Η τελετή της αφής, η Καλλιπάτειρα και οι ολυμπιακοί αγώνες

Πριν αναφερθούμε στους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαίας Ελλάδας, έχει σημασία να δούμε και σε αυτόν τον τομέα, τη θέση της γυναίκας.

Η Καλλιπάτειρα ήταν η κόρη του περίφημου ολυμπιονίκη πυγμαχίας Διαγόρα. Δίπλα στον πατέρα της λάτρεψε τον αθλητισμό και έζησε τις νίκες των αδερφών της και των παιδιών της, ενώ και ο άντρας της ο Καλλιάνακτας ήταν και αυτός ολυμπιονίκης. Βέβαια χαιρόταν για τις νίκες μετά τους αγώνες, αφού οι γυναίκες απαγορευόταν να τους παρακολουθήσουν, διότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, ήταν καθαρά αντρικός, πατριαρχικός και η γυναίκα πολίτης δευτέρας κατηγορίας. Η Καλλιπάτειρα, λοιπόν, έδειξε ιδιαίτερη φροντίδα για την ανατροφή και την εκγύμναση του γιου της Πεισίδορου και, όταν πέθανε ο άντρας της, ανέλαβε η ίδια προσωπικά την προπόνησή του. Ήξερε καλά πώς να προετοιμάζει έναν αθλητή για τους αγώνες, αφού είχε μεγαλώσει σε οικογένεια αθλητών και σε όλη της τη ζωή τούς έβλεπε να προπονούνται. Πίστευε ότι ο γιος της έπρεπε να συνεχίσει την μεγάλη αθλητική παράδοση της οικογένειας, να αγωνιστεί για την μνήμη του πατέρα του και του παππού του και να νικήσει.

Η Καλλιπάτειρα γνώριζε πολύ καλά ότι δεν επιτρεπόταν στις γυναίκες να παρακολουθήσουν τους αγώνες. Δεν ήθελε με τίποτα όμως να χάσει τον αγώνα στον οποίο συμμετείχε ο γιος της, καθώς πίστευε πως εκείνος είχε ανάγκη την παρουσία της. Ντύθηκε, λοιπόν, με ρούχα γυμναστή και πήγε να τον δει στο στάδιο. Σίγουρη πως δεν την καταλάβαινε κανένας, αν μάλιστα καθόταν και ήσυχη. Στην αρχή όλα έγιναν όπως τα είχε υπολογίσει. Ο γιος της νικούσε και το πλήθος τον αποθέωνε. Η ίδια μετά βίας συγκρατούσε τον ενθουσιασμό της. Όταν όμως ο γιος της στέφθηκε νικητής, η Καλλιπάτειρα από τη χαρά της πήδηξε μέσα στο στάδιο και τότε έπεσαν τα ρούχα της και αποκαλύφθηκε το φύλο της. Οι Ελλανοδίκες την συνέλαβαν και κινδύνευε να τιμωρηθεί με θάνατο. Όμως επειδή ήταν κόρη, αδελφή, σύζυγος και μάνα Ολυμπιονικών, της χάρισαν τη ζωή και την άφησαν ελεύθερη και ατιμώρητη.

Το περιστατικό ωστόσο στάθηκε αφορμή να θεσπιστεί ένας νέος κανονισμός, σύμφωνα με τον οποίο και οι γυμναστές έπρεπε να είναι γυμνοί στους αγώνες. Για συμμετοχή των γυναικών στους αγώνες ούτε λόγος!

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελούνταν προς τιμή του Ολυμπίου Διός, στην περιοχή της Ολυμπίας, απ’ όπου πήραν και το όνομά τους. Οι πρώτοι αγώνες στους οποίους καταγράφηκαν τα ονόματα των νικητών διεξήχθησαν το 776 π.Χ. και έκτοτε διοργανώνονταν σταθερά κάθε τέσσερα χρόνια. Για δώδεκα, περίπου, αιώνες πραγματοποιούνταν αδιαλείπτως. Στο πέρασμα των 1.169 χρόνων έγιναν 293 Ολυμπιάδες και υπολογίζεται πως συμμετείχαν 4.237 αθλητές. Οι αγώνες ξεκινούσαν προς τα τέλη του Ιουλίου.

