Η ιστορία των χαμένων τραπεζών

Όπως ήταν φυσικό η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών πυροδότησε πολλές αντιδράσεις. Η κυβέρνηση δια στόματος του υπουργού κ.Παππά την χαρακτήρισε μεγάλη επιτυχία αφού χρειάστηκαν 18δις λιγότερα από αυτά που συμφωνήθηκαν αρχικά ενώ η αντιπολίτευση την χαρακτήρισε μεγάλο σκάνδαλο στο οποίο χάθηκαν πολλά δισεκατομμύρια. Άλλοι πάλι στηλίτευσαν το γεγονός πως οι τράπεζες δεν ανήκουν πλέον σε Έλληνες αλλά σε ξένα κοράκια που θα έρθουν να μας πάρουν τα σπίτια. Πού λοιπόν είναι η αλήθεια και τι πραγματικά έγινε στις τράπεζες;

Επειδή τίποτα δεν συμβαίνει δια μαγείας και με παραβίαση του αιτιατού ας κάνουμε μια μικρή αναδρομή στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Για πολλές δεκαετίες το ελληνικό τραπεζικό σύστημα ήταν ασφυκτικά κλειστό και αυστηρά ελεγχόμενο από την εκάστοτε κυβέρνηση. Η ροή του χρήματος ήταν ελεγχόμενη και για να πάρει κάποιος επιχειρηματίας δάνειο έπρεπε να έχει μπάρμπα και στην Κορώνη και στην κυβέρνηση. Οι τράπεζες εξυπηρετούσαν το πολιτικό πελατειακό σύστημα που μέχρι το 1981 ανήκε κυρίως στην λεγόμενη δεξιά.

Καταναλωτικά δάνεια (λιανική τραπεζική) ήταν ανήκουστα ενώ στεγαστικά ελάχιστα. Οι περισσότεροι πολίτες χρησιμοποιούσαν τις τράπεζες για να πληρώσουν λογαριασμούς και για αποταμίευση. Η έλευση του ΠΑΣΟΚ το 1981 δεν άλλαξε το «επιτυχές» αυτό πελατειακό μοντέλο. Τουναντίον το διεύρυνε. Ενώ το φάγωμα που παλαιότερα γινόταν σε καθιστό τραπέζι-ροτόντα με λιγοστές θέσεις το Πασόκ το μετέτρεψε σε μπουφέ.

Κρατικές τράπεζες όπως η Αγροτική ήταν αρωγοί σε ημέτερους επιχειρηματίες ή σε στήριξη ζημιογόνων επιχειρήσεων που έπρεπε να είχαν κλείσει από την εποχή του Κολοκοτρώνη αλλά και σε συμπαθείς κοινωνικές ομάδες με την μαζική διαγραφή χρεών που φυσικά επιβάρυναν τον φορολογούμενο.

Αξιοσημείωτο είναι πως φαίνεται και ιδιωτικές τράπεζες να έπαιξαν αυτό το παιχνίδι. Το σκάνδαλο της τράπεζας Κρήτης ή σκάνδαλο Κοσκωτά, όπως έμεινε στην ιστορία, ήταν μια ακραία, ακόμα και για εκείνη την εποχή, πελατειακή συναλλαγή. Πολύ απλά η κυβέρνηση Πασόκ παρείχε κάλυψη στις παρανομίες και απατεωνιές του Κοσκωτά με αντάλλαγμα την οικονομική και μηντιακή στήριξη.

Με άλλα λόγια το τραπεζικό σύστημα στήριζε ενεργά το οικονομικό μοντέλο της χώρας που είχε ως κύριο κορμό τις πελατειακές σχέσεις των κομμάτων. Δεν θα μπορούσε να κάνει και αλλιώς. Σχέσεις που με κόπο έχτισε το ελληνικό πολιτικό σύστημα.

Η έλευση του ευρώ θα περίμενε κάποιος να διορθώσει έστω και λίγο τις στρεβλώσεις στο κυρίαρχο ελληνικό οικονομικό μοντέλο. Δυστυχώς όμως το μόνο που έκανε, ήταν να τις γιγαντώσει. Ο μπουφές μετατράπηκε σε λαϊκό πανηγύρι.

