Γιάνης Βαρουφάκης: Ποδόσφαιρο – Καπιταλισμός 1Χ2

Την περασμένη εβδομάδα, η Ευρώπη ανακάλυψε τα όρια της ανοχής της. Την ηθική της ραχοκοκκαλιά. Το σύνορο πέραν του οποίου θεωρεί ανυπόφορη την περαιτέρω εμπορευματοποίηση των αξιών. Την λεπτή κόκκινη γραμμή που οι Ευρωπαίοι αρνούνται να περάσουν, ό,τι και να τους τάξουν. 

Μπορεί να σκύψαμε το κεφάλι στους τραπεζίτες που τίναξαν στον αέρα τις οικονομίες μας, μεταφέροντας κυνικά τις γιγάντιες ζημιές τους στους ώμους των πιο ευάλωτων Ευρωπαίων. Μπορεί να κάναμε τα στραβά μάτια στην μαζική φοροδιαφυγή της ολιγαρχίας και στο ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας. Μπορεί να αποδεχθήκαμε ως “φυσιολογική” την αποψίλωση της δημόσιας παιδείας ή των εθνικών συστημάτων υγείας, την απόγνωση εργαζόμενων χωρίς συλλογικές συμβάσεις, τα συσσίτια, τις εξώσεις και τους πλειστηριασμούς, μεγέθη ανισότητας που ζαλίζουν το νου και παγώνουν την καρδιά. Μπορεί να μείναμε βουβοί την ώρα που η δημοκρατία μας σερνόταν στο απόσπασμα και η Σίλικον Βάλεϊ λεηλατούσε τα προσωπικά μας δεδομένα.

Όλα αυτά τα ανεχθήκαμε ως πολιτισμένοι ευρωπαίοι. Όμως το σχέδιο για την απόδραση δεκαπέντε κορυφαίων ποδοσφαιρικών ομάδων από το Champions League, και την δημιουργία της Super League; Ποτέ!

Πράγματι, την περασμένη εβδομάδα, οι ευρωπαίοι έδειξαν κόκκινη κάρτα στους κροίσους-ιδιοκτήτες των ομάδων, και τους τραπεζίτες τους, οι οποίοι προσπάθησαν στα μουλωχτά να οικειοποιηθούν το “όμορφο άθλημα” – όπως το ονομάζουν οι Άγγλοι ποδοσφαιρόφιλοι. Ένα αυθόρμητο και, όπως αποδείχθηκε, πανίσχυρο μέτωπο κατάφερε να ενώσει βορειοευρωπαίους και νοτιοευρωπαίους, αριστερούς, δεξιούς και κεντρώους, εθνικιστές και κοσμοπολίτες, άνδρες και γυναίκες. Μαζί, αυτή η πανευρωπαϊκή παλλαϊκή εξέγερση ανέτρεψε την καλά σχεδιασμένη συνομωσία των μεγαλομετόχων να ιδρύσουν την περίφημη Super League.

Η συγκρότηση της Super League από τις κορυφαίες ευρωπαϊκές ποδοσφαιρικές ομάδες ήταν, στα μάτια των ιδιοκτητών τους (στους οποίους συμπεριλαμβάνονται ένας σεΐχης, ένας Ρώσος ολιγάρχης, ένας “βασιλιάς” του κινεζικού λιανεμπορίου, και τρεις μεγιστάνες του αμερικανικού αθλητισμού), το πιο λογικό επόμενο επιχειρηματικό βήμα. Στα μάτια όμως της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, ήταν η χαριστική βολή – η κίνηση που έκανε να ξεχειλίσει το ποτήρι της οργής με την εμπορευματοποίηση.

Την περασμένη αγωνιστική περίοδο, οι 32 ομάδες που προκρίθηκαν στο Champions’ League μοιράστηκαν μεταξύ τους €2 δις τηλεοπτικών δικαιωμάτων. Όμως μόνο οι μισές από αυτές, π.χ. η Ρεάλ Μαδρίτης, η Λίβερπουλ, έλκυσαν τα μάτια των περισσότερων τηλεθεατών. Οι ιδιοκτήτες τους υπολόγισαν, σωστά, πως η “πίτα” θα αυξανόταν σημαντικά αν, αντί για αγώνες ομάδων όπως η Ρεάλ κι η Λίβερπουλ με ομάδες όπως η Σέλτικ και ο Ολυμπιακός, προσέφεραν στο τηλεοπτικό κοινό περισσότερα ντέρμπι τύπου Ρεάλ-Γιουβέντους, Λίβερπουλ-Μπαρτσελόνα κλπ.

