Η “φάρσα” με τον μαύρο άνδρα δεν είναι αστεία, είναι επικίνδυνη

Τα social media έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε, διασκεδάζουμε και αλληλεπιδρούμε. Ωστόσο, η χρήση τους μπορεί να μετατραπεί σε επικίνδυνο εργαλείο διάδοσης στερεοτύπων, ρατσιστικών αντιλήψεων και κοινωνικού διαχωρισμού. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της σκοτεινής πλευράς αποτελεί το τελευταίο φαινόμενο που έχει κατακλύσει το TikTok, όπου χρήστες εκμεταλλεύονται την εικόνα ενός μαύρου ανθρώπου προκειμένου να «τρομοκρατήσουν» ή να «διασκεδάσουν» φίλους και συγγενείς τους.

Το συγκεκριμένο φαινόμενο εξαπλώθηκε με ανησυχητικούς ρυθμούς στην Ελλάδα. Χρήστες αντικαθιστούν το πρόσωπό τους με το βίντεο του συγκεκριμένου μαύρου ατόμου, καλώντας τους δικούς τους ανθρώπους μέσω βίντεοκλήσης. Οι ανυποψίαστοι αποδέκτες αντιδρούν με φόβο, θυμό και συχνά ρατσιστικά σχόλια, θεωρώντας πως κάποιος άγνωστος –και μόνο λόγω της εμφάνισής του– επιχειρεί να τους εξαπατήσει ή να βλάψει το αγαπημένο τους πρόσωπο.

Για αυτονόητους λόγους σεβασμού προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα προσωπικά δεδομένα, δεν θα προχωρήσουμε στην αναπαραγωγή του συγκεκριμένου βίντεο ή του προσώπου του ανθρώπου που δέχεται τη χλεύη.

Η κατάσταση αυτή αποκαλύπτει βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις που αναδύονται όταν το αστείο ξεφεύγει από τα όρια του αποδεκτού και το ερώτημα που προκύπτει είναι πού σταματά η πλάκα και πού ξεκινά η ηθική ευθύνη. Οι χρήστες που συμμετέχουν σε αυτή την πρακτική συχνά δεν αντιλαμβάνονται το κοινωνικό αποτύπωμα των ενεργειών τους. Η αναπαραγωγή της εικόνας ενός μαύρου ατόμου ως εργαλείο «αστεϊσμού» όχι μόνο παραβιάζει τα προσωπικά του δικαιώματα, αλλά ενισχύει την αντίληψη ότι συγκεκριμένες εθνοτικές ομάδες είναι συνώνυμες της απειλής.

Αυτού του είδους οι «πλάκες» αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα όταν εξετάσουμε το κοινωνικοπολιτικό τους πλαίσιο. Όταν τα φαινόμενα μισαλλοδοξίας και ρατσισμού βρίσκονται σε άνοδο, τέτοιες πρακτικές ενισχύουν την κανονικοποίηση των διακρίσεων. Το TikTok, ως μία από τις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες παγκοσμίως, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αντιλήψεων. Η ταχύτητα με την οποία εξαπλώνεται το περιεχόμενο και η δύναμη της εικόνας καθιστούν εύκολη την αναπαραγωγή προβληματικών μοτίβων. Το αλγοριθμικό σύστημα της εφαρμογής, που προωθεί ό,τι κερδίζει αλληλεπίδραση, συνήθως δεν διακρίνει τι είναι χιούμορ και τι προσβολή.

Επιπλέον, πλατφόρμες όπως το TikTok λειτουργούν συχνά ως «ηθικά ουδέτερες», αφήνοντας την ευθύνη αποκλειστικά στους χρήστες. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι οι ψηφιακές κοινότητες δεν είναι αποκομμένες από τις κοινωνικές δομές στις οποίες ανήκουν. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το διαφορετικό στο διαδίκτυο αντικατοπτρίζει βαθύτερα στερεότυπα και κοινωνικές προκαταλήψεις που διαμορφώνουν την καθημερινότητά μας.

Πολλοί από τους συμμετέχοντες σε τέτοιες «πλάκες» ίσως δεν αντιλαμβάνονται το βάθος της ζημιάς που προκαλούν. Ωστόσο, η αναπαραγωγή τέτοιου περιεχομένου επιφέρει σοβαρές συνέπειες. Αφενός, ο άνθρωπος του οποίου η εικόνα έχει χρησιμοποιηθεί εν αγνοία του μπορεί να βιώσει αισθήματα δημόσιας διαπόμπευσης, παραβίασης της προσωπικότητάς του, ακόμα και απειλές. Αφετέρου, τα άτομα που αντιδρούν σε αυτές τις κλήσεις – συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας – εκτίθενται σε ένα σκηνικό που τροφοδοτεί τον ρατσισμό.

Η αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων απαιτεί δράση τόσο από την ίδια την πλατφόρμα όσο και από την κοινωνία. Αρχικά, τα social media οφείλουν να ενισχύσουν τους μηχανισμούς ελέγχου του περιεχομένου, αφαιρώντας άμεσα βίντεο που προάγουν διακρίσεις και καταπατούν τα δικαιώματα των ατόμων. Η ευθύνη, ωστόσο, βαραίνει και τους χρήστες, οι οποίοι πρέπει να εκπαιδευτούν ως προς τα όρια του διαδικτυακού χιούμορ και τις συνέπειες της συμμετοχής τους σε τέτοιες πρακτικές. Απαιτείται επίσης ευρύτερη εκπαίδευση σχετικά με την επίδραση του διαδικτύου στη διαμόρφωση κοινωνικών αντιλήψεων.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η διαδικτυακή συμπεριφορά δεν είναι αποκομμένη από την πραγματικότητα. Η συγκεκριμένη «φάρσα» που εκμεταλλεύεται την εικόνα ενός ανθρώπου είναι απόδειξη του πώς το διαδίκτυο μπορεί να ενισχύσει τις πιο σκοτεινές πτυχές της κοινωνίας, ακόμα και μέσα από φαινομενικά αθώες προθέσεις. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν θα συνεχίσουμε να συμμετέχουμε σιωπηλά σε τέτοιες πρακτικές ή αν θα επιλέξουμε να υψώσουμε τη φωνή μας ενάντια στη διαδικτυακή κακοποίηση.