεχνογνωσία.

Οι αναπτύξεις λοιπόν φαίνονται σωστές: Η μετακίνηση του κέντρου βάρους από την ιδιοκτησία προς τη δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες ή περιουσίες, από το κέρδος στην σταθερή πρόσοδο, από τις παραγωγικές σχέσεις και την εκμετάλλευση της εργασίας προς την ευρεία χρήση του αυτοματισμού, από τον ανταγωνισμό της αγοράς στην απορρόφηση δημόσιων κονδυλίων που χορηγούνται σε τράπεζες και σε άλλες ισχυρές ιδιωτικές επιχειρήσεις, όλα αυτά παραείναι πολλά και σημαντικά ώστε να αποτελούν μια απλή ποσοτική μεταβολή. Εξάλλου, παραδείγματα – αποτυπώματα αυτής της μεταβολής εμφανίστηκαν νωρίς: Πόσο έγκαιρα ήλθε το youtube και αντικατέστησε τα κέρδη μιας πολιτιστικής βιομηχανίας με προσόδους και σχεδόν δωρεάν παροχές μουσικής ή βίντεο! Πόσο μπροστά βρίσκεται ο Κ. Μητσοτάκης, που με χαμόγελο διαφημιστή προτείνει επιχειρηματικά πανεπιστήμια σαν τάχα «μη κερδοσκοπικά», αποσιωπώντας τα παράπλευρα οικονομικά και εξουσιαστικά οφέλη!

Σωστά γράφει επίσης ο Γ. Βαρουφάκης ότι η φορολογία των ρομπότ (δηλαδή κάθε μηχανής που παράγει κάτι μέσω τεχνητής νοημοσύνης) δεν θα αποτελούσε πρόσφορη λύση. Όχι μόνο για τους ειδικούς λόγους που αναφέρει, αλλά ιδίως επειδή η ανά ρομπότ φορολόγηση θα ωθούσε στην αναγνώριση νομικής προσωπικότητας σε αυτά. Η εξέλιξη έχει θεωρητικά συνδυαστεί με την Υπερνοημοσύνη, έχει προσωποποιηθεί στη χώρα μας με τη γνωστή επίσκεψη του ρομπότ Σοφία, αλλά παραείναι κοσμοϊστορική (από ηθική, βιολογική, πολιτική και κάθε άλλη θεμελιακή άποψη) για να υιοθετηθεί έτσι επ’ ευκαιρία.

Η πρόταση ωστόσο του Γ. Βαρουφάκη να καθιερωθεί ένα καθολικό βασικό μέρισμα για τον καθένα, στηριγμένο σε δημόσιο καταπίστευμα που θα χρηματοδοτείται από τις αποδόσεις όλου του κεφαλαίου, φαίνεται να απογειώνεται προς την Ουτοπία. Πώς είναι ποτέ δυνατό οι εξουσιαστές να δεχθούν να στήσουν ένα τόσο αντιεξουσιαστικό και εξισωτικό μηχανισμό; Και το κυριότερο: Όσο ο γενικός αντίποδας της δημοκρατίας είναι η ολιγαρχία, ας συγκρατούμε ότι κάθε συγκεντρωτισμός υποδομής αντικειμενικά ευνοεί την τελευταία.

Μένουμε λοιπόν με κεντρισμένο το ενδιαφέρον, με απορίες και με ανοιχτό το διάλογο. Λύσεις χωρίς ουσιαστική δημοκρατία και χωρίς να διευρυνθεί η κοινωνική βάση της παιδείας και της γνώσης δεν διακρίνονται στον ορίζοντα. Συνεχίζουμε όμως ψάχνοντας διεξόδους. Ελπίζω τελικά οι γνώμες να πολλαπλασιαστούν.