Μετά από δύο χρόνια μυστικών διαπραγματεύσεων, το σχέδιο αποστασίας των μεγάλων ομάδων ολοκληρώθηκε. Αντί να μοιράζονται €2 δις με άλλες 17 φτωχότερες ομάδες, οι 15 ομάδες που θα συμμετείχαν στη νέο Super League θα μοιράζονταν μεταξύ τους €4 δις. Επί πλέον, εξασφαλίζοντας σε αυτές τις 15 ομάδες την συμμετοχή τους στην Super League χρόνος-μπαίνει-χρόνος-βγαίνει, ανεξάρτητα από το πως πάνε στα εθνικά τους πρωταθλήματα, θα εξαφανιζόταν το κολοσσιαίο οικονομικό ρίσκο που αντιμετωπίζει κάθε ομάδα σήμερα: την πιθανότητα να μην καταφέρει να προκριθεί του χρόνου στο Champions’ League. 

Από την σκοπιά του επιχειρηματία-ιδιοκτήτη, η “αποβολή” των φτωχότερων ομάδων κι η δημιουργία ενός κλειστού καρτέλ ήταν η λογική προέκταση μιας διαδικασίας εμπορευματοποίησης που ξεκίνησε προ πολλού. Επρόκειτο για κίνηση που τετραπλασιάζει τα μελλοντικά εισοδήματα των μεγάλων ομάδων την ώρα που αφαιρεί το επιχειρηματικό ρίσκο και επιτρέπει την εκ των προτέρων πώληση (υπό τη μορφή παραγώγων) αυτών των εξασφαλισμένων μελλοντικών χρηματικών ροών. Αυτή η προοπτική ήταν που έκανε την JP Morgan, με το που πήρε χαμπάρι το σχέδιο για Super League, να εμπλακεί στην συμφωνία προσφέροντας ένα δωράκι της τάξης των €300 εκατομμυρίων ως δέλεαρ σε κάθε μία από τις 15 ομάδες που θα εγκατέλειπαν το Champions’ League για την Super League.

Εκεί που μια προηγούμενη προσπάθεια αποστασίας από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς πήρε πέντε δύσκολα χρόνια για να ευοδωθεί (το Brexit!), η απόδραση των 15 της θνησιγενούς Super League απέτυχε εντός 48 ωρών. Ο λόγος; Όσο έντεχνα και να είχαν σχεδιάσει την απόδρασή τους, οι συνωμότες δεν υπολόγισαν έναν μεγάλο, σιωπηλό αλλά ακαταμάχητο αντίπαλο: την διαδεδομένη πεποίθηση παικτών, οπαδών, προπονητών, τοπικών κοινωνιών και λαών ολόκληρων ότι εκείνοι, κι όχι οι μεγαλομέτοχοι, είναι οι πραγματικοί ιδιοκτήτες της Λίβερπουλ, της Γιουβέντους, της Μπαρτσελόνα κλπ.

Ποιος όμως μπορεί να κακίσει τους μεγαλομετόχους που δεν προέβλεψαν τον ξεσηκωμό; Που να το φανταστούν; Κανένας δεν είχε αντιδράσει παλαιότερα όταν οι μετοχές των μεγάλων ομάδων μπήκαν στα χρηματιστήρια δίπλα σ’ εκείνες των Μακντόλαντς και της Φολκσβάγκεν. Για χρόνια πολλά οι ποδοσφαιρόφιλοι θριαμβολογούσαν όταν οι ολιγάρχες έριχναν δισεκατομμύρια, σκοτώνοντας κάθε έννοια πραγματικού συναγωνισμού έτσι όπως συγκέντρωναν τα ταλέντα του κόσμου όλου στις ομάδες τους.

Όμως, παρά το γεγονός ότι η πιθανότητα να στεφθεί πρωταθλήτρια Ευρώπης μια από τις δεύτερες ομάδες έχει εδώ και χρόνια αγγίξει το μηδέν, χωρίς να διαμαρτυρηθεί κανείς, η δημιουργία της Super League ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων επειδή εκμηδένισε απόλυτα και επισήμως το όνειρο μιας ομάδας όπως η Στόουκ ή ο Πανιώνιος πως, κάποια μέρα, ίσως να αναδεικνύονταν πρωταθλητές Ευρώπης. Αποδεικνύοντας άλλη μια φορά πόσο ριζοσπαστικός αριθμός είναι το μηδέν, ο απόλυτος εκμηδενισμός της ελπίδας, όσο και να την είχε συρρικνώσει προηγουμένως ο ποδοσφαιρικός καπιταλισμός, ήταν το έναυσμα για την μικρή επανάσταση που ακινητοποίησε την ποδοσφαιρική ολιγαρχία.

