Η ξεχασμένη αιματηρή εξέγερση των αγροτών στα Τρίκαλα

Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα το 1881, η κατάσταση των αγροτών -600 χιλιάδες ακτήμονες- αντί να βελτιωθεί, επιδεινώθηκε. Οι Έλληνες τσιφλικάδες που διαδέχθηκαν τους Οθωμανούς αποδείχθηκαν σκληρότεροι. Οι αγρότες, οι οποίοι υπολόγιζαν ότι θα αποκτούσαν γη, βρέθηκαν και πάλι ακτήμονες. Αντ΄ αυτού τα μισά κτήματα κηρύχθηκαν εθνικές γαίες και τα άλλα μισά αρπάχτηκαν από τους κοτζαμπάσηδες. Η φτώχεια και η εκμετάλλευσή τους συντηρούσε μια μόνιμη εξαθλίωση, ενώ η απουσία γης και αγροτικών δικαιωμάτων έβαζε φρένο στη βιομηχανική ανάπτυξη.

Παρότι από το 1871 έως το 1911 μοιράστηκαν 2.650.000 στρέμματα, οι όροι για τους αγρότες ήταν τόσο εξοντωτικοί, που πολλοί αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα κτήματά τους, μη μπορώντας να αντέξουν τα χρέη και τους τόκους.

Το αγροτικό κίνημα και το Κιλελέρ (1910)

Η οργή των αγροτών για την αδικία και την στυγνή τους εκμετάλλευση οδήγησε σε μαζικές κινητοποιήσεις. Στις 6 Μαρτίου 1910, σημειώθηκαν τα αιματηρά γεγονότα του Κιλελέρ, όταν ο στρατός άνοιξε πυρ εναντίον αγροτών που διαμαρτύρονταν στη Θεσσαλία. Παράλληλα, κινητοποιήσεις έγιναν και στο Ζάρκο των Τρικάλων και στους Σοφάδες Καρδίτσας.

Στο μεταξύ, είχε αναπτυχθεί και ένα ισχυρό εργατικό κίνημα στον Βόλο, με σοσιαλιστικές επιρροές. Οι Πλάτων Δρακούλης, Σταύρος Καλλέργης και Γεώργιος Σκληρός συνέβαλαν στη διάδοση σοσιαλιστικών ιδεών, ενώ η εφημερίδα «Πανθεσσαλική» του Σοφοκλή Τριανταφυλλίδη στον Βόλο τάχθηκε υπέρ των αγροτών.

Ένας από τους σημαντικότερους υποστηρικτές του αγροτικού κινήματος υπήρξε ο Μαρίνος Αντύπας (1872-1907), δικηγόρος και σοσιαλιστής. Περιόδευε στα χωριά του θεσσαλικού κάμπου, κηρύσσοντας την αναγκαστική απαλλοτρίωση των μεγάλων εκτάσεων. Η δολοφονία του στον Πυργετό της Λάρισας από τους τσιφλικάδες, το 1907, εξόργισε τους αγρότες και πυροδότησε νέες εξεγέρσεις.

Τα τσιφλίκια της εκκλησίας και η εξέγερση των Παλαιών Πολεμιστών

Ξεχωριστό θέμα ήταν τα μοναστηριακά κτήματα, στο Νομό Τρικάλων τα μοναστήρια των Μετεώρων κατείχαν μεγάλες εκτάσεις! Πώς τις απέκτησαν; Επί τουρκοκρατίας οι Χριστιανοί για να αποφύγουν την αρπαγή της περιουσίας τους από τους Τούρκους την μεταβίβαζαν στην Εκκλησία με σκοπό όταν γίνουν καλύτερα τα πράγματα να την πάρουν πίσω. Κάτι φυσικά που δεν έγινε! Η εκκλησιαστική γη, ειδικά στα Μετεωρίτικα μοναστήρια, αποτέλεσε ξεχωριστό ζήτημα, αφού πολλές εκτάσεις δεν επιστράφηκαν ποτέ στους αγρότες.

Παράλληλα η ελληνική κοινωνία και οικονομία διαφοροποιείται, παρατηρείται εκβιομηχάνιση, και αλλαγή στον εργασιακό τομέα μετά την μικρασιατική καταστροφή και την είσοδό στον ελλαδικό χώρο των προσφύγων ενώ το σύνολο του πληθυσμού αυξάνεται κατά 23%. Στα Τρίκαλα του 1925, η πόλη των 23.000 κατοίκων είχε περισσότερα από 20 εργοστάσια, όμως η εργατική τάξη είχε ελάχιστα δικαιώματα, ενώ το συνολικό της εισόδημα δεν ξεπερνούσε το 40% του απαραίτητου για μια αξιοπρεπή διαβίωση.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η κατάσταση των αγροτών χειροτέρεψε. Οι επιστρέφοντες στρατιώτες, πολλοί από τους οποίους είχαν πολεμήσει τόσο στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), όσο και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), βρήκαν τις οικογένειές τους σε ακόμα πιο δεινή κατάσταση.

