Η κλιματική αλλαγή στο κήρυγμα της Κυριακής

Μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) αποκαλύπτει ότι ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση δεν είναι μόνο υπόθεση επιστημονικών στοιχείων ή πολιτικών αποφάσεων αλλά και θέμα πίστης, αντίληψης και κυρίως φωνής.

Η έρευνα βασίστηκε σε δεδομένα από 1600 υψηλόβαθμους και στην πλειοψηφία τους χριστιανούς κληρικούς στις ΗΠΑ. Παρά την επικρατούσα εντύπωση ότι η Εκκλησία τηρεί σκεπτικιστική ή και αρνητική στάση απέναντι στην ανθρωπογενή κλιματική κρίση, το 90% των ερωτηθέντων αποδέχθηκε την επιστημονική πραγματικότητα: η κλιματική αλλαγή προκαλείται κυρίως από ανθρώπινες δραστηριότητες.

Και εδώ εντοπίζεται το παράδοξο: σχεδόν οι μισοί από αυτούς δεν είχαν μιλήσει ποτέ γι’ αυτό στο εκκλησίασμά τους και μόνο ένα 25% το είχε κάνει περισσότερες από μία ή δύο φορές. Το χάσμα μεταξύ γνώσης και κηρύγματος είναι εντυπωσιακό.

Η μελέτη δεν έμεινε εκεί. Όταν οι ερευνητές ενημέρωσαν ένα μεγάλο δείγμα χριστιανών πιστών για την ευρεία αποδοχή της κλιματικής αλλαγής από τους ηγέτες τους, σημειώθηκαν ουσιαστικές μεταβολές. Οι ερωτώμενοι δήλωσαν ότι, γνωρίζοντας τη στάση των ποιμένων τους, θεωρούσαν πλέον πως η ανάληψη δράσης κατά της κλιματικής κρίσης ευθυγραμμίζεται με τις αξίες της Εκκλησίας τους. Και κάτι ακόμα πιο αξιοσημείωτο: έτειναν να απορρίπτουν πολιτικούς υποψηφίους που αντιτίθενται σε περιβαλλοντικές πολιτικές, καθώς τους έβλεπαν να κινούνται ενάντια στο πνεύμα της πίστης τους.

Πώς εξηγείται αυτό; Με έναν απλό αλλά θεμελιώδη ψυχολογικό μηχανισμό: όταν οι άνθρωποι νομίζουν ότι οι θρησκευτικοί τους ηγέτες σιωπούν ή διαφωνούν με τη δράση για το κλίμα, τείνουν να αποστασιοποιούνται και οι ίδιοι. Αντίθετα, όταν μαθαίνουν την πραγματική στάση των ηγετών, κινητοποιούνται. Το συμπέρασμα: η σιωπή παράγει παρανόηση. Και η παρανόηση οδηγεί σε σύγχυση και αδράνεια.

Στην Ελλάδα, όπου η Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελεί θεσμό με βαθιές ιστορικές ρίζες, ο ρόλος του κλήρου στη διαμόρφωση κοινωνικών αξιών παραμένει ισχυρός. Η Ορθόδοξη θεολογία τονίζει την έννοια της “δημιουργίας” ως θείο δώρο που οι άνθρωποι καλούνται να προστατεύσουν και να διατηρήσουν. Η μυστηριακή κοσμοθεωρία της Ορθοδοξίας βλέπει τον φυσικό κόσμο ως αποκάλυψη της παρουσίας του Θεού, μια κοσμική λειτουργία όπου όλη η “δημιουργία” συμμετέχει στη δοξολογία του Θεού.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, γνωστός διεθνώς ως ο “Πράσινος Πατριάρχης”, έχει επανειλημμένα διακηρύξει ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί πρωτίστως ένα πνευματικό και ηθικό ζήτημα. Από τη δεκαετία του 1990, το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει αναλάβει σημαντικές περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες, καθιερώνοντας την 1η Σεπτεμβρίου ως ημέρα προσευχής για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και διοργανώνοντας διεθνή, διεπιστημονικά και διαθρησκειακά συμπόσια για περιβαλλοντικά ζητήματα.

Παρά τις σημαντικές παρεμβάσεις του Πατριάρχη Βαρθολομαίου για το περιβάλλον, σε επίπεδο τοπικών ενοριών επικρατεί σιωπή. Το μήνυμα της “δημιουργίας” και της ευθύνης για τη διατήρησή της σπάνια ακούγεται από άμβωνος.

Το ερώτημα δεν είναι αν η Εκκλησία πιστεύει στην κλιματική κρίση. Είναι αν τολμά να τη συμπεριλάβει στο επικοινωνιακό της οπλοστάσιο. Όπως δείχνει η αμερικανική εμπειρία, δεν χρειάζονται μεγάλες θεολογικές αναθεωρήσεις, αλλά μικρές, καθαρές δηλώσεις όπως ότι η φροντίδα του περιβάλλοντος είναι πράξη πίστης και αγάπης προς τον πλησίον.

Η Ελλάδα πληρώνει ήδη βαρύ τίμημα για την αδράνεια απέναντι στην κλιματική κρίση με καταστροφικές πυρκαγιές, πλημμύρες και απώλεια βιοποικιλότητας. Σε αυτό το σκηνικό, οι Ορθόδοξοι ιερείς, που διατηρούν σημαντική επιρροή στις κοινότητές τους, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές, θα μπορούσαν να γίνουν φωνές αφύπνισης, μεταφράζοντας την επιστημονική συναίνεση σε πνευματική έγνοια, γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ των υψηλού επιπέδου δηλώσεων και της δράσης σε τοπικό επίπεδο. Μπορούν να μεταφράσουν τις θεολογικές αρχές της Ορθοδοξίας σε συγκεκριμένες προτροπές για περιβαλλοντική δράση, ενσωματώνοντας μηνύματα για την κλιματική κρίση στα κηρύγματά τους και οργανώνοντας εκδηλώσεις που συνδέουν την πίστη με την περιβαλλοντική ευθύνη.

Δεν είναι απλώς θέμα πίστης αλλά πράξη ελπίδας. Η προστασία του περιβάλλοντος ίσως να περνά και μέσα από το κήρυγμα της Κυριακής.