Η λιανική τραπεζική εκτοξεύτηκε όπως και τα δάνεια προς επιχειρήσεις και επαγγελματίες. Αυτό εξ ορισμού δεν είναι μεμπτό αν τα δάνεια δινόντουσαν σύμφωνα με χρηστούς κανόνες. Όμως το ελληνικό οικονομικό μοντέλο κυριάρχησε και πάλι. Μέρος δανείων εκταμιεύτηκαν σε επιχειρήσεις με μέγεθος που δεν δικαιολογούσε το ύψος του δανείου και χωρίς, ή ελάχιστες καλύψεις. Κακές γλώσσες και ανεπιβεβαίωτοι ψίθυροι της αγοράς κάνουν λόγο για μέχρι και 15% προμήθεια σε μεσάζοντες με κομματικές διασυνδέσεις για δάνεια κρατικών τραπεζών που αργότερα μπουμπούνισαν. Τα δάνεια προς τα κόμματα και τα ΜΜΕ είναι φυσικά γνωστά όπως και το γεγονός πως η Βουλή ψήφισε νόμο για να απαλλάξει τις τραπεζικές διοικήσεις από ενδεχόμενες ποινικές ευθύνες. Δεν ήταν φυσικά όλα τα δάνεια ποινικώς ερευνητέα αλλά τα συγκεκριμένα έχουν μεγαλύτερη χασούρα για την τράπεζα από ένα απλό στεγαστικό.

Η έκθεση της Blackrock αναφέρει πως υπήρχε τραπεζική πολιτική να δανείζουν με βάση αδήλωτα εισοδήματα (άλλο ένα παράδειγμα στήριξης του ελληνικού οικονομικού μοντέλου της φοροδιαφυγής). Παρεμπιπτόντως αυτή η πρακτική εμπίπτει στους κανόνες ξεπλύματος χρήματος αφού αφορά την νομιμοποίηση εισοδήματος από άγνωστες πηγές αλλά οι εποπτικές αρχές δεν φαίνεται να το κατάλαβαν.

Όσο αφορά τα στεγαστικά δάνεια η έκθεση Blackrock (2011) αναφέρει χαρακτηριστικά πως από τα 65δις (1,2εκ δάνεια) στεγαστικών δανείων τα 26δις (294 χιλιάδες δάνεια) είχαν εκταμίευση άνω του 90% της αξίας του ακινήτου με το χρυσό μετάλλιο στην  Εμπορική (108.5%), το αργυρό στην Eurobank(102.8%) και το χάλκινο στην Πειραιώς(97.2%).  Αυτά είναι και τα δάνεια με το μεγαλύτερο ποσοστό αθέτησης.

Υπήρχαν όμως και αναφορές για οικονομικές πρακτικές από διοικήσεις τραπεζών που δεν συνάδουν με χρηστή διαχείριση κινδύνων. Όπως, για παράδειγμα, σε έκθεση που συνέταξε η κεντρική τράπεζα της Κύπρου, στα πλαίσια του ελέγχου της τότε Μαρφίν, βρέθηκαν 1,3δις δάνεια για αγορά μετοχών.

Ποσό που αντιπροσώπευε το 11% του χαρτοφυλακίου και 130% της κεφαλαιακής της βάσης. Υπάρχουν επίσης περίεργες «άγιες» συναλλαγές και δάνεια με μονές (Βατοπέδι, Εμμαούς, Σίμωνος Πέτρας) όπως και αναφορές στον ξένο τύπο για προβληματικές πρακτικές τραπεζικών στελεχών.

Το ελληνικό μοντέλο όμως είχε ημερομηνία λήξης. Και η Ελλάδα είχε περάσει πολλά χρόνια αυτήν την ημερομηνία αλλά λόγω Ευρώ δεν το είχαμε προσέξει. Τα κόκκινα δάνεια άρχισαν να ανεβαίνουν από το 2008. Το πρώτο χτύπημα ήταν η χρεοκοπία του ελληνικού κράτους και ο απαράδεκτος τρόπος με τον οποίο έγινε το PSI.  Όχι μόνο εξαιρέθηκαν παρανόμως/παρατύπως τα 56δις της ΕΚΤ αλλά έγινε αφού μετά από πιέσεις οι τράπεζες είχαν φορτωθεί με κρατικά ομόλογα. Το PSI κόστισε 38δις στις Ελληνικές τράπεζες.

