Η Τουρκία πιο επίφοβη μετά το Αφγανιστάν

Σύμφωνα με μια σειρά από έγκυρα έντυπα και αναλύσεις, η Ελλάδα και η Τουρκία θα έχουν την ευκαιρία να έλθουν πιο κοντά μετά τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν. Συγκεκριμένα, οι ροές προσφύγων που θα εγκαταλείψουν την χώρα μετά την επικράτηση των Ταλιμπάν, θα θελήσουν να προωθηθούν δυτικά για να αναζητήσουν κάποτε διέξοδο στην Ευρώπη.

Για πολλά χρόνια όμως αυτό σημαίνει ότι θα παραμείνουν εκόντες άκοντες εγκλωβισμένοι τόσο στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης (δηλαδή Ελλάδα) ή στα δυτικά απώτατα της Ασίας (δηλαδή Τουρκία). Καθώς και οι δύο χώρες έχουν ήδη βεβαρημένη διαχείριση προσφυγικών ροών από τον πόλεμο της Συρίας, δεν θα θέλουν να μπλέξουν περισσότερο με άλλα καραβάνια απελπισμένων. Κατά συνέπεια, θα έχουν αμοιβαίο κίνητρο να εμποδίσουν την επέλαση τους και έτσι – σύμφωνα με το αφήγημα – μπορεί να αναπτυχθεί μια συνεργασία που ενδεχομένως θα εξουδετερώσει πολλές πικρίες και παρεξηγήσεις του πρόσφατου παρελθόντος.

Τα πράγματα όμως δεν είναι ούτε ευθύγραμμα ούτε ρόδινα για την Ελλάδα. Κάθε χώρα θα επωμισθεί ένα ζήτημα που θα είναι κομμένο και ραμμένο στον δικό της γεωπολιτικό ρόλο και καθόλου δεν θα μοιάζουν μεταξύ τους. Στο τέλος η Τουρκία ενδέχεται να έχει κατοχυρώσει ένα ισχυρό ρόλο στις χώρες της Κεντρικής Ασίας, ενώ η Ελλάδα θα μεμψιμοιρεί για μερικές δεκάδες διελεύσεις στο Αιγαίο και τον Έβρο. Οι πιθανότητες για μια πολύ διαφορετική εξέλιξη των δύο χωρών σε αυτό το φαινομενικά συνεργατικό παίγνιο οφείλονται σε μια σειρά από πολύ συγκεκριμένους λόγους, όπως οι εξής:

1. Η Τουρκία βρίσκεται πολύ κοντά στην περιοχή του Αφγανιστάν, από την οποία την χωρίζει μόνο το Ιράν. Με το Ιράν η Αμερική δεν έχει σχέσεις, ενώ η Τουρκία έχει πολλούς διαύλους επικοινωνίας. Από Βορρά είναι το Τουρκμενιστάν που επίσης είναι εξαιρετικά φιλικό με την Τουρκία. Όπερ σημαίνει ότι από μόνη της και ανεξάρτητα από τις διαθέσεις και τις βλέψεις των ΗΠΑ, η Τουρκία είναι την στιγμή αυτή η μόνη χώρα της Δυτικής συμμαχίας που διατηρεί φιλική πρόσβαση στο Αφγανιστάν.

2. Εξαιτίας της γεωγραφικής εγγύτητας αλλά κυρίως της ανάγκης ελέγχου των εξελίξεων, η Τουρκία θα παρέμβει στην λειτουργία του Αφγανιστάν με μία δική της ατζέντα θεμάτων, ανεξάρτητα από αυτά για τα οποία οι ΗΠΑ θα ήθελαν τυχόν διαμεσολάβηση. Από την άλλη μεριά, οι Ταλιμπάν το πιθανότερο είναι ότι θα βρεθούν απομονωμένοι από άλλους παίκτες στην διεθνή σκηνή, δεδομένου ότι ούτε η Κίνα, ούτε η Ρωσία – ούτε ακόμη το Ιράν ή το Πακιστάν – θα ήθελαν να μπουν στην μύτη της ΕΕ ή των ΗΠΑ.

Κατά συνέπεια, μία «λειτουργική» προσέγγιση της Τουρκίας σε χαμηλότερα θέματα συντονισμού, εμπορίου και μεταφορών μπορεί σύντομα να εξελιχθεί σε ότι καλύτερο μπορούν να ελπίζουν οι νέες αρχές της Καμπούλ, δίνοντας έτσι ένα αυξημένο γεωπολιτικό προβάδισμα στην Τουρκία.

