Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου: Ένα σύμβολο ενότητας και αντίστασης

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, στις 25 Νοεμβρίου 1942, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πράξεις αντίστασης κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια συντονισμένη επιχείρηση από δυνάμεις του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και Βρετανούς σαμποτέρ, που στόχο είχε την καταστροφή της σιδηροδρομικής γέφυρας, κόβοντας μια ζωτικής σημασίας γραμμή ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων.

Η επιτυχία της επιχείρησης όχι μόνο προκάλεσε σοβαρά πλήγματα στις δυνάμεις του Άξονα αλλά υπήρξε και σύμβολο ενότητας των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων, έστω και προσωρινά. Η ηρωική αυτή πράξη παραμένει βαθιά χαραγμένη στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων, αναδεικνύοντας το θάρρος και την αποφασιστικότητα ενός λαού που πάλεψε για την ελευθερία του εν μέσω πολέμου και καταπίεσης.

Τον Οκτώβριο του 1942 έπεσαν με αλεξίπτωτα 12 Εγγλέζοι, 8 στην Γκιώνα και 4 στο Καρπενήσι. Ο σκοπός της παρουσίας τους ήταν διττός. Πρώτον να ολοκληρώσουν το σαμποτάζ και δεύτερον να εδραιώσουν την παρουσία τους στις αντάρτικες ομάδες ώστε να επηρεάζουν και να κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντα της Βρετανίας.

Η πρώτη τους κίνηση ήταν να αποκτήσουν σύνδεση με τον Ν. Ζέρβα, όταν όμως διαπίστωσαν πως ο Ν. Ζέρβας δεν είχε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει μόνος του το σαμποτάζ, τότε στράφηκαν, αναγκαστικά, στον ΕΛΑΣ και η συνάντηση έγινε στην Βίνιανη όπου πάρθηκε η απόφαση. Ο Ζέρβας ήταν αυτός που μετέφερε την πρόταση των Άγγλων στον Άρη, ήταν ο σύνδεσμός τους.

Τα κύρια πρόσωπα του σαμποτάζ

1. Άρης Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας).

Ηγέτης του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός). Με την ευφυΐα του και τις στρατιωτικές του ικανότητες, συνέβαλε στην οργάνωση και τον συντονισμό της επιχείρησης. Παρ΄ όλο που η συμμετοχή του ΕΛΑΣ ήταν η πολυπληθέστερη, ο Άρης Βελουχιώτης, συναίνεσε να αναλάβει την αρχηγία της επιχείρησης ο Ναπολέων Ζέρβας.

2. Ναπολέων Ζέρβας.

Αρχηγός του ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος). Παρά τις πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές με τον Βελουχιώτη, συνεργάστηκε για την εκτέλεση του σαμποτάζ.

3. Έντι Μάγιερς.

Βρετανός αξιωματικός του Μηχανικού και επικεφαλής της συμμαχικής αποστολής. Ήταν υπεύθυνος για την τεχνική καθοδήγηση της επιχείρησης, καθώς και για τον συντονισμό με τις ελληνικές δυνάμεις.

4.Κρίστοφερ / Κρις Μονταγκιού Γουντχάουζ.

Υπαρχηγός της αποστολής των σαμποτέρ στην Ελλάδα. Πρωτοστάτησε στην εφαρμογή της βρετανικής πολιτικής στην Ελλάδα και στις αντιστασιακές οργανώσεις.

5. Τομ Μπαρνς.

Επίσης μέλος της βρετανικής ομάδας, ειδικός στις εκρηκτικές ύλες. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάνοιξη της γέφυρας και τη χρήση των εκρηκτικών για την καταστροφή της.

Η επιχείρηση της ανατίναξης

Το σχέδιο για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου ανήκε στον Έντι Μάγιερς, η οργάνωση της κατάληψης της γέφυρας και της ανατίναξής της, όμως, ανήκε στον Άρη και τον Ζέρβα.