Αρχικά οι αγώνες διαρκούσαν μία ημέρα, όμως με την πάροδο των χρόνων η προσθήκη πολλών αγωνισμάτων αλλά και η λαμπρή απήχησή τους, ανάγκασαν τους διοργανωτές σταδιακά να αυξήσουν τις ημέρες σε πέντε.

Οι αθλητές διαγωνίζονταν γυμνοί και το έπαθλο του νικητή ήταν ο κότινος, δηλαδή ένα κλαδί αγριελιάς. Ο κότινος, ως βραβείο του νικητή, καθιερώθηκε από την 7η Ολυμπιάδα και μετά, ενώ στις πρώτες έξι Ολυμπιάδες το έπαθλο ήταν ένα μήλο.

Οι Ολυμπιάδες ως βάση χρονολόγησης

Οι ολυμπιακοί αγώνες επέδρασσαν τόσο καθοριστικά στη ζωή των ανθρώπων, ώστε αποτέλεσαν μέσο χρονολόγησης. Οι αρχαίοι χρονολογούσαν με βάση τις ολυμπιάδες, γι’ αυτό φρόντιζαν για την ακριβή τέλεσή τους.

Τα χρόνια που μεσολαβούσαν ανάμεσα στις δύο ολυμπιάδες χαρακτηρίζονταν ως το πρώτο, το δεύτερο και το τρίτο έτος κάθε ολυμπιάδας.

Η χρονολόγηση με βάση τις Ολυμπιάδες γίνεται ως εξής: αν γνωρίζουμε λ.χ. ότι το ιστορικό γεγονός έγινε στην 100ή Ολυμπιάδα κάνουμε τους ακόλουθους υπολογισμούς:

100-1 = 99,99 Χ 4 = 396, 776-396 = 380.

Επομένως το γεγονός αυτό έγινε το 380 π.Χ. Εάν το γινόμενο των Ολυμπιάδων πολλαπλασιαζόμενο επί 4 είναι μεγαλύτερο του 776, τότε αφαιρέτη τοποθετούμε το 776 και το αποτέλεσμα / γεγονός αναφέρεται σε εποχή μ.Χ.

Η Ολυμπία

Στην Δυτική Πελοπόννησο βρίσκεται η Ολυμπία, σε απόσταση δέκα χιλιομέτρων από τη θάλασσα, στην καταπράσινη κοιλάδα του Αλφειού, στην περιοχή της Ηλείας. Κοντά στο σημείο συμβολής δύο ποταμών του Αλφειού και του Κλαδέου, υπάρχει ένας χαμηλός λόφος σκεπασμένος με πεύκα. Ο λόφος ονομάζεται Κρόνιος, από τον Κρόνο, τον πατέρα του Δία. Ο Κρόνιος λόφος βρίσκεται δίπλα από την ιερή Άλτη, ένας χώρος κατάφυτος από αγριελιές, λεύκες, πεύκα και πλατάνια. Ήδη από τον 6ο αι. π.Χ. την Άλτη κοσμούσαν ναοί, βωμοί, αγάλματα και άλλα περίτεχνα κτίρια. Στον χώρο αυτό και μέσα στον περίβολο υπήρχαν τα κυριότερα θρησκευτικά οικοδομήματα. Έξω από τον περίβολο βρίσκονταν οι βοηθητικοί χώροι, δηλαδή οι κατοικίες των ιερέων, οι χώροι προετοιμασίας των αθλητών, τα λουτρά και οι ξενώνες.

