Η Καμπότζη και το τραύμα του Πολ Ποτ

Η ιστορία της Καμπότζης κατά τον 20ό αιώνα χαρακτηρίζεται από βίαιες αναταραχές, εξωτερικές επεμβάσεις και εσωτερικές συγκρούσεις. Ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών κατά τον πόλεμο του Βιετνάμ και η επακόλουθη άνοδος των Ερυθρών Χμερ υπό τον Πολ Ποτ επέφεραν καταστροφικές συνέπειες στην κοινωνία και την οικονομία της χώρας. Το άρθρο εξετάζει τον ρόλο των εξωτερικών παρεμβάσεων και των εσωτερικών πολιτικών επιλογών στη διαμόρφωση της σύγχρονης ιστορίας της Καμπότζης.

Η επέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών στην Καμπότζη

Η Καμπότζη βρέθηκε παγιδευμένη στον πόλεμο του Βιετνάμ (1955 – 1975) όχι από επιλογή, αλλά λόγω της γεωπολιτικής της θέσης. Καθώς η χώρα βρισκόταν ανάμεσα στο Βιετνάμ και το Λάος, οι ΗΠΑ πραγματοποίησαν μυστικές επιχειρήσεις και στρατιωτικές επιδρομές σε καμποτζιανό έδαφος, προκειμένου να πλήξουν δυνάμεις των Βιετκόνγκ.

Οι βομβαρδισμοί

Από το 1969 έως το 1973, οι Ηνωμένες Πολιτείες πραγματοποίησαν μια από τις πιο εκτεταμένες και καταστροφικές αεροπορικές επιθέσεις του 20ού αιώνα στην Καμπότζη, γνωστή ως “Operation Menu”. Οι βομβαρδισμοί στόχευαν τις περιοχές όπου κρύβονταν οι Βιετκόνγκ* και οι δυνάμεις του Βόρειου Βιετνάμ, καθώς είχαν δημιουργήσει μυστικές βάσεις εντός της Καμπότζης.

• Έκταση των βομβαρδισμών: Περισσότεροι από 2,7 εκατομμύρια τόνοι βομβών έπεσαν στην Καμπότζη – περισσότερες από όσες ρίχτηκαν συνολικά στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
• Συνέπειες: Χιλιάδες άμαχοι σκοτώθηκαν, και εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίστηκαν από τα χωριά τους. Οι βομβαρδισμοί κατέστρεψαν την αγροτική παραγωγή, προκαλώντας πείνα και ανασφάλεια στον πληθυσμό.

Η αποσταθεροποίηση της Καμπότζης

Η αμερικανική επέμβαση επιδείνωσε την πολιτική αστάθεια στη χώρα. Ο πρίγκιπας Νόροντομ Σιχανούκ, που είχε υιοθετήσει ουδέτερη στάση, ανατράπηκε το 1970 από στρατιωτικό πραξικόπημα, με τη στήριξη των ΗΠΑ. Η νέα κυβέρνηση υπό τον Λον Νολ ανέλαβε την εξουσία και συμμάχησε με την κυβέρνηση του Νίξον (ΗΠΑ), ενώ οι Ερυθροί Χμερ, υπό τον Πολ Ποτ, ανέβηκαν στο προσκήνιο ως αντίσταση ενάντια στην ξένη επέμβαση. Υπό τη νέα κυβέρνηση του Λον Νολ, η Καμπότζη συμμάχησε με το Νότιο Βιετνάμ, εξυπηρετώντας τη στρατηγική των ΗΠΑ στην περιοχή.

Μετά το πραξικόπημα στην Καμπότζη, ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος, στον οποίο αρχικά η ΕΣΣΔ υποστήριξε διστακτικά τους Κόκκινους Χμερ μέσω του Βορείου Βιετνάμ. Οι Κόκκινοι Χμερ κατέλαβαν την εξουσία το 1975, εγκαθιδρύοντας ένα καθεστώς τρόμου, μεταφέροντας βίαια τον αστικό πληθυσμό σε στρατόπεδα εργασίας. Παρά τα εγκλήματά τους, η Κίνα τούς υποστήριξε στο πλαίσιο του σινοσοβιετικού σχίσματος, ενώ εκείνοι υιοθέτησαν ακραία αντισοβιετική και αντιβιετναμέζικη στάση. Επιτέθηκαν στη σοβιετική πρεσβεία και σφαγίασαν τη βιετναμέζικη μειονότητα, ενώ από το 1977 ξεκίνησαν επιδρομές στο Βιετνάμ με στόχο την προσάρτηση εδαφών. Στα τέλη Δεκεμβρίου 1978, το Βιετνάμ, με τη στήριξη της ΕΣΣΔ, εισέβαλε στην Καμπότζη και στις 7 Ιανουαρίου 1979 κατέλαβε την Πνομ Πεν. Λίγες μέρες αργότερα, ανακηρύχθηκε η Λαϊκή Δημοκρατία της Καμπότζης, η οποία διατηρήθηκε μέχρι το 1991.