Η λέξη «απαλλοτρίωση» άρχισε να ακούγεται όλο και περισσότερο, όλο και πιο έντονα, με τους αγρότες να απαιτούν δίκαιη διανομή της γης. Παράλληλα, το εργατικό κίνημα ενισχύθηκε, καθώς εμφανίστηκε μια νέα εργατική τάξη στον Βόλο.

Το κεφαλοχώρι Καστράκι το όριζαν, κυρίως, τα μοναστήρια Μετέωρα και Βαρλαάμ. Οι Καστρακινοί, όπως και τόσοι άλλοι, με την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα θέλησαν να πάρουν πίσω τα κτήματά τους. Το 1923 δημιουργήθηκε η Ένωση Παλαιών Πολεμιστών, με 170 μέλη. Στην αρχή επιχείρησαν να διεκδικήσουν γη με νόμιμες διαδικασίες απαλλοτρίωσης, όμως οι αιτήσεις τους απορρίφθηκαν. Μπροστά στο αδιέξοδο, αποφάσισαν να καταλάβουν τα κτήματα που θεωρούσαν δικά τους. Οι αρχές αντέδρασαν στέλνοντας στρατό, αλλά οι Καστρακινοί αντιστάθηκαν και παρέμειναν στη γη τους.

Τη Δευτέρα 2 Φεβρουαρίου 1925, την ημέρα του παζαριού στα Τρίκαλα, οργανώθηκε συγκέντρωση συμπαράστασης στους αγρότες του Καστρακίου. Η προσέλευση ήταν πολύ μεγάλη, ενώ η χωροφυλακή ήταν σε επιφυλακή.

Το πρώτο επεισόδιο σημειώθηκε όταν επιχειρήθηκε η σύλληψη ενός νεαρού που μοίραζε προκηρύξεις. Στη συνέχεια κλιμακώθηκε η ένταση. Στις 12 το μεσημέρι, στην Κεντρική Πλατεία, συγκεντρώθηκε τεράστιο πλήθος με κεντρικό σύνθημα: «Να φύγει ο στρατός από το Καστράκι! Να γίνει απαλλοτρίωση της γης!». Οι διαδηλωτές κρατώντας μία μεγάλη μαύρη σημαία διάβασαν το ψήφισμά τους και αποφάσισαν να πάνε προς την Νομαρχία ώστε να το επιδώσουν. Στον δρόμο προς τη Νομαρχία στις γέφυρες Κεντρική και Μαρούγκενας, τους σταμάτησαν οι χωροφύλακες, αλλά το πλήθος ξεπέρασε τα εμπόδια.

Η καταστολή και τα πυρά

Η επιτροπή ανέβηκε στην νομαρχία όμως ο Νομάρχης αρνήθηκε να τους δεχθεί και διέταξε τη διάλυση της συγκέντρωσης. Ο υπομοίραρχος Ρουμελιώτης έδωσε εντολή στους χωροφύλακες να πυροβολήσουν στον αέρα ώστε να τρομοκρατήσουν τους διαδηλωτές και να διαλυθούν. Αντίθετα, όμως, το πλήθος εξαγριώθηκε και άρχισε να πετροβολεί τη Νομαρχία και την Αστυνομία που ήταν το διπλανό κτίριο. Μία ομάδα γυναικών εισέβαλε στο γραφείο του Νομάρχη όταν αυτός, τηλεφωνικώς, ζητούσε την προστασία του στρατού. Κατέφθασε το 5ο Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων υπό τις εντολές του Αντισυνταγματάρχη Χρήστου Καβράκου* και διατάζει τους στρατιώτες να πυροβολήσουν το πλήθος, αυτοί πυροβολούν στον αέρα και μετά από λίγο κατεβάζουν τα όπλα. Τότε ο Καβράκος αρχίζει να πυροβολεί στο ψαχνό, το ίδιο έκαναν και άλλοι αξιωματικοί καθώς και οι χωροφύλακες προκαλώντας νεκρούς και τραυματίες. Προς ενίσχυση του στρατού καταφθάνει και το 4ο Σύνταγμα από τη Λάρισα καθώς και μία ίλη ιππικού.

Ακολούθησαν μαζικές συλλήψεις και απαγόρευση κυκλοφορίας.

Οι 27 συλληφθέντες οδηγήθηκαν στο στρατοδικείο(!) και 13 καταδικάστηκαν με συνολικές ποινές 62 ετών φυλάκισης.

Αμνηστεύθηκαν μετά την ανατροπή της δικτατορίας του Παγκάλου.

*Ποιος ήταν ο Χρ. Καβράκος. Ο Χρήστος Καβράκος ήταν ο Ανώτατος Στρατιωτικός Διοικητής που παρέδωσε την πόλη των Αθηνών στους Γερμανούς κατακτητές το πρωί της Κυριακής στις 27 Απριλίου 1941, την ημέρα της εισόδου των γερμανικών στρατευμάτων στην Πρωτεύουσα.

ΠΗΓΗ

Χρήστος Βραχνιάρης, Η αγροτική λαϊκή εξέγερση του 1925 στα Τρίκαλα, Πανόραμα, 1978