Τα δάνεια ακόμα περισσότερα.μ Η ύφεση χτύπησε τα εισοδήματα και τα δάνεια κοκκίνισαν. Μπροστά στο πρόβλημα αντί να δώσει λύση η κυβέρνηση έπαιξε το γνωστό λαϊκιστικό παιχνίδι. Ο νόμος Κατσέλη ήταν το δεύτερο μεγάλο χτύπημα. Με το πρόσχημα της προστασίας αυτών που πραγματικά είχαν αδυναμία πληρωμής έγινε σχεδόν καθολική απαγόρευση πλειστηριασμών. Ο νόμος βοήθησε πολύ περισσότερο τους έχοντες παρά τους παθόντες.

Έτσι αντί να υπάρξει συντονισμένη προσπάθεια να αντιμετωπισθεί το πραγματικό πρόβλημα το μετέθεσαν για το μέλλον. Και όπως ήταν φυσικό το πρόβλημα μεγάλωσε. Το τρίτο μεγάλο χτύπημα ήταν η ενθάρρυνση της πολιτικής του «Δεν Πληρώνω». Η τότε αντιπολίτευση Σύριζα έκανε σημαία και λάβαρο την μη πληρωμή διαφόρων φόρων και δημιούργησε προσδοκίες διαγραφής χρεών.

Για να αντιμετωπιστούν όλες αυτές οι ζημίες, το Ελληνικό κράτος, δηλαδή οι φορολογούμενοι,  δανείστηκε 50δις για να ενισχύσει με κεφάλαια τις τράπεζες και για να αντιμετωπίσει ενδεχόμενες χρεοκοπίες. Εδώ έγινε και το πρώτο μεγάλο λάθος στρατηγικής. Αντί να ακολουθηθεί το μοντέλο μιας κεντρικής κακιάς τράπεζας (δεινοτράπεζας) που με επιτυχία έχει εφαρμοστεί στην Ισπανία και Ιρλανδία προκρίθηκε ένα αχταρμάς με πολλά ερωτηματικά (βλέπε Αγροτική και Κυπριακές). Άλλες τράπεζες έσπασαν σε καλές και κακές και άλλες απορροφήθηκαν από τις συστημικές.

Υπήρξαν τράπεζες που με πολύ λιγότερα χρήματα θα μπορούσαν να επιβιώσουν αλλά αντί αυτού εκκαθαρίστηκαν με μεγαλύτερο κόστος. Παράδειγμα η Πρόμπανκ που ενώ με 233εκ θα επιβίωνε κόστισε στον Έλληνα φορολογούμενο 795εκ. Πρόσφατο παράδειγμα η συνεταιριστική Πανελλήνια (2015). Συνολικά μέχρι το 2014, ξοδεύτηκαν 18δις για να εκκαθαριστούν 12 τράπεζες εκ των οποίων 6 συνεταιριστικές. Η Αγροτική κόστισε 8δις, και το ΤΤ 4.5δις η Proton 2δις κλπ.

Τα κακά δάνεια αυτών των τραπεζών μεταφέρθηκαν στην ΤτΕ και έκτοτε αγνοείτε η τύχη τους. Έτσι ενώ το 2009 υπήρχαν 19 εμπορικές τράπεζες καταλήξαμε να έχουμε 4 συστημικές συν μια (τρ.Αττικής). Σε αυτές τις 4 συστημικές (Εθνική, Πειραιώς, Αλφα, Eurobank) το κράτος εκτός των άλλων εγγυήσεων έριξε 24δις και πήρε μετοχές. Ουσιαστικά δηλαδή τις κρατικοποίησε αν και για τις τρεις από αυτές διατηρήθηκε ο δήθεν ιδιωτικός χαρακτήρας με ένα πρωτοφανή νόμο που επέτρεπε στις διοικήσεις να έχουν τον έλεγχο αν συμμετείχαν με 10% στην αύξηση.