Η άνοδος των Ερυθρών Χμερ

Η απορρύθμιση της Καμπότζης έδωσε την ευκαιρία στους Ερυθρούς Χμερ να εμφανιστούν ως εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, αξιοποιώντας την αντιδυτική οργή που προκάλεσαν οι βομβαρδισμοί των ΗΠΑ. Οι Ερυθροί Χμερ υποσχέθηκαν έναν νέο δρόμο για την Καμπότζη, αντλώντας ρητορική από τον κομμουνισμό. Ωστόσο, το καθεστώς τους όχι μόνο δεν είχε καμία σχέση με τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά επέβαλε ένα ακραίο αγροτικό καθεστώς τρόμου, βασισμένο στη βίαιη καταστολή και τις μαζικές εκτελέσεις. Η πολιτική τους βασίστηκε στην πλήρη απόρριψη των αστικών δομών και της τεχνολογίας, οδηγώντας τη χώρα σε μία από τις πιο βάναυσες γενοκτονίες του 20ού αιώνα.

Η άνοδος του Πολ Ποτ

Γεννημένος ως Σαλόθ Σαρ το 1925, ο Πολ Ποτ σπούδασε στο Παρίσι, όπου επηρεάστηκε από τον μαρξισμό-λενινισμό. Στη δεκαετία του 1950, επέστρεψε στην Καμπότζη και ανέπτυξε αντάρτικη δράση με τους Ερυθρούς Χμερ, που πολεμούσαν ενάντια στο φιλοδυτικό καθεστώς του Λον Νολ. Το 1975, οι Ερυθροί Χμερ κατέλαβαν την πρωτεύουσα Πνομ Πεν, ανατρέποντας την κυβέρνηση και εγκαθίδρυσαν το καθεστώς της «Δημοκρατίας της Καμπουτσέα».

Η ιδεολογία των Ερυθρών Χμερ

Το καθεστώς των Ερυθρών Χμερ, αν και αυτοπροσδιοριζόταν ως κομμουνιστικό, στην πραγματικότητα απέρριπτε κάθε μορφή οργάνωσης της εργατικής τάξης και βιομηχανικής ανάπτυξης. Αντί να εφαρμόσει μια σοσιαλιστική πολιτική, κατέφυγε σε μαζικές εκκαθαρίσεις και βίαιη αγροτικοποίηση, οδηγώντας τη χώρα σε μία από τις χειρότερες γενοκτονίες του 20ού αιώνα. Στο όνομα της “αγροτικής ουτοπίας”, ο Πολ Ποτ διέταξε τη βίαιη εκκένωση των πόλεων, στέλνοντας εκατομμύρια ανθρώπους σε καταναγκαστική εργασία υπό απάνθρωπες συνθήκες.

Χιλιάδες άνθρωποι εκτελέστηκαν ή πέθαναν από πείνα και εξάντληση, ενώ το καθεστώς στόχευσε διανοούμενους, μοναχούς, μειονότητες και οποιονδήποτε θεωρούνταν εχθρός του κράτους. Οι φυλακές, όπως η διαβόητη S-21 (Τουόλ Σλενγκ), έγιναν κέντρα βασανιστηρίων και εκτελέσεων. Εκτιμάται ότι 1,7 έως 2 εκατομμύρια άνθρωποι, περίπου το 25% του πληθυσμού, εξοντώθηκαν.

Οι πρακτικές της γενοκτονίας:

• Εκκαθαρίσεις: Κάθε άτομο που θεωρούνταν «αντεπαναστάτης» εκτελούνταν. Αυτό περιλάμβανε διανοούμενους, γιατρούς, δασκάλους και πρώην κυβερνητικούς υπαλλήλους.
• Στρατόπεδα θανάτου: Τα διαβόητα Killing Fields έγιναν τόπος εκτέλεσης εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.
• Πείνα και καταναγκαστική εργασία: Ο πληθυσμός αναγκάστηκε να δουλεύει κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, με ελάχιστη ή καθόλου τροφή.

Η πτώση του Πολ Ποτ

Το 1978, το Βιετνάμ, αντιδρώντας στις εχθρικές επιδρομές των Ερυθρών Χμερ στα σύνορά του και εκμεταλλευόμενο τη διεθνή απομόνωση του Πολ Ποτ, εξαπέλυσε στρατιωτική εισβολή στην Καμπότζη. Στις 7 Ιανουαρίου 1979, οι βιετναμέζικες δυνάμεις κατέλαβαν την Πνομ Πεν, ανατρέποντας το καθεστώς του Πολ Ποτ. Ο Πολ Ποτ διέφυγε στη ζούγκλα, όπου για χρόνια ηγήθηκε ενός παρακμάζοντος αντάρτικου κινήματος, έως τη σύλληψή του από τους ίδιους τους συντρόφους του το 1997. Πέθανε το 1998, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.

