Γιατί η Ευρώπη δεν πρέπει να υποκύψει στον Τραμπ

Τι πουλάει αυτή τη φορά ο Ντόναλντ Τραμπ; Ο Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί το ονομάζει «εθνικοκαπιταλισμό»: ένα εκρηκτικό μείγμα εθνικισμού, κοινωνικού συντηρητισμού και αχαλίνωτου οικονομικού φιλελευθερισμού.

Οι προκλητικές δηλώσεις του Αμερικανού προέδρου για τη Γροιλανδία και τον Παναμά αποκαλύπτουν, σύμφωνα με τον Πικετί, την εμμονή του στο λεγόμενο εξτρακτιβιστικό μοντέλο – μια ωμή λογική πλουτισμού μέσω εκμετάλλευσης. Το μεγάλο ερώτημα είναι αν η Ευρώπη μπορεί να αντιπαρατεθεί σε αυτή τη νέα εκδοχή τραμπισμού χωρίς να επαναλάβει τα δικά της «αμαρτωλά» ιστορικά λάθη.

Ο Πικετί μας υπενθυμίζει ότι η Ευρώπη γνωρίζει πολύ καλά τον εθνικοκαπιταλισμό – εξάλλου, η ίδια τον εφηύρε. Από την Αϊτή έως την Κίνα, οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες έχτισαν πλούτο μέσα από όπλα, αποικιακούς φόρους και κατακτήσεις. Όπως επισημαίνει και ο ιστορικός Αρνό Ορέν στο Le Monde confisqué, το εξτρακτιβιστικό μοντέλο θρέφει την ύβρη και οδηγεί αργά ή γρήγορα στην πτώση του δημιουργού του. Το δίδαγμα της ιστορίας είναι ξεκάθαρο: ο εθνικοκαπιταλισμός καταβροχθίζει ακόμα και αυτούς που τον επέβαλλαν.

Την ίδια στιγμή, ο Τραμπ απαιτεί από την Ευρώπη να ανεβάσει τις αμυντικές της δαπάνες στο 5% του ΑΕΠ. Ο Πικετί προειδοποιεί ότι η Ευρώπη δεν χρειάζεται να μπει στο ίδιο παιχνίδι ισχύος. Η πραγματική δύναμη της Ευρώπης δεν βρίσκεται στα όπλα, αλλά στις δίκαιες κυρώσεις, στη διπλωματία και σε μια πολιτική που προτάσσει τη δικαιοσύνη.

Και εδώ αξίζει να υπενθυμίσουμε τον μύθο της απόλυτης αμερικανικής οικονομικής υπεροχής. Με όρους αγοραστικής δύναμης, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη κινούνται σε παρόμοια επίπεδα. Εκεί που η Ευρώπη υπερέχει είναι η υγεία, η εκπαίδευση και το προσδόκιμο ζωής. Ο ιστορικός Άνταμ Τουζ έχει δείξει επανειλημμένα ότι η αμερικανική οικονομική «λάμψη» συχνά συγκαλύπτει βαθιές κοινωνικές ανισότητες. Αντίθετα, η Ευρώπη έχει επιδείξει μια αξιοσημείωτη συνέπεια σε ζητήματα κοινωνικής προστασίας.

Ο Πικετί δεν σταματάει στην κριτική του τραμπισμού. Ίσως να ακούγεται παράταιρο αλλά ο Γάλλος οικονομολόγος τονίζει ότι το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος είναι ακόμα ημιτελές και χρειάζεται να επεκταθεί σε πλανητική κλίμακα μέσα από διαγραφές χρέους, δίκαιη φορολόγηση και κλιματική δικαιοσύνη. Όπως έχει επισημάνει και ο Τούρκος οικονομολόγος Ντάνι Ρόντρικ, τέτοιες πολιτικές δεν αποτελούν φιλανθρωπία αλλά γεωπολιτική σοφία: η αλληλεγγύη χτίζει συμμαχίες, ενώ η επίδειξη δύναμης γεννά αντιπάλους.

Παρ’ όλα αυτά, η ομιλία του Τζ. Ντ. Βανς στο Συνέδριο Ασφαλείας του Μονάχου φαίνεται να εντυπωσίασε τον αντιπρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας. Όπως ανέπτυξε σε πρόσφατη ανάρτησή του στο X, o κ. Γεωργιάδης όχι μόνο επικροτεί τη «σκληρή αλήθεια» των Βανς και Τραμπ για την Ευρώπη αλλά αναπολεί τον «δυτικό τρόπο πολέμου» και προτρέπει την Ευρώπη να ξαναβρεί τη στρατιωτική της πυγμή.

Ο κ. Γεωργιάδης έχει δίκιο σε κάτι: η Ευρώπη χρειάζεται αφύπνιση. Αλλά όχι προς την κατεύθυνση ενός στρατιωτικού εθνικισμού ούτε με την πλάνη ότι ένας νέος αμερικανικός «πατερούλης» θα τη σώσει. Η αφύπνιση οφείλει να είναι προς την κατεύθυνση της στρατηγικής αυτονομίας, της κοινής εξωτερικής πολιτικής και της αληθινής ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.

Η πεποίθηση ότι οι Αμερικανοί θα επιβάλουν με το ζόρι μια «θεραπεία σοκ» που θα σώσει την Ευρώπη, αγνοεί ότι η ΕΕ είναι ενήλικος παίκτης• έχει προβλήματα, αλλά διαθέτει και τεράστιες οικονομικές, διπλωματικές, τεχνολογικές και πολιτισμικές δυνατότητες. Το αν θα τις αξιοποιήσει ή όχι, εξαρτάται από τις ίδιες τις ευρωπαϊκές ηγεσίες – κι όχι απλώς από τις «αγενείς» επισημάνσεις κάποιου που «λέει την αλήθεια κατάμουτρα».

Ο κόσμος φαίνεται να αλλάζει ραγδαία και η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να περιμένει να της πει την «αλήθεια» ούτε ο Βανς, ούτε ο Τραμπ. Οφείλει να την ανακαλύψει η ίδια – μέσα από τις δικές της πράξεις, τις δικές της αξίες και τις δικές της αποφάσεις. Το μεγάλο ερώτημα που πλανάται και θα κρίνει το κοινό της μέλλον της είναι εάν θα υποκύψει ξανά στον εθνικοκαπιταλισμό που, όπως μας υπενθυμίζει ο Πικετί, η ίδια εφηύρε.