Η αλήθεια είναι πως το 2014 πολλοί πίστεψαν πως τα χειρότερα είχαν περάσει. Τα κόκκινα δάνεια φάνηκαν να σταθεροποιούνται στα 70-80δις και οι τράπεζες μείωσαν την εξάρτηση τους από τον  ELA στο μηδέν. Οι καταθέσεις είχαν σταθεροποιηθεί στα 170δις και οι Ελληνικές τράπεζες κατόρθωσαν για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια να προσελκύσουν ξένα κεφάλαια. Συνολικά αντλήθηκαν 8.3δις κεφάλαια ενώ η Αλφα και η Πειραιώς ξεπλήρωσαν τις προνομιούχες μετοχές προς το δημόσιο. Η Eurobank που είχε αποτύχει αρχικά να βρει ιδιωτικά κεφάλαια και είχε περάσει κατά 94% στο ελληνικό δημόσιο (ΤΧΣ) πέρασε σε χέρια ιδιωτών αν και με ζημία για το ελληνικό κράτος αφού τα 5,8δις (ΤΧΣ 94%) έγιναν 2δις (ΤΧΣ 34%). Ακόμα και έτσι όμως, σε ένα αισιόδοξο μακροχρόνιο σενάριο ανόδου της μετοχής (300%) το δημόσιο θα μπορούσε να ανακτήσει μέρος ή και όλη την χασούρα. 

Οι σχετικές ανακοινώσεις του κ.Σταθάκη τότε ήταν: «η Κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ θα αναζητήσει τις ουσιαστικές και ολοφάνερες ευθύνες για το μεγάλο κόλπο, που εκτυλίσσεται σε βάρος των Ελλήνων  φορολογουμένων» ενώ σε άλλες ανακοινώσεις ο Σύριζα μιλούσε για «έγκλημα σε τιμή ευκαιρίας». Η ίδια ανακοίνωση προειδοποιούσε πως το ίδιο ετοιμάζεται να γίνει και στις άλλες τράπεζες. Οποία ενόραση!

Και ενώ οι οικονομικοί δείκτες είχαν αρχίσει να βελτιώνονται και το ΑΕΠ έδειχνε θετικό για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια η οικονομική κρίση που προκάλεσε η κυβέρνηση Σύριζα θα γίνει η  χαριστική βολή για τις τράπεζες. Η καταστροφή θα είναι ολοκληρωτική. Ακούστηκε, πολλάκις, πως δεν τους ενδιέφερε, διότι οι ψηφοφόροι τους δεν είχαν καταθέσεις ή χρωστούσαν στις τράπεζες. Οι διάφορες δε δηλώσεις, ακόμα και υπουργών, καταδείκνυαν την ιδεοληπτική αγκύλωση, ανεπάρκεια αλλά και πλήρη απειρία, ίσως και δόλο, όσο αφορά την λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Αυτή η αδιαφορία σε συνδυασμό με την αλλοπρόσαλλη προσέγγιση του τότε υπουργού οικονομικών κ.Βαρουφάκη, που δήλωσε πως είναι υπουργός χρεοκοπημένης χώρας, έκανε τον κ.Ντράγκι έξαλλο.  Προέτρεψε δε τον υπουργό να μην κάνει δηλώσεις, που υποσκάπτουν την φερεγγυότητα των τραπεζών και τις καταθέσεις.  Μέσα σε λίγους μήνες πάνω από 45δις καταθέσεις πέταξαν από τις τράπεζες και τα κόκκινα δάνεια εκτινάχτηκαν επισήμως στα 107δις (λέγεται πως τώρα έχουν υπερβεί τις καταθέσεις, δηλαδή 130δις).

Το ELA από μηδέν εκτινάχτηκε στα 85δις και η επιβολή κεφαλαιακών περιορισμών θα στύψει την οικονομία. Είναι φυσικό μέσα σε αυτό το περιβάλλον κανένας να μην θέλει να επενδύσει στις ελληνικές τράπεζες. Η κυβέρνηση Σύριζα φαίνεται να έκανε τα πάντα για να καταστρέψει και το τελευταίο ψήγμα αξίας των τραπεζών.

Η νέα μελέτη για τις ανάγκες των τραπεζών έβγαλε ένα λογαριασμό γύρω στα 15δις. Είναι πρόδηλο πως οι εποπτικές αρχές έκαναν τον Τιραμόλα για να κατεβάσουν τον λογαριασμό στα 15δις από τα 25δις που είχαν αρχικά υποσχεθεί στο τρίτο μνημόνιο. Οι περισσότεροι τραπεζικοί αναλυτές τοποθετούσαν τις ανάγκες στα 25-30δις.

