Η ειρήνη χρειάζεται τις γυναίκες

Στην απομακρυσμένη περιοχή Σουγκού της Παπούα Νέας Γουινέας, η κοιλάδα είχε μετατραπεί για δεκαετίες σε πεδίο μάχης. Ένας 40χρονος πόλεμος μεταξύ δύο φυλών, με αφορμή διαμάχες για τη γη και τους πόρους, κλιμακωνόταν αδιάκοπα σε κύκλους εκδίκησης και βίας. Ολόκληρες κοινότητες εκτοπίστηκαν, σχολεία και κλινικές εγκαταλείφθηκαν, ενώ η κάποτε ακμάζουσα αγροτική οικονομία κατέρρευσε.

Μέσα σε αυτήν την αβέβαιη και καταστροφική πραγματικότητα, ήταν οι γυναίκες που βγήκαν μπροστά. Μητέρες που είχαν θάψει τα παιδιά τους, χήρες που είχαν χάσει τους συζύγους τους και ηλικιωμένες που είχαν δει δεκαετίες αίματος και απωλειών έγιναν οι καταλύτες μιας αλλαγής σχεδόν αδιανόητης.

Η διαδικασία ξεκίνησε με χαμηλόφωνες αλλά τολμηρές πρωτοβουλίες. Γυναίκες από τις αντίπαλες φυλές συναντιούνταν κρυφά και ανεπίσημα, ανταλλάσσοντας ιστορίες για τις απώλειές τους και τις κοινές προσδοκίες τους για το αύριο. Αυτές οι συναντήσεις ανέδειξαν την κοινή ανθρώπινη φύση και αποδόμησαν προκαταλήψεις και δυσπιστίες που είχαν παγιωθεί επί χρόνια. Βασιζόμενες σε παραδοσιακές πρακτικές, οι γυναίκες χρησιμοποίησαν τελετουργίες συμφιλίωσης και συνεδρίες αφήγησης, όπου κάθε πλευρά μοιραζόταν ανοιχτά τον πόνο της. Τελετουργικά συγχώρεσης, βαθιά ριζωμένα σε τοπικά πολιτιστικά έθιμα, λειτούργησαν ως καταλύτες για την επούλωση των συναισθηματικών πληγών.

Στις 18 Μαρτίου 2024, αυτές οι πρωτοβουλίες κορυφώθηκαν σε μια ιστορική ειρηνευτική συμφωνία. Η τελετή έλαβε χώρα σε ουδέτερο έδαφος, περιλάμβανε ανταλλαγή συμβολικών δώρων και τη θυσία χοίρων – μια παραδοσιακή πράξη που συμβολίζει τη συμφιλίωση. Η συμφωνία περιείχε:

• Διαμοιρασμό γης: Οι διαφιλονικούμενες περιοχές κηρύχθηκαν κοινή περιουσία, διασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα και των δύο πλευρών.
• Αποζημιώσεις: Θεσπίστηκαν αποζημιώσεις για τις απώλειες ζωών και τις καταστροφές κατοικιών, προσφέροντας μια αίσθηση δικαίωσης για τις οικογένειες των θυμάτων.
• Κοινά αγροτικά προγράμματα: Δημιουργήθηκαν πρωτοβουλίες κοινής γεωργίας που προήγαγαν την οικονομική αναζωογόνηση και τη συνεργασία.

Η συμφωνία σηματοδότησε και την επανεκκίνηση της εκπαίδευσης, με την επαναλειτουργία σχολείων, καθώς και την αποκατάσταση των κλινικών και των αγορών – πράξεις που όχι μόνο απαντούσαν σε άμεσες πρακτικές ανάγκες, αλλά συμβόλιζαν και μια νέα αρχή.

Σε μια πατριαρχική κοινωνία όπως αυτή της Παπούα Νέας Γουινέας, η ηγεσία των γυναικών σε κάθε στάδιο της ειρηνευτικής διαδικασίας δεν ήταν απλώς αντισυμβατική, ήταν μεταμορφωτική.

Όταν οι γυναίκες πρωταγωνιστούν, η ειρήνη διαρκεί

Η ιστορία των γυναικών στην Παπούα Νέα Γουινέα, που αγνοήθηκε από τα πρωτοσέλιδα της διεθνούς επικαιρότητας, προστίθεται στις λίγες ειρηνευτικές συμφωνίες που επιτεύχθηκαν το 2024. Σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, το έτος κλείνει με περισσότερες από 120 ενεργές ένοπλες συγκρούσεις παγκοσμίως.

Τα γεγονότα από τη Σουγκού επιβεβαιώνουν τα στοιχεία: Οι ειρηνευτικές συμφωνίες που περιλαμβάνουν γυναίκες είναι 35% πιο πιθανό να διαρκέσουν τουλάχιστον 15 χρόνια (International Peace Institute, 2015). Πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι οι ειρηνευτικές συμφωνίες με συμμετοχή γυναικών είναι 64% πιο πιθανό να εφαρμοστούν πλήρως (UN Women, 2022), ενώ χώρες με υψηλότερη ισότητα των φύλων έχουν 24% μικρότερη πιθανότητα να εμπλακούν σε ένοπλες συγκρούσεις (World Economic Forum, 2022).