Στο μεταξύ στις Ηνωμένες Πολιτείες ακόμα και οι κυνικότεροι των μεγαλομετόχων κατανοούν ότι η ελεύθερη καπιταλιστική αγορά δολοφονεί τον ανταγωνισμό στα γήπεδα. Στο Αμερικανικό Ποδόσφαιρο, το NFL, παίκτες με εξαιρετική φυσική κατάσταση συγκρούονται αλύπητα, θυσιάζοντας συχνά την υγεία τους, πολεμώντας κυριολεκτικά για την νίκη και την δόξα που φέρνει η πρόκριση στο Superbowl. Όμως, για να γίνει συναρπαστικότερο το πρωτάθλημα, και να μην κερδίζουν οι ίδιες και οι ίδιες ομάδες, η ελεύθερη αγορά έχει καταργηθεί με δύο κανόνες: Πρώτον, καμία ομάδα δεν μπορεί να υπερβεί ένα συγκεκριμένο ποσό συνολικών μισθών. Και, δεύτερον, οι καλύτεροι παίκτες των χαμηλότερων κατηγοριών αναγκαστικά παίζουν την επόμενη χρονιά στην… χειρότερη ομάδα του πρωταθλήματος – με σκοπό να ενισχύονται οι αδύναμες ομάδες και, μαζί τους, το πρωτάθλημα ολόκληρο.

Με άλλα λόγια, ο αμερικανικός καπιταλισμός θυσίασε την ελεύθερη αγορά για να σώσει τον ανταγωνισμό από την προβλεψιμότητα των αγώνων. Η ειρωνεία είναι ότι, στον αμερικανικό άκρως εμπορευματοποιημένο πρωταθλητισμό, και κάτω από τα φώτα της αμερικανικής σοουμπίζνες, ο κεντρικός σχεδιασμός συμβιώνει αμαρτωλά με τον αχαλίνωτο ανταγωνισμό.

Αν ο στόχος είναι ένα συναρπαστικό, επικερδές, ευρωπαϊκό ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα, η Ευρώπη δεν έχει παρά να ακολουθήσει το παράδειγμα του αμερικανικού NFL. Αν όμως οι Ευρωπαίοι σοβαρολογούμε όταν διατρανώνουμε ότι οι ομάδες πρέπει να ανήκουν στους παίκτες, στους οπαδούς, στους προπονητές, στις τοπικές κοινωνίες, στους λαούς που τις γέννησαν και τις στηρίζουν, τότε πρέπει να απαιτήσουμε οι μετοχές τους να βγουν από τα χρηματιστήρια και, εντός νέου πλαισίου εταιρικού δικαίου, να αποδοθούν στον κόσμο τους στην βάση της αρχής ένα-μέλος-μία-μετοχή-μία-ψήφος.

Συμπερασματικά, το καίριο ερώτημα που ανέδειξε η μίνι-εξέγερση εναντίον της Super League την περασμένη εβδομάδα είναι αν θέλουμε απλά να βάλουμε όρια στην ολιγαρχία ή να την καταργήσουμε. Πρόκειται για ερώτημα που, βέβαια, δεν περιορίζεται στο ποδόσφαιρο. Πάρτε για παράδειγμα την ατζέντα επενδύσεων και περιορισμών στο μεγάλο κεφάλαιο που καταθέτει αυτή την εποχή στο Κογκρέσο η κυβέρνηση Μπάιντεν. Αρκεί για να περιορίσει την δυνατότητα των παντοδύναμων λίγων να καταστρέφουν τις προοπτικές των ανίσχυρων πολλών; Ή απαιτείται να ξανασκεφτούμε εκ του μηδενός τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα επί όλων εκείνων των εργαλείων από τα οποία εκπορεύεται η πραγματική εξουσία των λίγων;

Τώρα που οι ευρωπαίοι ανακάλυψαν την ηθική τους ραχοκοκκαλιά, έστω και στη σφαίρα του ποδοσφαίρου, ίσως ήρθε η ώρα για μια γενικότερη εξέγερση που να επιβεβαιώνει τον Μπιλ Σάνκλυ, τον δοξασμένο προπονητή της Λίβερπουλ αλλά και φανατικό σοσιαλιστή. “Κάποιοι πιστεύουν ότι το ποδόσφαιρο είναι θέμα ζωής και θανάτου”, είχε πει ο Σάνκλυ, προσθέτοντας: “Σας διαβεβαιώ ότι είναι πολύ, πολύ σημαντικότερο ζήτημα.”

Το πιο πάνω άρθρο αποτελεί απόδοση της μηνιαίας στήλης του Γιάνη Βαρουφάκη στο Project Syndicate με αρχικό τίτλο Football Takes Capitalism Out of Bounds