Έτσι όταν ήρθε η στιγμή, οι νέοι μέτοχοι δεν ήταν διατεθειμένοι να αξιολογήσουν τις τράπεζες περισσότερο από 700εκ. Με μία φράση και μια πρόταση: Το κράτος με χρήματα των φορολογουμένων αγόρασε τις ελληνικές τράπεζες για 42δις και τις πούλησε με αποτίμηση λιγότερο από 1δις. Σε αυτά τα 42δις δεν συμπεριλαμβάνονται οι εγγυήσεις για τον αναβαλλόμενο φόρο που θα υπερβεί τα 14δις και τις εγγυήσεις για τα ομόλογα που έχουν εκδώσει οι ελληνικές τράπεζες, τα Pillar II,III ομόλογα περίπου 58δις.

Το τραγικό είναι πως και ακόμα και η αποτίμηση των 700εκ ενδέχεται να είναι υψηλή. Και είναι πολύ πιθανό να γίνει και νέα αύξηση το 2016 που όμως θα γίνει με όρους κουρέματος παθητικού (καταθέσεων, γιατί δεν υπάρχουν πλέον ομόλογα) αν δεν βρεθούν ιδιώτες επενδυτές για το σύνολο της αύξησης.

Υπάρχουν επίσης πολλά ερωτηματικά ως προς την διαδικασία που προκρίθηκε. Για παράδειγμα, γιατί το ΤΧΣ δεν έβαλε ελάχιστη τιμή μετοχής (Reserve price); Ο νόμος για το κούρεμα των τραπεζικών  ομολόγων παραβίασε την ισότητα αλλά και την σειρά κατάταξης (επικαλούμενος το ύψιστο δημόσιο συμφέρον όπως και στο PSI) των επενδυτών αφού εξαιρέθηκαν τα ομόλογα με εγγύηση του κράτους και οι μετοχές. Γιατί τα περίφημα μετατρέψιμα ομόλογα CoCos λογίζονται ως κύρια κεφάλαια σε αντίθεση με τους κανόνες της Βασιλείας; Γιατί έχουν όρους που θα τα μετατρέψουν σχεδόν σίγουρα  και άρα οι νέοι μέτοχοι θα υποστούν νέα διάλυση;

Τα συνταξιοδοτικά ταμεία που είχαν τραπεζικά ομόλογα γιατί μετατράπηκαν σε μετοχές με μεγάλο κίνδυνο ζημίας; Έγινε το σύνολο το αυξήσεων με πραγματικά, νέα χρήματα, ή δόθηκαν μετοχοδάνεια  και μετατράπηκαν ενέχυρα; Οι επενδύσεις μεγάλων θεσμικών επενδυτών είναι πραγματικές ή υπάρχουν πράγματα που δεν έχουν γίνει γνωστά (πχ. παράλληλες συμβάσεις επαναγοράς των μετοχών);

Το κόκκινα δάνεια ποιος θα τα διαχειριστεί. Μήπως και εδώ υπάρξει πεδίον δόξης λαμπρό για το πελατειακό σύστημα με διαγραφές δανείων ημετέρων και ρουσφέτια; Γιατί δεν έγινε κακιά τράπεζα για την συνολική διαχείριση των δανείων;  Σίγουρα δεν πρόκειται για την καλύτερη επένδυση που έχει κάνει το ελληνικό κράτος. Είναι επίσης γεγονός πως δεν υπάρχουν και πολλές επενδύσεις του ελληνικού κράτους που να είχαν κέρδος. Η ζημία όμως των περίπου 41δις είναι πραγματικά μεγάλη και μη αναστρέψιμη. Πότε λοιπόν έγινε το λάθος. Όταν τις αγόρασε για 42δις; Όταν τις πούλησε με αποτίμηση 700εκ; Ή όταν αφήσαμε τους πολιτικούς να τις διαχειριστούν;

* Ο  Ανδρέας Κούτρας είναι οικονομικός αναλυτής. Εργάζεται  στο Λονδίνο ως αναλυτής του Ευρωπαϊκού χρέους στην ITC Markets. Αρθρογραφεί στο  http://andreaskoutras.blogspot.com/. Μπορείτε να τον ακολουθήσετε και στο facebook.