Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία παρακμάζει, το νέο αναζητείται…

Οταν στα τέλη της δεκαετίας του 80 και στις αρχές αυτής του 90, ο υπαρκτός σοσιαλισμός άφηνε την τελευταία πνοή, πολλοί νόμισαν ότι από εκεί και πέρα στον κόσμο θα κυριαρχήσει η αστικού και αντιπροσωπευτικού τύπου δημοκρατία και ότι ο πλανήτης θα έφτανε σε πρωτοφανέρωτες κορυφές ευημερίας και ασφάλειας. 

Ο Φουκουγιάμα μάλιστα μίλησε για το τέλος της ιστορίας, μία πρόβλεψη βέβαια που ο ίδιος αναίρεσε μετά από κάποια χρόνια όταν αντιλήφθηκε ότι ο κόσμος είχε πάρει μία τελείως διαφορετική ρότα από αυτή που είχε οραματιστεί και αναλύσει στο περίφημο έργο του.

Εν έτει το 2020 ο “ελεύθερος” κόσμος θυμίζει όλο και περισσότερο μία δυστοπία, ίσως περισσότερο δυσάρεστη από αυτήν που είχε φανταστεί ο μεγάλος Τζορτζ Οργουελ στα λογοτεχνικά αριστουργήματά του. Υπό το φύλο συκής μίας κάποιας δημοκρατίας, πολλές χώρες του πλανήτη εξουσιάζονται από καθεστώτα απολυταρχικά στην ουσία τους και άκρως επικίνδυνα τα οποία όχι μόνο περιορίζουν τις ελευθερίες των πολιτών αλλά συνιστούν ένα τύπο τυραννίας, πιο έξυπνο από αυτούς που ο κόσμος κατέγραψε κατά καιρούς. 

Κλασικό παράδειγμα η Ρωσία του Βλάντιμιρ Πούτιν. Υποτίθεται ότι οι Ρώσοι άφηναν πίσω τους το κομμουνιστικό παρελθόν το 1991 για να ανακαλύψουν τις απολαύσεις που υποσχόταν η αντιπροσωπευτική δημοκρατία και η “ελεύθερη” αγορά. Εκ των πραγμάτων, με τη γέφυρα του Γέλτσιν, τους προέκυψε ένα νέο “τσαρικό” καθεστώς με τη μόνη διαφορά ότι ο τσάρος πλέον εκλέγεται, τρόπο τινά, από το ρωσικό λαό. 

Ο Πούτιν κυβερνά τη Ρωσία με σιδηρά πυγμή, έχει εξαφανίσει κάθε ισχυρή αντιπολιτευτική φωνή και προσαρμόζει την πολιτική κατάσταση πάντα στα δικά του μέτρα χρησιμοποιώντας γι’ αυτό το σκοπό ακόμα και το ρωσικό σύνταγμα το οποίο αλλάζει κατά το δοκούν, όποτε το θελήσει. 

Προφανώς αυτό δεν είναι δημοκρατία, ούτε καν αντιπροσωπευτική. Και στην Ευρώπη όμως, της μεγάλης δημοκρατικής παράδοσης και του κράτους δικαίου ο δυστοπικός απολυταρχισμός νέο τύπου έχει τα δικά του προπύργια.

Στην Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπαν, τα ΜΜΕ που δεν σφυρίζουν στο σκοπό του Ούγγρου Πρωθυπουργού κλείνουν. Στην Πολωνία του υπερσυντηρητικού PIS τα ανθρώπινα δικαιώματα πάνε περίπατο και μερικές χιλιάδες τολμηρών πολιτών αγωνίζονται για να διασφαλίσουν ότι η χώρα δεν θα γυρίσει στο μεσαίωνα σε ότι αφορά ζητήματα όπως, λόγου χάρη, οι αμβλώσεις. Δεν τα καταφέρνουν απόλυτα. 

To φαιδρό είναι ότι οι εν λόγω χώρες, η Ουγγαρία και η Πολωνία, είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης που υποτίθεται ότι κόπτεται για το κράτος δικαίου, τους θεσμούς και όλα τα σχετικά. Στην πραγματικότητα κόπτεται έτσι ώστε να εξασφαλίσει περισσότερες αγορές για τα προϊόντα της. Και μόνο αυτό. 

Εκτός Ενωσης η κατάσταση βέβαια μπορεί να χαρακτηριστεί χειρότερη. Ο πολύς Ερντογάν στην Τουρκία ονειρεύεται να γίνει Μωάμεθ ο Πορθητής με κάτι από Πούτιν. Οπως και ο Ρώσος ηγέτης, έτσι και ο Τούρκος “ανοιγοκλείνει” το τουρκικό σύνταγμα σαν ακορντεόν, φυλακίζει, υπό το πρόσχημα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, κάθε αντίθετη φωνή, ελέγχει απόλυτα το κράτος, πάντα υπό τη λαϊκή έγκριση την οποία βέβαια κερδίζει με μία ακαταμάχητη μιντιακή προπαγάνδα. 

Στη δε Λευκορωσία, που βρίσκεται στην επικαιρότητα τις τελευταίες ημέρες, ο Λουκασένκο βαπτίζει εχθρό κάθε πολίτη που διαδηλώνει εναντίον του. Δεν διστάζει δε να κυκλοφορεί κρατώντας καλάσνικοφ και φορώντας στολή παραλλαγής. 

