Η προγιαγιά μου η Κατίνα

Η ιστορία συχνά –και ορθώς– θυμάται και τιμά τις γυναίκες που ηγήθηκαν διαδηλώσεων και κινημάτων, συνέταξαν μανιφέστα κι επέφεραν κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές μέσα από νόμους και διατάξεις. Υπήρξαν όμως κι εκείνες οι γυναίκες που απλά αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με τις νόρμες της εποχής τους, δίχως να προκαλέσουν μεγάλες αλλαγές – εκτός απ’ αυτές που κατάφεραν για τον εαυτό τους και ίσως για τα παιδιά τους. Η προγιαγιά μου η Κατίνα ήταν μία απ’ αυτές τις περιπτώσεις.

Γεννημένη στην Αθήνα το 1885, μεγάλωσε με τις αναμενόμενες προσδοκίες και τα στερεότυπα για τις γυναίκες της εποχής της και του τόπου της: γάμος, μητρότητα, υποταγή. Όντως, στα 25 της είχε ήδη τέσσερις γιους. Αλλά δεν έμεινε εκεί. Απόφοιτος του Αρσακείου, συνέχισε τις σπουδές της κι έγινε από τις πρώτες Ελληνίδες οδοντιάτρους, μπαίνοντας σ’ ένα αποκλειστικά ανδροκρατούμενο επάγγελμα.

Όταν έχασε τον σύζυγό της, λίγο μετά τα 30 της, η οικογένεια και η γειτονιά της Πλάκας περίμενε από την Κατίνα μια ζωή σεμνής χηρείας. Εκείνη επέλεξε να παντρευτεί τον Ευάγγελο, τον “κινηματογραφιστή” όπως τον έλεγαν, που “έτρεξε” για ένα φεγγάρι το κινηματοθέατρο Παλλάς στον μεσοπόλεμο.

Η Κατίνα, όσο ξέρω, δεν ήταν δηλωμένη φεμινίστρια ούτε πολιτική ακτιβίστρια. Όμως ο τρόπος ζωής της ήταν αντισυμβατικός για την εποχή της. Κάπνιζε δημόσια, έπαιζε τάβλι και έπινε ουζάκια με τους άνδρες στα καφενεία. Έβαλε στο σπίτι-οδοντιατρείο στην οδό Αθηνάς και υποστήριξε την εκπαίδευση του έφηβου Γιάννη Φλερύ –τον μετέπειτα γνωστό χορευτή και χορογράφο–, σε μια εποχή όπου η ομοφυλοφιλία εύκολα οδηγούσε στην περιθωριοποίηση και την εκμετάλλευση.

Ζώντας με τσαγανό και ανοιχτό μυαλό, αμφισβήτησε –θελημένα ή άθελά της– την πατριαρχία που ξεχείλιζε απ’ τα μουστάκια των πελατών του οδοντιατρείου της στην οδό Αθηνάς. Αλλά, φυσικά, δεν ήταν η μόνη. Πολλές γυναίκες στην προπολεμική και μεταπολεμική Ελλάδα άνοιξαν σιωπηλά ή ηχηρά το δρόμο για την γυναικεία χειραφέτηση.

Η Καλλιρρόη Παρρέν, που εξέδωσε το 1887 το πρώτο ελληνικό γυναικείο περιοδικό “Εφημερίς των Κυριών”, διεκδικώντας αλλαγές στην εκπαίδευση και τα δικαιώματα των γυναικών.

Η Σοφία Λασκαρίδου, η πρώτη γυναίκα που το 1903 γίνεται δεκτή –μετά από δική της δυναμική παρέμβαση προς τον βασιλιά Γεώργιο Α’– στο τότε Σχολείο Καλών Τεχνών της Αθήνας και μετέπειτα αγωνίζεται για τα δικαιώματα των φοιτητριών της Σχολής.

Η παιδαγωγός και συγγραφέας Μαρία Αμαριώτου, η πρώτη γυναίκα που διορίζεται το 1930 με προσωπική επιλογή του Ελ. Βενιζέλου εκπαιδευτικός σύμβουλος στο υπουργείο Παιδείας.

Η Αγγελική Παναγιωτάτου, η πρώτη γυναίκα γιατρός και καθηγήτρια πανεπιστημίου στην Ελλάδα, που αψήφησε προκαταλήψεις και φραγμούς για να σταθεί ισότιμα στο ακαδημαϊκό πεδίο.

Η Ελένη Σκούρα, η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής που εκλέχθηκε το 1953, ανοίγοντας τον δρόμο για τη γυναικεία πολιτική εκπροσώπηση.

Οι γνωστές και άγνωστες γυναίκες που έφυγαν από τα χωριά τους για να σταθούν όρθιες στα καπνομάγαζα και υφαντουργεία της Θεσσαλονίκης, του Πειραιά και του Βόλου, που χωρίς προνόμια, τίτλους ή αναγνώριση, ένωσαν τις φωνές τους για δίκαια μεροκάματα και ανθρώπινες συνθήκες εργασίας.

Και μαζί τους, οι αμέτρητες άλλες που εργάστηκαν σε χωράφια, βιοτεχνίες κι εργοστάσια, που διατήρησαν μικρές, οικογενειακές επιχειρήσεις, που –ανεξάρτητα του τι έκαναν– μεγάλωσαν κόρες με τη δύναμη να ονειρεύονται περισσότερα και καλύτερα πράγματα γι’ αυτές.

Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας τιμά τις νίκες –μεγάλες και μικρές– όλων των γυναικών που δεν περίμεναν –και εξακολουθούν να μην περιμένουν– την άδεια κανενός για να αλλάξουν τον εαυτό τους, τα παιδιά τους και τον κόσμο γύρω τους.