Η Ευρώπη που δεν τολμά

Η Ευρώπη διαθέτει πλούτο, ανθρώπινο κεφάλαιο και τεχνογνωσία. Επίσης, διαθέτει μια από τις πιο προοδευτικές κοινωνικές δομές στον κόσμο. Και όμως, αντί να επενδύσει στον εαυτό της, συρρικνώνεται μέσα σε έναν φαύλο κύκλο εσωστρέφειας και ανασφάλειας. Το μεγαλύτερο εμπόδιο δεν είναι οικονομικό αλλά πολιτικό.

Η προσέγγιση του «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» κυριαρχεί στις ευρωπαϊκές αποφάσεις, είτε πρόκειται για τη διαχείριση κρίσεων, είτε για τη δημοσιονομική πολιτική, είτε για την άμυνα. Όπως διαφαίνεται, οι ηγέτες των κρατών-μελών έχουν το βλέμμα τους στραμμένο στην εκλογική τους βάση και όχι το συλλογικό συμφέρον της ΕΕ. Η Γερμανία φοβάται πως οι νότιοι θα «φάνε» τις αποταμιεύσεις της. Οι ανατολικές χώρες διστάζουν να δεχθούν κοινές δεσμεύσεις. Η Γαλλία και η Ιταλία ταλαντεύονται ανάμεσα στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και τον εθνικό προστατευτισμό. Όλα αυτά συνθέτουν μια εικόνα αυτοϋπονόμευσης. Η Ευρώπη δεν είναι αδύναμη. Επιλέγει να είναι αδύναμη.

Οικονομικά μιλώντας, η ΕΕ έχει μεγαλύτερη σταθερότητα από τις ΗΠΑ. Το ευρωπαϊκό ισοζύγιο πληρωμών βρίσκεται σε πλεόνασμα, ενώ η Αμερική έχει τεράστια ελλείμματα. Και όμως, αντί να αξιοποιήσει αυτόν τον πλούτο για να επενδύσει στην εκπαίδευση, την κλιματική μετάβαση και τις υποδομές της, τον παρκάρει σε αμερικανικά assets ή αφήνει τις εταιρείες να καθορίζουν την κατεύθυνση των επενδύσεων.

Αυτός είναι ένας μηχανισμός αυτοκαταστροφής. Η Γηραιά Ήπειρος κινδυνεύει να γεράσει πριν αξιοποιήσει τις δυνατότητές της. Αντί να βλέπει το μέλλον της με όρους δυναμικής ανάπτυξης, λειτουργεί με τη λογική ενός ασφαλιστικού ταμείου: αποταμιεύουμε για το αύριο, φοβούμενοι πως το σήμερα είναι πολύ ριψοκίνδυνο για επενδύσεις.

Η διάγνωση της έκθεσης Ντράγκι είναι αποκαλυπτική: η Ευρώπη δεν χρειάζεται μια ακόμη δόση λιτότητας, αλλά μια θεραπεία επενδύσεων. Αντί να συνεχίσει τον αυτοπεριορισμό της, πρέπει να τολμήσει να χρηματοδοτήσει γενναία τις υποδομές, την εκπαίδευση και την καινοτομία της, ώστε να διασφαλίσει μια οικονομία ανθεκτική και προσαρμοσμένη στο μέλλον.

Η πραγματική απάντηση δεν βρίσκεται, λοιπόν, σε ακόμα ένα «πακέτο διάσωσης» ή έναν νέο γύρο διαπραγματεύσεων μεταξύ των κυβερνήσεων. Βρίσκεται στη ριζική αλλαγή της θεσμικής αρχιτεκτονικής της Ευρώπης.

Ο Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί προτείνει τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Κοινοβουλευτικής Ένωσης (EPU), ως απάντηση στη δημοκρατική δυσλειτουργία της ΕΕ. Η ιδέα είναι τολμηρή: ένα νέο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, το οποίο θα αποτελείται από βουλευτές των εθνικών κοινοβουλίων και του Ευρωκοινοβουλίου, με πραγματικές εξουσίες καθορισμού της οικονομικής και φορολογικής πολιτικής.

Η πρόταση έχει κερδίσει την υποστήριξη διακεκριμένων οικονομολόγων και πολιτικών που επιθυμούν να καταστήσουν την ΕΕ πιο δημοκρατική και ικανή να χαράσσει κοινή στρατηγική σε σημαντικούς τομείς. Ο ίδιος ο Πικετί μαζί με άλλους οικονομολόγους έχουν αναπτύξει συγκεκριμένα σχέδια για την εφαρμογή της, επισημαίνοντας ότι η ΕΕ χρειάζεται ένα σώμα με ισχυρότερες αρμοδιότητες στη φορολογία και τις δημόσιες επενδύσεις. Η ιδέα αυτή υποστηρίζεται από κύκλους που βλέπουν την ΕΕ ως μια ένωση που πρέπει να λειτουργεί ως ένας ενιαίος πολιτικός και οικονομικός παράγοντας, ικανός να ανταγωνίζεται τις ΗΠΑ και την Κίνα.

Ωστόσο, η πρόταση αντιμετωπίζει σοβαρές αντιδράσεις από ευρωσκεπτικιστικά και εθνικιστικά κόμματα, όπως η Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τους Λαούς και τα Έθνη (ID) και οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR). Αυτά τα κόμματα θεωρούν ότι η EPU θα υπονόμευε την εθνική κυριαρχία των κρατών-μελών και θα οδηγούσε σε μια υπερ-κρατική Ευρώπη με υπερβολικά συγκεντρωτική δομή. Ακόμα και πιο μετριοπαθείς πολιτικές δυνάμεις εμφανίζονται επιφυλακτικές, καθώς η ιδέα μιας υπερεθνικής φορολογικής πολιτικής μπορεί να είναι δύσκολα αποδεκτή από χώρες με διαφορετικά δημοσιονομικά συμφέροντα.

Ακόμα και η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, που συχνά παρουσιάζεται ως επιβεβλημένη, δεν είναι τόσο αυτονόητη όσο φαίνεται. Ο Πικετί επισημαίνει ότι η Ευρώπη ξοδεύει ήδη περισσότερα από τη Ρωσία σε στρατιωτικό εξοπλισμό, αλλά χωρίς ένα αποτελεσματικό κοινό στρατηγικό πλαίσιο, τα χρήματα αυτά μπορεί να αποδειχθούν άσκοπα. Η εύκολη λύση των εξοπλισμών δεν είναι αναγκαστικά η πιο αποτελεσματική για την ασφάλεια της Ευρώπης.

Το επιχείρημα κατά μιας τέτοιας πρωτοβουλίας είναι προφανές: οι εθνικές κυβερνήσεις δεν θα παραδώσουν τόσο εύκολα τον έλεγχο των οικονομιών τους σε έναν υπερεθνικό θεσμό. Όμως, η εναλλακτική είναι να συνεχιστεί η παράλυση.

Η Ευρώπη δεν χρειάζεται περισσότερες αναλύσεις και απολογισμούς. Χρειάζεται μια τολμηρή πολιτική απόφαση που να της επιτρέπει να επενδύσει σε αυτό που είναι ήδη: ο πιο προηγμένος κοινωνικός και οικονομικός χώρος του πλανήτη. Αλλά για να το κάνει, θα πρέπει να πάψει να φοβάται τον εαυτό της.