Ακόμη όμως και οι δυτικόφιλοι πολίτες του Αφγανιστάν που θα ανησυχούν για τις διώξεις εις βάρος τους, θα αναζητήσουν μια επαφή με κάποιους θεσμούς από την μουσουλμανική Τουρκία και κατ’ επέκταση με την Δύση για να προστατευτούν. Αν λοιπόν η Τουρκία δεν παρασυρθεί σε ακραίες εκδηλώσεις υπέρ ή εναντίον του καθεστώτος των Ταλιμπάν, μπορεί σταδιακά να εξελιχθεί σε ζωτικό παράγοντα αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σε κάποιο είδος εγγυήτριας δύναμης για τις διαδικασίες κάποιας στοιχειώδους ενσωμάτωσης των Ταλιμπάν στην διεθνή σκηνή. Ο γεωπολιτικός της ρόλος θα έχει ενισχυθεί σημαντικά και η εξαργύρωση θα γίνει σε άλλα μέτωπα, εγγύτερα προς την Ευρώπη και φυσικά σε βάρος των δικών μας εθνικών συμφερόντων.

Η Ελλάδα

Κανένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν μπορεί να έχει ο ρόλος της Ελλάδας στο Αφγανιστάν, γιατί προς το παρόν οι Ταλιμπάν δεν χρειάζονται κάτι που δεν κατανοούν πώς θα υλοποιηθεί και πού ακριβώς θα οδηγήσει. Η Ελλάδα ούτε χερσαία προσέγγιση με το Αφγανιστάν διαθέτει για να επιβλέψει το θέμα των προσφύγων, ούτε κανενός είδους πολιτιστική ή θρησκευτική ταυτότητα μπορεί να επιδείξει για να ανοίξει κάποιο κανάλι επικοινωνίας και συνδιαλλαγής με το καθεστώς.

Ο ρόλος της Ελλάδας θα περιοριστεί αναγκαστικά σε μια καθημερινή διαχείριση προσφυγικών ροών, εάν η Τουρκία αποφασίσει να μην τις εργαλειοποιήσει, όπως έγινε με τους εκ Συρίας ορμώμενους. Ένας ρόλος που εκ των πραγμάτων θα είναι άνισος και αμυντικός, όταν η Τουρκία θα παίζει στην μεγάλη σκακιέρα απέναντι στην Ευρώπη και ίσως τις ΗΠΑ.

Η μοναδική ευκαιρία η Ελλάδα να ανεβάσει επίπεδο και να επηρρεάσει καταστάσεις στο Αφγανιστάν, είναι να μπορεί να παρεμβαίνει ως εκπρόσωπος όλης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μάλιστα ως το πιο ευαίσθητο τμήμα της, αναφορικά με το μεταναστευτικό. Ότι δηλαδή δεν έκανε στην προηγούμενη φάση και έβλεπε αδιαμαρτύρητα την Τουρκία να ανοιγοκλείνει τις ροές και να δημιουργεί γεγονότα, σύμφωνα με τον δικό της σχεδιασμό.

Σε κάποια στιγμή η Ελλάδα μπορεί να αναλάβει επίσης την διαχείριση ξένης βοήθειας που αργά ή γρήγορα θα χρειαστούν οι Ταλιμπάν για να συγκρατήσουν την διάλυση της οικονομίας τους. Σε εκείνη την φάση θα είναι ίσως προετοιμασμένοι και για ορισμένες υποχωρήσεις σε θέματα δημοκρατίας και δικαιωμάτων που η Ελλάδα θα μπορούσε να διαχειριστεί για λογαριασμό της ΕΕ.

Η τακτική αυτή – να είναι δηλαδή η Ελλάδα η φωνή της ΕΕ στο Αφγανικό – δεν θα είναι δύσκολο να επικρατήσει γιατί μέχρι σήμερα όλες οι χώρες απείχαν συστηματικά από την διαμόρφωση μιας πολιτικής αντιμετώπισης των Ταλιμπάν (με εξαίρεση την Βρετανία, αλλά τώρα έφυγε αυτή από την ΕΕ). Πολύ περισσότερο απείχαν από την συμμετοχή τους σε μία τέτοια πολιτική, αφήνοντας τις ΗΠΑ να «καθαρίζουν» και για λογαριασμό τους.

Για την Ελλάδα θα είναι η πρώτη ανάθεση ενός σημαντικού γεωπολιτικού ρόλου εκτός των διμερών ελληνοτουρκικών που απορροφούν συνήθως όλη την δραστηριότητα της. Ο ρόλος αυτός θα είναι ειρηνικός και αναπτυξιακός και δεν θα σχετίζεται με κανενός είδους πολεμικές ή εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Περίπου θα μοιάζει με τον ρόλο των σκανδιναβικών χωρών στην διαδικασία βοήθειας των πιο φτωχών και καθυστερημένων χωρών, αλλά τώρα με επίγνωση ότι θα γίνεται σε ένα αντίπαλο καθεστώς για να περισώσει ότι μπορεί ακόμα να περισωθεί σε τομείς δικαιωμάτων, ανθρώπινης ζωής και μνημείων πολιτισμού.

Αυτός θα είναι ο καλύτερος τρόπος να οχυρώσει την στρατηγική της πίσω από τον ρόλο και τις επιδιώξεις της ΕΕ, αποφεύγοντας έτσι ένα περιθωριακό ρόλο απέναντι σε μια Τουρκία που εδραιώνεται στην Κεντρική Ασία για να επιδείξει αργότερα την ισχύ της στην Ανατολική Μεσόγειο.