Η επιστροφή των δασμών και η “επιστήμη” της φαντασίωσης

«Oι εμπορικοί πόλεμοι του Τραμπ αποτελούν ένα πείραμα όχι μόνο οικονομικό αλλά και πολιτισμικό» έγραψε η Gillian Tett στους Financial Times. Ο ιστορικός Adam Tooze το πήγε ένα βήμα παραπέρα μιλώντας για ένα λαϊκισμό αρνητικού αθροίσματος, ένα μείγμα απορρύθμισης και σύγκρουσης χωρίς ορατό κοινωνικό υπόβαθρο ή σαφές όφελος, ούτε για τους εργάτες ούτε για τις ελίτ.

Ποια κουλτούρα τρέφει και παράγει αυτόν τον πειραματισμό;

Ο Τραμπ υπόσχεται μια επιστροφή στην εποχή των εργοστασίων, του άντρα-κουβαλητή, του εθνικά ομοιογενούς και πειθαρχημένου εργατικού δυναμικού. Αυτή η φαντασιακή επαναβιομηχάνιση δεν είναι οικονομική στρατηγική αλλά πολιτισμικός συμβολισμός. Εξιδανικεύει την Αμερική της δεκαετίας του ’50, τότε που οι λευκοί άνδρες είχαν τον απόλυτο έλεγχο της παραγωγής και της δημόσιας ζωής και οι υπόλοιποι ήταν είτε στη σιωπή είτε στο περιθώριο.

Αυτό το όραμα συνοδεύεται από μια αφήγηση θυσίας: η Αμερική οφείλει να πονέσει για να ξαναγίνει σπουδαία. Είναι μια μορφή ηθικολογικής ρητορικής, εμπνευσμένη από τον ευαγγελικό πουριτανισμό. Ο πόνος εξαγνίζει, η οικονομική δυσκολία αποτελεί δοκιμασία πίστης. Και όποιος την υπομείνει θα ανταμειφθεί σε έναν φανταστικό, μελλοντικό βιομηχανικό παράδεισο.

Το ριζικά νέο στοιχείο της εκδοχής Τραμπ 2.0 είναι ότι αυτό το πολιτισμικό όραμα δεν στηρίζεται σε θεσμούς, κόμματα ή κοινωνικές οργανώσεις. Δεν διαθέτει οργανωμένη βάση, ούτε δομές υλοποίησης. Κυκλοφορεί και ενισχύεται ψηφιακά μέσα από μια αλυσίδα εικόνων, memes και συνθημάτων που διαχέονται σαν ιογενές αφήγημα σε πλατφόρμες και οθόνες.

Το Truth Social, το TikTok και το Χ μετατρέπουν πολιτικές ιδέες σε πολιτισμικά και φυλετικά τοξικό περιεχόμενο. Η λογική της σύγκρουσης, η αισθητική του εξευτελισμού του αντιπάλου και η διαρκής επανάληψη ψευδών αφηγημάτων παράγουν πρωτίστως μια ψηφιακή συλλογική ταυτότητα. Οι τυπικοί υποστηρικτές του Τραμπ βιώνουν τις πολιτικές του ως αντανάκλαση της αλγοριθμικά κατασκευασμένης και ελεγχόμενης ύπαρξής τους. Αν ο Τραμπ «υποφέρει» για να φέρει πίσω τα εμβληματικά εργοστάσια της μεταπολεμικής Αμερικής, τότε κι αυτοί οφείλουν να βασανιστούν ηρωικά μαζί του. Κι ας σκανάρουν πακέτα 12 ώρες όρθιοι στην Amazon ή τρέχουν διανομές για την Uber χωρίς ωράριο και ασφάλιση.

Αυτός είναι ο νέος τεχνολαϊκισμός: χωρίς ρεαλιστική υλική υπόσταση, αλλά με συγκινησιακή πληρότητα. Χωρίς θεσμική στήριξη, αλλά με απόλυτη αφοσίωση στην ψευδαίσθηση. Χωρίς λογική συνοχή, αλλά με ολοκληρωτική διαδικτυακή διείσδυση.

Η οικονομική «τρέλα» του Τραμπ δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να περιοριστεί εντός συνόρων. Η πολιτική των δασμών, η ρητορική αποσύζευξης με την Κίνα, η εμμονή στην ενεργειακή αυτάρκεια και η απόρριψη των πολυμερών διεθνών θεσμών επιδιώκουν να προκαλέσουν παγκόσμιο σαματά, όπως αρμόζει σε αυτοκρατορίες σε αποσύνθεση που σέβονται τον εαυτό τους. Για την Ευρώπη και τον παγκόσμιο Νότο, η Αμερική παύει να είναι ο σταθερός εταίρος και μετατρέπεται σε ριψοκίνδυνο παίκτη πόκερ. Η άνοδος του BRICS ενισχύεται επειδή το δυτικό κέντρο αποσταθεροποιείται αυτοβούλως. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες αναδιατάσσονται όχι λόγω στρατηγικής, αλλά λόγω πολιτισμικής υστερίας. Και η ΕΕ καλείται να αποκτήσει «στρατηγική αυτονομία» όχι επειδή ωρίμασε γεωπολιτικά, αλλά επειδή δεν μπορεί πια να στηρίζεται στις υπερτασικές ΗΠΑ.

Η τραμπική οικονομική πολιτική είναι φαντασιακή. Δεν προκύπτει από ανάγκες, αλλά από νοσταλγία που μεταμφιέζεται σε στρατηγική. Δεν στοχεύει στην ευημερία, αλλά στη συμβολική κάθαρση.

Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν εφαρμόζει πολιτική. Σκηνοθετεί πίστη. Είναι ο αρχιερέας μιας μυθολογίας – με τις ψηφιακές πλατφόρμες ως ιεροκήρυκες και τους ψηφοφόρους του ως πιστούς, πρόθυμους να καταπιούν το «πικρό φάρμακο» χωρίς εγγυήσεις, μόνο και μόνο επειδή κάποιος τους υποσχέθηκε ότι το αύριο θα μοιάζει με το χθες.

Στις αρχές της χιλιετίας, ένα μέλος της κυβέρνησης του Τζόρτζ Μπους είχε πει: «Εμείς δημιουργούμε την πραγματικότητα…κι εσείς απλώς την μελετάτε». Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι η πραγματικότητα δεν είναι πια εύκολα παρατηρήσιμη απ’ έξω. Είναι μια απέραντη ψηφιακή δεξαμενή μέσα στην οποία κολυμπάμε όλοι – είτε το θέλουμε είτε όχι.