Η αποτελεσματικότητα της γυναικείας ηγεσίας στις ειρηνευτικές διαδικασίες οφείλεται στο ότι οι γυναίκες θέτουν στο επίκεντρο πτυχές που συχνά παραμερίζονται από τις ανδροκρατούμενες διαπραγματεύσεις:

• Ενσυναίσθηση και κατανόηση των ανθρώπινων αναγκών: Οι γυναίκες δίνουν έμφαση στις κοινωνικές και συναισθηματικές επιπτώσεις της σύγκρουσης, εντάσσοντας τις ανάγκες των οικογενειών και των κοινοτήτων στις λύσεις.
• Αποκατάσταση αντί για τιμωρία: Αντί να επικεντρώνονται στη διανομή εξουσίας και στις κυρώσεις, οι γυναίκες προωθούν τη συμφιλίωση και την επούλωση του κοινωνικού ιστού.
• Πρακτικές λύσεις: Από την αναβίωση τοπικών αγορών έως τη δημιουργία προγραμμάτων εκπαίδευσης και κοινής χρήσης γης, οι γυναίκες εργάζονται για χειροπιαστές, μακροπρόθεσμες βελτιώσεις.

Παραδείγματα από όλο τον κόσμο

• Ρουάντα (μετά τη γενοκτονία του 1994): Οι γυναίκες ανέλαβαν ηγετικούς ρόλους στην ανασυγκρότηση της χώρας. Σήμερα, το κοινοβούλιο της Ρουάντας έχει το υψηλότερο ποσοστό γυναικών βουλευτών παγκοσμίως (61%).
• Λιβερία (2003): Υπό την ηγεσία της Λέιμα Γκμπόουι, οι γυναίκες κινητοποιήθηκαν ειρηνικά, συμβάλλοντας καταλυτικά στην ειρηνευτική συμφωνία που τερμάτισε τον εμφύλιο πόλεμο και άνοιξε το δρόμο για την πρώτη γυναίκα πρόεδρο στην Αφρική.
• Φιλιππίνες (2014): Στις διαπραγματεύσεις με τους Μόρο αντάρτες, η συμμετοχή των γυναικών ενίσχυσε την εμπιστοσύνη μεταξύ των μερών, διευρύνοντας το πλαίσιο της συμφωνίας και συμπεριλαμβάνοντας δικαιώματα εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων.
• Κολομβία (2016): Με γυναίκες σε ποσοστό 20% στις διαπραγματεύσεις με τον FARC (Revolutionary Armed Forces of Colombia), η τελική συμφωνία συμπεριέλαβε ειδικά μέτρα για την προστασία θυμάτων σεξουαλικής βίας, αναδεικνύοντας πόσο κρίσιμη είναι η γυναικεία οπτική στη μεταπολεμική επούλωση.

Παρά τα οφέλη, η υποεκπροσώπηση συνεχίζεται

Παρά τα αδιαμφισβήτητα στοιχεία, οι γυναίκες παραμένουν δραματικά υποεκπροσωπούμενες στις ειρηνευτικές διαδικασίες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ (UN Women, 2022), από το 1992 έως το 2019, οι γυναίκες αποτέλεσαν μόλις το 13% των διαπραγματευτών, 6% των υπογραφόντων ειρηνευτικών συμφωνιών και 3% των μεσολαβητών.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Οι γυναίκες συχνά αποκλείονται από τα ανεπίσημα δίκτυα εξουσίας και αντιμετωπίζουν κοινωνικούς φραγμούς που θεωρούν τον ρόλο τους “παρεμβατικό” ή δευτερεύοντα. Επιπλέον, η περιορισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση και τα κέντρα λήψης αποφάσεων, σε συνδυασμό με οικονομικούς αποκλεισμούς, δυσχεραίνουν τη συμμετοχή τους. Ωστόσο, η διεθνής κοινότητα αρχίζει να συνειδητοποιεί το κενό αυτό. Πρωτοβουλίες όπως το Ψήφισμα 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο καλεί τα κράτη να αυξήσουν τη συμμετοχή των γυναικών στην πρόληψη και επίλυση συγκρούσεων, προσφέρουν ένα πλαίσιο αλλαγής.

Πέρα από τους θεσμούς, η αλλαγή πρέπει να έρθει και από τα κάτω: τοπικές γυναικείες οργανώσεις, δίκτυα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και νέοι ηγέτες της κοινωνίας των πολιτών επιδιώκουν να αποδιαρθρώσουν συστήματα που αναπαράγουν την αποκλειστικότητα. Στοιχεία, όπως αυτά που έχει συγκεντρώσει το Council of Foreign Affairs, δείχνουν ότι η συμπερίληψη γυναικών στις διαδικασίες αποφάσεων δεν είναι απλώς μια πράξη ισότητας, αλλά ένα στρατηγικό πλεονέκτημα για τη σταθερότητα και την ειρήνη.

Το μήνυμα είναι σαφές: Η υποεκπροσώπηση των γυναικών δεν είναι μόνο ζήτημα ηθικής τάξης, αλλά και παράγοντας που περιορίζει τη βιώσιμη ειρήνη. Κάθε φορά που μια γυναίκα αποκλείεται από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων, χάνεται μια ευκαιρία για πιο ολιστικές και βιώσιμες λύσεις. Αντιθέτως, όταν οι γυναίκες συμμετέχουν πλήρως, η ειρήνη δεν περιορίζεται σε μια εύθραυστη εκεχειρία, αλλά αποτελεί μια δυναμική και ανθεκτική διαδικασία. Και αυτό είναι ένα μάθημα που δεν ανήκει στην Παπούα Νέα Γουινέα, στη Ρουάντα, στη Λιβερία ή στην Κολομβία – ανήκει σε ολόκληρο τον κόσμο.