Γιατί το έθνος πάνδημο θρηνεί τον “αλλογενή” δήμαρχο Ιωαννίνων Μωυσή Ελισάφ

Ο τίτλος θέλει να πει κάτι σοβαρό, χρησιμοποιώντας όμως ένα λογοπαίγνιο: με τρεις λέξεις που παραπέμπουν σε κάτι συναφές, αλλά όχι όμοιο: τον δήμο, το έθνος και το γένος.

Δεν μπορώ εύκολα να σκεφτώ προσωπικότητα, ο θάνατος την οποίας πενθείται τόσο ομόθυμα όσο αυτός του Μωυσή Ελισάφ. Δεν μου κάνει εντύπωση όμως. Το περιμέναμε όλοι που γνωρίζαμε το πνευματικό και ηθικό εκτόπισμα του ανθρώπου, του δασκάλου, του διανοούμενου, του γιατρού, του δημάρχου. Ακόμα και ο υπουργός Εσωτερικών Μ. Βορίδης εξέδωσε σχετική ανακοίνωση, στην οποία όμως δεν αναφέρει τίποτε για την εβραϊκή ταυτότητα του ανδρός.

Θα σκεφτεί κανείς: «Μα γι’ αυτό τον τιμούμε; Επειδή ήταν Εβραίος; Ή επειδή ήταν σπουδαίος άνθρωπος;». Τον τιμάμε, και τον τιμά το πανελλήνιο διότι ήταν τόσο σπουδαίος που κατάφερε να σπάσει το στίγμα της εβραϊκότητας σε ένα περιβάλλον «υπόκωφου αντισημιτισμού» – όπως ο ίδιος χαρακτήριζε την Ελλάδα – και να γίνει ο πρώτος Εβραίος δήμαρχος της. Αυτό ήταν το γεγονός της εκλογής του Ελισάφ, γι’ αυτό ήταν και ο μόνος Έλληνας δήμαρχος του οποίου η εκλογή απασχόλησε ακόμα και τον διεθνή τύπο τον Ιούνιο του 2019.

Ως Εβραίος κομμουνιστής, αν και γιατρός, ο Μωυσής έλαβε την «τελευταία ειδικότητα» στον στρατό, μουλαράς και όχι υγειονομικός ως όφειλε. Διότι ο Ελισάφ, όπως όλοι οι Εβραίοι στην Ελλάδα, μαζί με τις υπόλοιπες μειονότητες λογίζεται επισήμως ως «αλλογενής» πολίτης.

Ο μέχρι προχθές Δήμαρχος Ιωαννίνων, αυτός που σήμερα πανεθνικά πενθούμε, δεν λογίζονταν ως «Έλλην το γένος». Θα ρωτήσει κανείς: «Μα υπάρχουν δύο κατηγορίες πολιτών στη χώρα μας; Και τι γίνεται το άρθρο 4 του Συντάγματος που προβλέπει ότι “οι Έλληνες πολίτες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου”;». Και όμως, η πικρή αλήθεια είναι ότι και σήμερα ακόμη υπάρχουν δύο κατηγορίες Ελλήνων πολιτών. Οι «Έλληνες το γένος» και οι «μη Έλληνες το γένος». Ομογενείς κι αλλογενείς. Οι ομογενείς είναι αυτοί που έχουν ελληνική καταγωγή και οι αλλογενείς αυτοί που είναι «άλλου γένους»: Εβραίοι, Αρμένιοι, Μουσουλμάνοι και όλες οι θρησκευτικές μειονότητες ανήκουν στην ομάδα των «αλλογενών». Αλλογενείς όμως κατά καιρούς έχουν θεωρηθεί όλοι οι «ανεπιθύμητοι» συμπατριώτες μας: από τους ρουμανίζοντες βλάχους έως και τους σλαβομακεδόνες «φυγάδες».

Οι αλλογενείς Έλληνες είναι αυτοί που δεν έχουν ελληνική καταγωγή και ελληνορθόδοξη θρησκεία και ως εκ τούτου θεωρούνται «εύθραυστης εθνικής συνείδησης». Μέχρι το 1998, οι αλλογενείς υπήρξαν συστηματικά στόχοι αφαίρεσης ιθαγένειας ενώ μέχρι πολύ πρόσφατα δεν κρίνονταν ικανοί για «εθνικά» νευραλγικές θέσεις, όπως στρατιωτικοί και συμβολαιογράφοι. Σήμερα «αλλογενείς» είναι οι περισσότεροι αλλοδαποί που πολιτογραφούνται Έλληνες. Και παραμένουν αλλογενείς μετά την κτήση της ελληνικής ιθαγένειας.

Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Ιθαγένεια, την οποία η Ελλάδα έχει υπογράψει, πλην όμως δεν έχει κυρώσει, προβλέπει ότι οι κανόνες των κρατών-μελών σχετικά με την ιθαγένεια «δεν θα περιέχουν καμία διαφοροποίηση ή πρακτική που οδηγεί σε διάκριση στη βάση του φύλου, της θρησκείας, φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής» (άρθρο 5). Η Ελλάδα δεν μπορεί να επικυρώσει αυτή τη Σύμβαση, διότι όλο το δίκαιο της ελληνικής ιθαγένειας βασίζεται ανυπερθέτως στη διάκριση «ομογενών» και «αλλογενών».