Μετά την πτώση τους, οι Κόκκινοι Χμερ συνέχισαν να δραστηριοποιούνται ως αντάρτικο κίνημα στη δυτική Καμπότζη, με υποστήριξη από την Κίνα και τις ΗΠΑ. Η Κίνα εισέβαλε ανεπιτυχώς στην Καμπότζη για να τους επαναφέρει στην εξουσία, ενώ οι ΗΠΑ, υπό τον Τζίμι Κάρτερ, καταδίκασαν τη βιετναμέζικη εισβολή, ενισχύοντας έμμεσα τους πρώην συμμάχους τους. Οι Κόκκινοι Χμερ αναγνωρίζονταν διεθνώς από τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Δύση και διατήρησαν την εκπροσώπηση της Καμπότζης στα Ηνωμένα Έθνη έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Διαλύθηκαν οριστικά μετά τον θάνατο του Πολ Ποτ. Στη δεκαετία του 1980, η Σοβιετική Ένωση και η Ανατολική Γερμανία συνέβαλαν στην αποναρκοθέτηση και ανοικοδόμηση της Καμπότζης, με τη βοήθεια των Βιετναμέζων και των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Σοβιετική Ένωση και Κίνα

Η κατανόηση της στάσης της Σοβιετικής Ένωσης και της Κίνας απέναντι στον Πολ Ποτ και το καθεστώς των Ερυθρών Χμερ αποκαλύπτει τις γεωπολιτικές δυναμικές της εποχής.

Η Σοβιετική Ένωση διατήρησε επικριτική στάση απέναντι στο καθεστώς του Πολ Ποτ, αναγνωρίζοντας ότι η πολιτική του δεν είχε σχέση με τις κομμουνιστικές αρχές, αλλά αποτελούσε ένα αυταρχικό καθεστώς που βασιζόταν στην ωμή βία και τη γενοκτονία. Στο πλαίσιο του σινοσοβιετικού σχίσματος, η ΕΣΣΔ υποστήριξε το Βιετνάμ, το οποίο εισέβαλε στην Καμπότζη το 1978, ανατρέποντας τους Ερυθρούς Χμερ. Σύμφωνα με τα σοβιετικά αρχεία, ο Νουόν Τσέα, στενός συνεργάτης του Πολ Ποτ, ήταν εκείνος που κάλεσε τους Βορειοβιετναμέζους να εισβάλουν, με την ελπίδα ανατροπής του Πολ Ποτ. Ωστόσο, οι ελπίδες αυτές διαψεύστηκαν, και όταν οι Βιετναμέζοι κατέλαβαν την Πνομ Πενχ το 1979, ο Νουόν Τσέα εξαναγκάστηκε σε παραίτηση και κατέφυγε σε απομακρυσμένες περιοχές.

Αντίθετα, η Κίνα υπήρξε βασικός υποστηρικτής του καθεστώτος των Ερυθρών Χμερ. Ο Πολ Ποτ, επηρεασμένος από τις μαοϊκές ιδέες, εφάρμοσε πολιτικές που στόχευαν στη δημιουργία μιας αγροτικής ουτοπίας. Η Κίνα παρείχε στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στο καθεστώς του, παρά τις αναφορές για εκτεταμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μετά την ανατροπή του Πολ Ποτ από το βιετναμικό στρατό, η Κίνα συνέχισε να υποστηρίζει τους Ερυθρούς Χμερ, βλέποντάς τους ως αντίβαρο στην επιρροή του Βιετνάμ και της Σοβιετικής Ένωσης στην περιοχή.

Αυτές οι διαφορετικές προσεγγίσεις αντικατοπτρίζουν τις περίπλοκες σχέσεις και τις γεωπολιτικές αντιπαλότητες μεταξύ των κομμουνιστικών κρατών κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Πολ Ποτ, ο ηγέτης των Ερυθρών Χμερ, υπήρξε μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του 20ού αιώνα.

Ο Πολ Ποτ και οι Ερυθροί Χμερ άφησαν ένα αιματηρό αποτύπωμα στην ιστορία, έχοντας διαπράξει μία από τις πιο φρικτές γενοκτονίες του 20ού αιώνα.

* Οι Βιετκόνγκ (VC) ήταν ένας χαρακτηρισμός και ένας γενικός όρος που χρησιμοποιούνταν για να γίνεται αναφορά στο κομμουνιστικό ένοπλο κίνημα και την ενιαία μετωπική οργάνωση στο Νότιο Βιετνάμ.

ΠΗΓΕΣ

Πολ Ποτ, ο ηγέτης των Κόκκινων Χμερ: Σκοτεινό αίνιγμα, Κατιούσα

Cambodia passes bill toughening penalties for denial of Khmer Rouge genocide, apnews.com

Πολ Ποτ: 25 χρόνια μετά το θάνατο του «τέρατος της Καμπότζης», in.gr

Genocide in Cambodia, hmh.org