Αν στα χαϊρια της ευρωπαϊκής ηπείρου προσθέσει κανείς τον απολυταρχισμό της “κομμουνιστικής” Κίνας, το έντονο φλερτ του Ντόναλντ Τραμπ με τον ολοκληρωτισμό νέου τύπου (έστω και αν το αμερικανικό σύνταγμα διαθέτει πολλές βαλβίδες ασφαλείας) και την παράνοια με την οποία κυβερνά τη Βραζιλία ο Μπολσονάρο, δημιουργεί ένα παζλ στο οποίο η δημοκρατία, όπως την ξέραμε τουλάχιστον, έχει ηττηθεί με νοκ-άουτ και από τον πρώτο γύρο. 

Δεν έχει καμία σημασία που στα περισσότερα από αυτά τα καθεστώτα οι δυνάστες νομιμοποιήθηκαν μέσω της λαϊκής ψήφου. Δεν χρειάζεται πλέον κανείς να επιστρατεύσει τα άρματα για να κυριαρχήσει. Αντιθέτως, σεβόμενος τους “θεσμούς” και φορώντας το δημοκρατικό κοστούμι του, ο έχων το πάθος για την απόλυτη πολιτική κυριαρχία μπορεί να πετύχει το σκοπό του χρησιμοποιώντας ένα αχτύπητο δίδυμο. Χρήμα (συνήθως “βρώμικο”) και ΜΜΕ. 

Σ’αυτό το γαϊτανάκι αποδεικνύεται έξοχος “βοηθός” ο αρπαχτικός καπιταλισμός των ημερών μας. Με τα κεφάλαια να ταξιδεύουν με απίστευτη ταχύτητα παντού και τη λογοδοσία να έχει ξεχαστεί στο σεντούκι κάποιων παλιών δημοκρατικών αναμνήσεων, το οικονομικό σύστημα που διαφεντεύει τον πλανήτη ορίζει τις συντεταγμένες και προκρίνει τους ανθρώπους που κάνουν τη δουλειά. 

Περιττό να τονιστεί ότι το χρήμα νίκησε στην κούρσα αντοχής τη δημοκρατία και το θεσμικό της περίγυρο. Το έκανε μάλιστα με απίστευτη άνεση από το 1990 και μετά όταν το εναλλακτικό μοντέλο κατέρρευσε μέσα στις αντιφάσεις του, την καταπιεστική γραφειοκρατία του και την ανελευθερία του χωρίς να πέσει ούτε τουφεκιά.

Η ελευθερία που υποσχέθηκαν στον κόσμο μετατράπηκε σε καταδυνάστευση από το δόγμα ΤΙΝΑ (There Is No Alternative) και των προθύμων που κλήθηκαν να το εφαρμόσουν. Κανείς δεν δίνει δεκάρα σήμερα για τη δημοκρατία, έστω του αντιπροσωπευτικού τύπου. Απαντες ενδιαφέρονται για την κυριαρχία. 

Οι πλούσιοι του πλανήτη μπορούν πλέον να ελέγχουν και να διαχειρίζονται ποσά που οι χώρες του τρίτου κόσμου δεν θα καταφέρουν να βρουν ακόμα και αν στίψουν την τελευταία πλουτοπαραγωγική πηγή τους. Και επί της ουσίας, λόγω αυτού του απίστευτου κυνισμού, ο κόσμος κινδυνεύει. Κινδυνεύει ως υλική υπόσταση πλέον, μιλώντας με όρους επιβίωσης. 

Μα επίσης κινδυνεύει να αποδεχθεί αυτή τη νέα κατάσταση ως μία ακόμα κανονικότητα στην οποία δεν χωρούν αντιρρήσεις. Γι’ αυτό και από άκρη ως άκρη, ο πλανήτης “βράζει”. Από το Λίβανο στη Χιλή. Από τη Βολιβία, στη Λευκορωσία. Από το Χονγκ-Κονγκ στην Παλαιστίνη. Ποτέ άλλοτε στην παγκόσμια ιστορία η γη δεν είχε τόσες πολλές ανοιχτές εστίες συγκρούσεων. Ισως γιατί ποτέ άλλοτε δεν υπήρχε μεγαλύτερη ανάγκη για πραγματική ελευθερία και δημοκρατία. 

Με την πληροφορία να διαχέεται πλέον παντού και με αστρονομικές ταχύτητες παρά τα εξουσιαστικά εμπόδια, οι άνθρωποι γνωρίζουν καλύτερα ο ένας τα προβλήματα του άλλου. Παλαιότερα ο Ελληνας φτωχός δεν είχε ιδέα για τη φτώχεια του Αργεντίνου ή του Νιγηριανού συνανθρώπου του. Τώρα, όχι χωρίς κόπο και όχι χωρίς παλινωδίες, το γνωρίζει ή τουλάχιστον το υποψιάζεται. 

Στο συνεχές πάλεμα μεταξύ των αντιλήψεων του χθες και των αναγκών του αύριο, οι πιθανότητες να επικρατήσουν οι δεύτερες δεν είναι πλέον αμελητέες. Μπορεί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία να βουλιάζει στο βούρκο της ανυποληψίας και της διαφθοράς, όμως αυτό που κυοφορείται ουδείς μπορεί να το προβλέψει. Η δυστοπία της απολυταρχίας μπορεί να προκαλέσει μία γνήσια δημοκρατική αναγέννηση. Πλέον δεν λείπουν ούτε τα μέσα ούτε η γνώση. Και ο αντίπαλος μόνο άτρωτος δεν μοιάζει…