Αν κανείς αναλογιστεί το μέγεθος των αθλητικών εγκαταστάσεων στην Ολυμπία, μπορεί να υπολογίσει ότι οι θεατές που συνέρρεαν σ΄ αυτήν κατά τη διάρκεια των αγώνων πρέπει να ήταν περίπου 40 με 50 χιλιάδες.

Οι Ελλανοδίκες

Οι Ελλανοδίκες ήταν Ηλείοι πολίτες που εκλέγονταν με κλήρο και ήταν οι ανώτατοι άρχοντες των αγώνων. Σκοπός τους ήταν η άρτια διοργάνωση των ολυμπιακών αγώνων.

Οι Ελλανοδίκες όταν εκλέγονταν πήγαιναν για δέκα μήνες να μείνουν στον Ελλανοδικαιώνα που βρισκόταν στην Ήλιδα. Εκεί ενημερώνονταν από τους νομοφύλακες για τα καθήκοντά τους.

Οι κανονισμοί

Τρεις ήταν οι βασικοί άξονες στους οποίους όλοι όφειλαν να υπακούν:

1. Η εκεχειρία επιβαλλόταν ως απαράβατος όρος για τη διεξαγωγή των αγώνων.
2. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν μόνο όσοι ήταν ελεύθεροι Έλληνες πολίτες και φυσικά άντρες.
3. Κανένας αθλητής αλλά και προπονητής δεν επιτρεπόταν να παραβεί τους ειδικούς κανόνες που ίσχυαν, είτε αφορούσαν την προπόνηση είτε τους αγώνες.

Χαρακτηριστικό για τη σημασία που έδιναν οι Έλληνες στους ολυμπιακούς αγώνες είναι το γεγονός ότι ακόμη και κατά τη διάρκεια της περσικής επίθεσης εναντίον της Ελλάδας το 480 μ.Χ. έπαιρναν μέρος στην 75η Ολυμπιάδα.

Η συμμετοχή των γυναικών στους αγώνες

Είναι πράγματι αξιοπερίεργο το γεγονός της απαγόρευσης της παρακολούθησης των αγώνων από τις γυναίκες. Αντίθετα, Έλληνες, αλλά και βάρβαροι και δούλοι μπορούσαν ελεύθερα να παρακολουθήσουν τους αγώνες.

Θλιβερό να μένεις έκθαμβος από την πρωτοπορία της έλλογης σκέψης τους και παράλληλα το γυναικείο φύλο να μην έχει θέση σε αυτή την ιστορική πορεία.

Η μόνη γυναίκα που μπορούσε να παρακολουθήσει τους αγώνες ήταν η ιέρεια της θεάς Δήμητρας Χαμύνης η οποία καθόταν στον βωμό της θεάς που βρισκόταν στη βόρεια πλευρά του Σταδίου.

Πότε καταργήθηκαν

Η τελευταία διοργάνωση έγινε το 393 μ.Χ. οπότε ο Θεοδόσιος ο Α’ με διάταγμα απαγόρευσε τη λειτουργία των ειδωλολατρικών ιερών. Λίγα χρόνια αργότερα, το 426 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος ο Β’ με διάταγμα προχώρησε στην καταστροφή των κτιρίων της Άλτης. Δύο σεισμοί ύστερα από λίγες δεκαετίες ήρθαν να αποτελειώσουν το έργο της καταστροφής που άρχισαν οι δύο αυτοκράτορες. Κατά τον 5-6 αι. μ.Χ. εγκαταστάθηκε στην Ολυμπία κοινότητα χριστιανών και έτσι το μοναδικό κτίριο που είχε μείνει όρθιο, το εργαστήριο του Φειδία, μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία.

Βιβλιογραφία:

• Ελένη Νικολαΐδου, Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην αρχαία Ελλάδα. Οι αθέατες πλευρές, εκδόσεις Σαββάλας
• Ελένη Νικολαΐδου, Διαγόρας ο Ρόδιος. Ο μεγάλος πυγμάχος, παιδική σειρά για την αρχαία Ελλάδα, εκδόσεις Σαββάλας