Η δημογραφική παρακμή αφήνει την κοινωνία χωρίς νέους

Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε την ιστορική εξέλιξη της γονιμότητας στην Ελλάδα που εδώ και τέσσερις δεκαετίες βρίσκεται πολύ χαμηλότερα από το κατώφλι αναπαραγωγής του πληθυσμού. Έτσι ο πληθυσμός διαχρονικά μειώνεται και σε απόλυτα μεγέθη αλλά και σε σύγκριση με άλλες χώρες που έχουν καλύτερη δυναμική. Για παράδειγμα, το 2000 η Ελλάδα ήταν στο 2,52% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 ενώ σήμερα είναι στο 2,37%. Αν και η πτώση είναι μικρή, μπορεί να έχει συνέπειες σε αποφάσεις κατανομής με βάση τον πληθυσμό.

Πρόσφατα η Ελλάδα έλαβε 32 δισεκ. Ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης. Όμως αν ίσχυε η αναλογία του 2000 θα μπορούσε να λάβει επιπλέον 2 δισεκ. Ευρώ, δηλαδή πάνω από 1% του ΑΕΠ. Ακόμα δυσμενέστερη είναι η σύγκριση με κράτη που την απειλούν, όπως η Τουρκία. Την δεκαετία του  1960, οι γείτονες ήταν τρεισήμισι φορές περισσότεροι από μας ενώ σήμερα είναι οκταπλάσιοι και καθένας μπορεί να βγάλει μερικά συμπεράσματα για τις πιθανές επιπτώσεις σε περίπτωση σύρραξης.

Η δημογραφική παρακμή προκαλεί όμως και εσωτερική ανασύνθεση του πληθυσμού εις βάρος των νεότερων ηλικιών που καλούνται να συνεισφέρουν με όλο και μεγαλύτερο κόστος προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τις μεγαλύτερες ηλικίες. Τα φαινόμενα αυτά αποτυπώνονται με τους δύο δείκτες εξάρτησης: ο άνω δείκτης παριστάνει την αναλογία του πληθυσμού άνω των 65 ετών στο σύνολο του ενεργού πληθυσμού 15-64 ετών, ενώ ο κάτω δείκτης την αναλογία των ανηλίκων κάτω των 14 ετών στο ίδιο σύνολο. Οι πορείες του άνω και του κάτω δείκτη για την Ελλάδα τις τελευταίες έξι δεκαετίες παριστάνονται στο σχετικό διάγραμμα και αποκαλύπτουν μια σειρά από ζοφερά δημογραφικά χαρακτηριστικά.

Πρώτα από όλα, βλέπουμε ότι ενώ οι νεαρές ηλικίες ήταν το 40% του ενεργού πληθυσμού το 1960, σήμερα βρίσκονται στο 23% δηλαδή σχεδόν στο μισό. Αιτία είναι φυσικά η μείωση του αριθμού παιδιών που κάνει κάθε οικογένεια και η οποία δεν δείχνει καμμία τάση βελτίωσης. Για να δούμε τις συνέπειες που έχει αυτός ο δείκτης, ας αναλογιστούμε τι θα συμβεί μετά από μία γενεά όταν οι σημερινοί ενήλικες θα είναι στην σύνταξη και οι σημερινοί ανήλικες θα είναι στην ενεργό οικονομία (αν δεν έχουν φυσικά μεταναστεύσει στο εξωτερικό). Χωρίς να υπεισέλθουμε σε περίπλοκους υπολογισμούς, μπορεί κανείς εύκολα να δει πως οι αυριανοί εργαζόμενοι θα είναι ένα κλάσμα των αυριανών συνταξιούχων, ενώ θα έπρεπε να είναι σαφώς περισσότεροι.

Η επιβάρυνση του ασφαλιστικού συστήματος

Αν το ασφαλιστικό σύστημα παραμείνει κυρίως αναδιανεμητικό που είναι και το πιθανότερο, τότε η χρηματοδότηση των συντάξεων θα γίνεται κυρίως από τις εισφορές των νεότερων που θα καταλήξουν να είναι αβάστακτες. Άρα θα πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα σε δύο σκληρές επιλογές: Ή να μειωθούν οι συντάξεις για να μπορούν να αντέξουν το βάρος τους οι αυριανοί λιγότεροι εργαζόμενοι, πράγμα που φυσικά θα προκαλέσει απανωτά κύματα ύφεσης και πτώσης του βιοτικού επιπέδου.