Στο νότιο μέρος της γέφυρας υπήρχε μία φρουρά 80 Ιταλών. Την επίθεση ανέλαβε ο Κωστούλας Αγραφιώτης με 60 αντάρτες του ΕΛΑΣ. Μαζί τους πήγαν και 8-10 άντρες του Ζέρβα. Στο βόρειο μέρος της γέφυρας υπήρχε μία ιταλική φρουρά 30 ανδρών, αυτούς τους ανέλαβαν 30 αντάρτες του ΕΔΕΣ. Την τοποθέτηση των εκρηκτικών και την ανατίναξη ανέλαβαν οι Εγγλέζοι που ήταν ειδικοί.

Παράλληλα δύο ομάδες του ΕΛΑΣ με έναν βρετανό σαμποτέρ ανατίναξαν την σιδηροδρομική γραμμή ένα χιλιόμετρο προς τον βορρά και προς τον νότο ώστε να αποτραπεί αποστολή βοήθειας από τους Γερμανούς. Ο δε Νικηφόρος (Δημήτρης Δημητρίου) του ΕΛΑΣ με μία ομάδα 30 ανδρών του ΕΛΑΣ ήταν εφεδρεία.

Σύμφωνα με τον Γιώργο Χουλιάρα / Περικλή η κατανομή των δυνάμεων στην επιχείρηση ήταν:

ΕΛΑΣ 150 άντρες

ΕΔΕΣ 47-50 άντρες

Το σχέδιο της ανατίναξης και ο εμπνευστής του

Το σχέδιο για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου ήταν αποτέλεσμα συντονισμένων προσπαθειών και συνεργασίας μεταξύ Βρετανών πρακτόρων και ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων. Η επιχείρηση είχε την κωδική ονομασία “Επιχείρηση Χάρλινγκ” / “HARLING” και εμπνευστής της ήταν ο Βρετανός συνταγματάρχης Έντι Μάγιερς, ο οποίος ηγήθηκε της βρετανικής αποστολής στην Ελλάδα.

Ο στόχος του σχεδίου

Ο κύριος στόχος της επιχείρησης ήταν να καταστραφεί η γέφυρα του Γοργοποτάμου, η οποία αποτελούσε κρίσιμο κομμάτι της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε τη Θεσσαλονίκη με την Αθήνα και τη νότια Ελλάδα. Η καταστροφή της γέφυρας θα διέκοπτε τη μεταφορά εφοδίων και στρατευμάτων από τις δυνάμεις του Άξονα προς τη Βόρεια Αφρική, όπου μαίνονταν οι μάχες.

Η ημέρα της Επίθεσης / 25 Νοεμβρίου 1942

• Η επίθεση ξεκίνησε με συντονισμένες ενέργειες για την εξουδετέρωση των Ιταλών στρατιωτών.
• Η ομάδα των Βρετανών ειδικών στις εκρηκτικές ύλες, με επικεφαλής τον Τομ Μπαρνς, τοποθέτησε εκρηκτικά στα θεμέλια της γέφυρας.
• Ο συντονισμός ήταν κρίσιμος, ώστε να δοθεί ο χρόνος για την αποχώρηση πριν την έκρηξη.

Η επιχείρηση πέτυχε με απόλυτη ακρίβεια, αναδεικνύοντας την αξία της συνεργασίας μεταξύ των διαφορετικών δυνάμεων και καταγράφοντας ένα από τα μεγαλύτερα κατορθώματα της αντίστασης κατά του Άξονα.

Το εγχείρημα πραγματοποιήθηκε τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου 1942 στις 11:05 το βράδυ και διήρκησε τεσσερισήμισι ώρες.

• Η επίθεση ξεκίνησε αιφνιδιαστικά, με ταχύτητα και ακρίβεια, προκαλώντας σύγχυση στις ιταλικές δυνάμεις.
• Οι αντάρτες χρησιμοποίησαν ελαφρύ οπλισμό και μαχαίρια για αθόρυβη εξουδετέρωση όπου ήταν δυνατό.
• Όσοι Ιταλοί αντιστάθηκαν σκοτώθηκαν, ενώ άλλοι αιχμαλωτίστηκαν.

Φρούρηση και ασφάλιση του χώρου

• Μόλις οι Ιταλοί φρουροί εξουδετερώθηκαν, οι αντάρτες δημιούργησαν αμυντικό κλοιό γύρω από τη γέφυρα για να αποτρέψουν ενισχύσεις.
• Οι ομάδες αυτές τοποθετήθηκαν στρατηγικά στα γύρω υψώματα και μονοπάτια, ώστε να ελέγχουν πλήρως την περιοχή.
• Οι αντάρτες βοήθησαν στη μεταφορά του εξοπλισμού και προστάτευαν τη βρετανική ομάδα όσο εργάζονταν κάτω από τη γέφυρα.
• Μία άλλη ομάδα ανταρτών είχε αποστολή να υποστηρίξει την ομάδα των Βρετανών ειδικών, με επικεφαλής τον Τομ Μπαρνς, που τοποθετούσαν τα εκρηκτικά.
• Αφού τοποθετήθηκαν τα εκρηκτικά, όλοι αποσύρθηκαν στις προκαθορισμένες θέσεις ασφαλείας.
• Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της αποστολής, οι αντάρτες και οι Βρετανοί αποχώρησαν γρήγορα από την περιοχή πριν προλάβουν να φτάσουν εχθρικές ενισχύσεις.
• Οι ομάδες χωρίστηκαν και επέστρεψαν στις βάσεις τους μέσα από μυστικά μονοπάτια, εκμεταλλευόμενοι τη γνώση του τοπικού εδάφους.

Ο ρόλος των ανταρτών στην επιτυχία

Οι αντάρτες ήταν η “ραχοκοκαλιά” της επιχείρησης, καθώς:

• Εξουδετέρωσαν την εχθρική φρουρά, δημιουργώντας τις συνθήκες για την τοποθέτηση των εκρηκτικών.
• Εξασφάλισαν την περιοχή για να μην υπάρξει αιφνιδιαστική επίθεση από εχθρικές ενισχύσεις.
• Συνέβαλαν στον συντονισμό της επιχείρησης, χρησιμοποιώντας την τοπική τους εμπειρία και την άριστη γνώση του εδάφους.

Η συμμετοχή τους ήταν καθοριστική για την επιτυχία του σαμποτάζ, που αποτελεί μέχρι σήμερα σύμβολο αντίστασης και συνεργασίας απέναντι στον κατακτητή.

Στρατηγική σημασία των υποδομών

Η καταστροφή της γέφυρας του Γοργοποτάμου ανέδειξε τη στρατηγική σημασία κρίσιμων υποδομών στον πόλεμο. Η διακοπή των σιδηροδρομικών γραμμών καθυστέρησε σημαντικά τις μεταφορές στρατευμάτων και εφοδίων των δυνάμεων του Άξονα, επηρεάζοντας αρνητικά τη γενικότερη πολεμική τους προσπάθεια.

Ιστορική Κληρονομιά

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου παραμένει μέχρι σήμερα σύμβολο θάρρους, πατριωτισμού και συλλογικής δράσης. Τιμάται κάθε χρόνο ως κορυφαίο γεγονός της Εθνικής Αντίστασης, αναδεικνύοντας τη σημασία της ενότητας και του συντονισμού στον αγώνα για την ελευθερία. Η επιχείρηση αυτή απέδειξε ότι ακόμη και κάτω από αντίξοες συνθήκες, η αποφασιστικότητα και η συνεργασία μπορούν να οδηγήσουν σε ιστορικές νίκες.

Βιβλιογραφία:

Γιώργος Χουλιάρας (Περικλής), Ο δρόμος είναι άσωτος…, Ιωάννινα 2005

Δημήτρης Δημητρίου, Τα φοβερά ντοκουμέντα. Γοργοπόταμος. Έλληνες αντάρτες εναντίον του Ρόμελ, ΤΟ ΒΗΜΑ