Και φυσικά οι κατεξοχήν αλλογενείς είναι οι ετερόθρησκοι δηλαδή, πρωτίστως Εβραίοι και μουσουλμάνοι. Ο Εβραίος, όσο κι αν αγαπάει αυτή τη χώρα, θεωρείται αμετάκλητα «αλλογενής». Η ελληνική πολιτεία προμήθευε τους προγόνους του Μωυσή Ελισάφ με ταξιδιωτικά έγγραφα μιας διαδρομής προς την Παλαιστίνη, μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με αντάλλαγμα την ελληνική τους ιθαγένεια. Έτσι, σχεδόν όλοι οι Εβραίοι που δεν είχαν εξοντωθεί από τους ναζί κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αποδήμησαν προς Παλαιστίνη «άνευ επιστροφής» με «αντιπαροχή» την ελληνική ιθαγένεια. Ελάχιστοι έμειναν στην Ελλάδα. Μόλις το 2011, το κράτος σπεύδει να διορθώσει την αδικία αυτή προβλέποντας ότι όσοι γεννήθηκαν έως το 1945 μπορούν να επανακτήσουν την ιθαγένειά τους.

Μια εξαίρεση ήταν η εναπομείνασα οικογένεια του Εβραίου ήρωα του Αλβανικού Μετώπου Μαρδοχαίου Φριζή, η οποία ακόμη ψάχνει την αναγνώριση της θυσίας του σπουδαίου προγόνου της στην Πρεμετή το 1940. Δεν είναι διόλου αυτονόητο για την Ελλάδα να αναγνωρίσει ότι ο αξιωματικός που χαρίζει την πρώτη νίκη στο ελληνοαλβανικό μέτωπο το 1940 είναι Εβραίος… Και σήμερα ακόμη.

Ο αλλογενής εκλιπών Μωυσής Ελισάφ είχε, ως προσωπικότητα, κάτι το αυθεντικά οικουμενικό και στέρεο, το οποίο κατάφερε να «εξημερώσει» σε σημαντικό βαθμό τα αντανακλαστικά του παραδοσιακού αντισημιτισμού της πόλης του — και όχι μόνο. Αναδείχθηκε συνάμα σε προνομιακό συνομιλητή του προέδρου μιας συντηρητικής κυβέρνησης σε βαθμό που δημιουργούσε ενόχληση στους αριστερούς πρώην συντρόφους του, εμού συμπεριλαμβανομένου.

Και όμως, αυτό ήταν, εκτός όλων των άλλων, μια προσπάθεια πολιτικής εδραίωσης ενός ανθρώπου που ένιωθε τους αποκλεισμούς εκεί που οι υπόλοιποι δεν μπορούσαμε. Γιατί ένας κοσμικός Εβραίος Έλληνας αναθεωρητής αριστερός –αυτή ήταν η σύνολη ταυτότητα του Ελισάφ– έχει πιο αναπτυγμένα τα ραντάρ της επιβίωσης ως μακρόπνοη στρατηγική και όχι ως τακτικό ελιγμό. Γι’ αυτό η πολιτική του ένταξη και δράση δεν υπήρξε δογματική και διχαστική, αλλά είχε ανέκαθεν τα γνωρίσματα ενός ανθρώπου με μεγάλη παιδεία, που τραγουδάει, σκέφτεται, αμφιβάλλει, συζητάει, ρωτάει, αναθεωρεί, δίνει. Γι’ αυτό αγαπήθηκε.

Η σύντομη και ατελής αυτοδιοικητική θητεία του Μωυσή Ελισάφ δεν άφησε το στίγμα της στην καθημερινότητα των Ιωαννίνων, κι ούτε θα μπορούσε. Άφησε όμως την αύρα ενός κοσμοπολιτισμού αντίστοιχου με αυτό που κληροδότησε ο Γιάννης Μπουτάρης στη Θεσσαλονίκη. Άφησε, τέλος, ανεξίτηλο στίγμα στον αγώνα για μια κοινωνία ίσων χωρίς ρατσισμό σε μια πόλη στην οποία το εβραϊκό στοιχείο υπήρξε ανέκαθεν το πιο ενσωματωμένο στην πολιτική κοινότητα. Επιτέλους, ο πρώτος Εβραίος δήμαρχος σε όλη την Ελλάδα! Το γεγονός είχε και θα έχει μεγάλη συμβολική σημασία στη μακρά διάρκεια.

Όσο ρίγος και αποστροφή δημιούργησε στους Έλληνες αντισημίτες το γεγονός του πρώτου Εβραίου δημάρχου στην Ελλάδα, άλλο τόσο συγκίνησε τους δημοκρατικούς πολίτες αυτής της χώρας. Αυτούς που σήμερα πανδήμως πενθούνε. Αριστερά και Δεξιά.

Ελάχιστη τιμή στη μνήμη του εκλιπόντος είναι να παλέψουμε ώστε η ελληνική έννομη τάξη να αφήσει πίσω της τα απολιθώματα της «αλλογένειας» που καταδίκασαν τους περισσότερους άξιους μειονοτικούς στο περιθώριο διότι δεν θεωρούνταν «δεόντως» Έλληνες. Ας είναι η απώλεια του αγαπημένου Μωυσή Ελισάφ μια ευκαιρία να δούμε τις προοπτικές του ελληνικού λαού ως δήμου του μέλλοντος και όχι ως γένος του παρελθόντος.

Αυτή είναι η ύψιστη κληρονομιά του μεγάλου αυτού ανδρός.