Ή να αυξηθούν αισθητά τα χρόνια εργασίας και έτσι να περιοριστεί η δεξαμενή των δικαιούχων και να πληθύνουν όσοι συνεισφέρουν. Με την πρόοδο στην μακροζωία, αυτό είναι και το πιθανότερο σενάριο γιατί ο βίος επιμηκύνεται και σταθεροποιείται η αναλογία απασχόλησης προς την διάρκεια ζωής. Και πάλι όμως το μέτρο θα προκαλέσει πολλές διαμαρτυρίες γιατί ανατρέπει τους σημερινούς σχεδιασμούς και ματαιώνει πολλές επιλογές που πιθανόν να είχαν δρομολογηθεί από τους ενδιαφερόμενους (όπως για παράδειγμα, ταξίδια, μετοικεσία κλπ).

Υπάρχει όμως και μια άλλη ανισορροπία στην σύνθεση του πληθυσμού που αφορά τον άνω δείκτη. Μετά το 1990 βλέπουμε μία διαρκή σταθερή άνοδο, η οποία οφείλεται στην όλο και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής που καταγράφεται στην χώρα μας ως αποτέλεσμα των καλύτερων υπηρεσιών υγείας που προσφέρονται.

Μετά το 2009 ο δείκτης εξάρτησης γίνεται ακόμα εντονότερος, αυτή την φορά  όμως λόγω της φυγής των 400.000 που επιφέρει άμεση μείωση στον συνολικό ενεργό πληθυσμό της χώρας. Έτσι οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών από το 20% του ενεργού πληθυσμού που ήταν την δεκαετία του 1980, είναι πλέον στο 35% δυσκολεύοντας το σημερινό ασφαλιστικό σύστημα. Τις συνέπειες αυτής της όξυνσης τις ζούμε ήδη: οι σημερινοί εργαζόμενοι υπόκεινται σε μεγάλη αφαίμαξη για να πληρώνουν τις συντάξεις των μεγαλύτερων.  Δυστυχώς το ίδιο όπως είδαμε θα επαναληφθεί και με τις δικές τους συντάξεις, τροφοδοτώντας έτσι ένα διαρκή κύκλο φθοράς και αντιπαράθεσης μεταξύ γενεών.

Η γήρανση της κοινωνίας

Η συγκέντρωση όλο και μεγαλύτερων τμημάτων του πληθυσμού σε μεγαλύτερες ηλικίες θα έχει και άλλες συνέπειες που θα είναι δύσκολα διαχειρίσιμες, καθώς οι πιο ηλικιωμένοι είναι συνήθως και πιο διστακτικοί να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους ή να χρησιμοποιήσουν τις νέες δυνατότητες της τεχνολογίας. Οι εμπειρίες της πρόσφατης πανδημίας είναι ένα δραματικό παράδειγμα της καταπόνησης που μπορεί να επέλθει στο σύστημα υγείας της χώρας, αν ο εκτεταμένος πληθυσμός μεγάλης ηλικίας αρνείται να συμμορφωθεί με τις επιταγές της επιστήμης και τα υγειονομικά πρωτόκολλα.

Αν και η ελληνική κοινωνία πρέπει να είναι περήφανη που πέτυχε να διασφαλίσει μεγαλύτερο και καλύτερο βίο για την πλειοψηφία των απομάχων. Για να συνεχίσει όμως αυτή η διαδικασία βελτίωσης πρέπει η κοινωνία γρήγορα να γεμίσει νέους και παιδιά. αυξηθεί ο κάτω δείκτης εξάρτησης. Με λίγα λόγια, μόνο αν αυξηθεί ο κάτω δείκτης εξάρτησης θα εξασφαλιστεί ένα καλύτερο αύριο για τις μεγαλύτερες ηλικίες που συσσωρεύονται όλο και περισσότερο στην άνω δείκτη εξάρτησης.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις