Η τρικυμία και το έρμα

Με το ελευθέρας του μη ειδικού (δεν είμαι πολιτικός επιστήμονας) γράφω τα παρακάτω.

Μια ενδεχόμενη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ σήμερα δεν μπορεί να έχει σημαία την απόκτηση κυβερνητικής εξουσίας, για τους μεν ή τους δε. Βραχυπρόθεσμα, μόνο μια συσπείρωση των κομμάτων που έχουν τεθεί αντιμέτωπα με την αλαζονεία της δεξιάς κυβέρνησης μπορεί να έχει προοπτικές. Εξάλλου, το δημοσκοπικό εύρημα ότι οι διαρροές της αποσυσπείρωσης του ΣΥΡΙΖΑ δεν κατευθύνονται στην Ν.Δ. (μόνο ένα 0,4%!) δείχνει σαφώς μια συγκεκριμένη προοπτική: μια διάσπαση καταρχήν δεν θα εξασθενήσει το αντικυβερνητικό μέτωπο. Μεσοπρόθεσμα, εξάλλου, μια θραύση κόμματος πριν από το ξεκαθάρισμα της κοινωνικοπολιτικής του υποδομής θα ήταν για ευνόητους λόγους πρωθύστερη. Τόσο για το ίδιο, όσο και για τη χώρα.

Ας παρακάμψουμε λοιπόν για λίγο ως θέμα την απαρίθμηση και εξιστόρηση εκλογικών επιτυχιών. Επιχειρηματολογώντας για το ενδεχόμενο της διάσπασης με βάση την πολιτική ουσία και την κοινωνική της συγκρότηση όπως αυτές διαμορφώθηκαν μετά τη δικτατορία, χρειάζεται πρώτα να έχουμε στο νου μας σχηματοποιημένους τους έξι κύριους κοινωνικοπολιτικούς χώρους.

• Στη μια πλευρά του φάσματος βρίσκεται πρώτη η ακροδεξιά, άλλοτε με αυτοτελή θεσμική ύπαρξη (ΕΠΕΝ, Χρυσή Αυγή κλπ), άλλοτε ενταγμένη στη Νέα Δημοκρατία. Σταθερά της χαρακτηριστικά η λατρεία της καταγωγής (του κοινού αίματος, δηλαδή κάτω οι σκουρόχρωμοι) και η θεώρηση της καταστολής ως πανάκειας.
• Ακολουθεί το μεγάλο και ισχυρό κόμμα, η Νέα Δημοκρατία ως διάδοχος της ΕΡΕ. Χαρακτηριστικά των οπαδών της μια προσήλωση σε παραδοσιακές αξίες («πατρίς – θρησκεία – οικογένεια»), αλλά και άλλα στοιχεία, πολύ σκληρά: Ερωτοτροπίες τόσο με την ακροδεξιά όσο και με το νεοφιλελευθερισμό (υποστήριξη εργοδοτών στις διαμάχες με εργαζόμενους, συρρίκνωση προνοιακού κράτους και γενικά δημόσιου χώρου, πιεστική επιζήτηση δικαστικής ανοχής απέναντι στη διαφθορά και στις υποκλοπές, προσχηματικές επικλήσεις «αριστείας» κλπ).
• Περίπου στο κέντρο βρίσκεται το υπέδαφος του – κατά καιρούς φέροντος διάφορα εναλλακτικά ονόματα – ΠΑΣΟΚ: κόμματος που επιχείρησε ριζοσπαστικές τομές στην πρώτη του κυβερνητική περίοδο το 1981, σε μεγάλο βαθμό ενσωματωμένο όμως αργότερα στις δυνάμεις της αγοράς, διεθνείς ή …επαρχιακές. Ο μέσος οπαδός του πάντως προφέρει τη λέξη «δημοκρατία» με θετικό τόνο, κι όχι σχετλιαστικά (του στυλ «αυτά κάνει η πολλή δημοκρατία»!).
• Η ανανεωτική αριστερά, προϊόν κι αυτή μιας διάσπασης, του ΚΚΕ, αποδέχεται σε γενικές γραμμές μαρξιστικές θέσεις, προτάσσει την οικονομική και πολιτιστική ισότητα και είναι φιλοευρωπαϊκή. Τον ΣΥΡΙΖΑ (σταθερό παρά τις προσθήκες όνομα) ως κύριο εκφραστή αυτού του ρεύματος τον συνοδεύει η προσήλωση στη δημοκρατία, τόσο στο εθνικό πλαίσιο όσο και εσωκομματικά. Ωστόσο σταδιακά κατά τα τελευταία χρόνια έχει παραμελήσει τη σύνδεσή του με τους μαζικούς χώρους.
• Για το ΚΚΕ ισχύει το αντίστροφο: Διατηρεί με αξιοθαύμαστο τρόπο την κοινωνική του γείωση, εκφράζοντας μαζικούς χώρους και ιδίως τον εργατικό. Η δημοκρατία όμως δεν αποτελεί την πιο αγαπημένη του σημαία, ενώ συχνά συμβαίνει αναμένοντας την πτώση του καπιταλισμού να ψηφίζει λευκό απέναντι σε κρίσιμα συγκυριακά διακυβεύματα.
• Στην άλλη άκρη του φάσματος, τέλος, υπάρχει ένας πολύχρωμος αντιεξουσιαστικός χώρος (μαζί τους συχνά οι οικολόγοι), που όμως συνήθως δεν κατορθώνει να έχει αυτοτελή κοινοβουλευτική παρουσία.

Από την επισκόπηση προκύπτει ένα σχετικό δεδομένο: Κατά τη μεταπολιτευτική ιστορία έχει επιβεβαιωθεί πως υπάρχει ένας κοινωνικός χώρος που εκφράζεται με τα διαχρονικά προτάγματα του ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς ποτέ αυτός να δέχεται να ενταχθεί σε ένα άλλο κόμμα. Το μίνιμουμ των ψηφοφόρων του χώρου ιστορικά καταγράφηκε στο απώτερο παρελθόν περίπου σε ένα 3 – 4%. Κάτω από συγκυριακές περιστάσεις (μνημονιακή εξουθένωση και αντίδραση, ακτινοβολία προσωπικότητας Αλέξη Τσίπρα) το ποσοστό ανέβηκε στο μάξιμουμ και έφθασε στην εκλογική νίκη και στην κυβέρνηση (2015 – 2019).

Η Σία Αναγνωστοπούλου τώρα έχει δίκιο: Ο πυρήνας που έχει εκφραστεί με τα αριστερά και δημοκρατικά χαρακτηριστικά της ανανεωτικής αριστεράς υποθετικά δεν αποκλείεται να κατέλθει στο 3%. Θα αποτελεί όμως έτσι και πάλι το «έρμα», που αν απορριφθεί στη θάλασσα τότε το καράβι βουλιάζει. Χωρίς το έρμα, χωρίς κοινωνικά και ιστορικά διακριτούς χώρους αναφοράς, τα κομματικά καράβια ναυαγούν. Όπως και τα ποτάμια, που επιχειρούν «να κλέβουν ιδέες» και από τη δεξιά και από την αριστερή όχθη και τελικά στερεύουν και ξεραίνονται.

Με άλλα λόγια, μια σύγκρουση με δημοκρατικούς όρους, σφοδρή αν οι διαφωνίες αφορούν την πολιτική φυσιογνωμία, θα είναι παραγωγική. Μια διάσπαση όμως του ΣΥΡΙΖΑ σήμερα, μεθοδευμένη με διαγραφές ή αυτόβουλη, ή μια αποσύνδεση από την ιστορία του, θα άφηνε ένα σαφές κοινωνικό σώμα χωρίς ανάλογη πολιτική εκπροσώπηση. Το θέμα δεν αφορά μόνο την ανανεωτική αριστερά, αλλά και καθολικά τη λειτουργία της σύγχρονης δημοκρατίας που είναι αντιπροσωπευτική: Ένας ενιαίος κοινωνικός χώρος εκφράζεται αποτελεσματικότερα όταν και ο πολιτικός φορέας που τον εκπροσωπεί είναι συμπαγής και ισχυρός. Μάλιστα, ο συμπαγής φορέας γίνεται πιο αξιόπιστος παράγοντας όποτε προκύπτει ανάγκη για πολιτικές συμμαχίες, ιδίως σε συγκυρίες όπου το καταπιεσμένο και με συγκλίνοντα συμφέροντα ανατροπής κοινωνικό σώμα τείνει να γίνει πλειονότητα.