Ίσως τελικά η επανάσταση ξεκινήσει από το θέατρο

Έχουν περάσει 15 χρόνια από την αποφράδα εκείνη ημέρα της δολοφονίας του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου, από τον ειδικό φρουρό της Ελληνικής Αστυνομίας, Επαμεινώνδα Κορκονέα, μιας δολοφονίας που τάραξε συθέμελα την ελληνική κοινωνία και την πότισε με οργή ενάντια σε κάθε μορφή αυταρχισμό.
Αυτές τις ημέρες στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση παρουσιάζεται το έργο «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» του Τιάγκο Ροντρίγκες. Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν ακροβατεί με επιδέξιο τρόπο σε ένα δικό του κείμενο ανάμεσα σε έννοιες και καταστάσεις της εποχής μας και θέτει το ερώτημα του “πόσο ηθικό είναι να σκοτώνεις κάποιον που δεν είναι ηθικός”.

Το θέατρό του, πολιτικό και ποιητικό, διαπλέκει ιστορικά γεγονότα με κοινωνικά φαινόμενα, αντλεί από την ιδιωτική και τη δημόσια εμπειρία και δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει. Τουναντίον σε προκαλεί να δεις την πραγματικότητα με ένα τελείως διαφορετικό βλέμμα και ανοίγει μία πολιτική συζήτηση που σπάνια θα έχει την ευκαιρία κάποιος να συμμετέχει.

Στις δυόμισι ώρες που διαρκεί η παράσταση, το κοινό έρχεται αντιμέτωπο με μία πυκνή και καταιγιστική -και σε πολλά σημεία προβοκατόρικη- δραματουργική διαλεκτική που αφορά την έννοια του φασισμού, της δημοκρατίας, αλλά και της πολιτικής ορθότητας. Επί τάπητος τίθενται όλα τα νευραλγικά ζητήματα της εποχής μας, με την έννοια του φασισμού να βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο.

Αποτέλεσμα; Το ελληνικό κοινό επιτέλους ταρακουνήθηκε. Και δεν ταρακουνήθηκε για να γιουχάρει μία κακή παράσταση ή μία σκηνοθετική παρέμβαση πάνω σε ένα “ιερό” αρχαίο κείμενο, αλλά για να αντιδράσει απέναντι σε μία φασιστική ρητορική που δυστυχώς τα τελευταία χρόνια μάς περικυκλώνει όλο και πιο επικίνδυνα και ορθώνει τα ψηλά τείχη της σε όλον τον πολιτισμένο δυτικό κόσμο. Ο Τιάγκο Ροντρίγκες κατάφερε να τραβήξει το χαλί κάτω από τα πόδια μας, να προκαλέσει αναστάτωση, οργή, να ενοχλήσει, να προκαλέσει αντιδράσεις και αποχωρήσεις την ημέρα της πρεμιέρας του στη Στέγη.

Για να πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και να γίνουμε πιο κατανοητοί: το έργο “Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες” διαδραματίζεται στην Πορτογαλία σε ένα κοντινό μέλλον, εν μέσω μίας πολιτικής δυστοπίας στην οποία κυριαρχεί μία ακροδεξιά κυβέρνηση.

 

Ο αιχμηρός της τίτλος του εμπνέεται από πραγματικά γεγονότα και πιο συγκεκριμένα από την Καταρίνα Οφεμία, μια τρόπον τινά «Αντιγόνη», που ήταν υπαρκτό πρόσωπο και σύμβολο του αγώνα των Πορτογάλων κατά της δικτατορίας (η οποία κράτησε από το 1933 έως το 1974). Η Οφεμία δολοφονήθηκε στις 19 Μαΐου 1954 από τις φασιστικές δυνάμεις του Σαλαζάρ στα 24 της χρόνια, γιατί τόλμησε να ζητήσει ισότιμη αμοιβή με εκείνη των ανδρών θεριστών του κάμπου του Αλεντέζου. Αυτή η νεαρή αντιγονική φιγούρα αναδεικνύεται σε μάρτυρα του πορτογαλικού αντιφασιστικού αγώνα. Ο δολοφόνος της ήταν ο πρώτος φασίστας που δολοφονήθηκε και μάλιστα από την ίδια του τη γυναίκα παρουσία των παιδιών τους.

Στο έργο πρωταγωνιστεί μια οικογένεια που έχει μια παράξενη παράδοση: μια φορά τον χρόνο, όλα τα μέλη της εγκαταλείπουν την κανονική τους ζωή και συγκεντρώνονται σε ένα οικογενειακό κτήμα με σκοπό να σκοτώσουν έναν φασίστα. Όλοι αποκαλούνται “Καταρίνα“, άνδρες και γυναίκες, αγόρια και κορίτσια, και όλοι ντύνονται σαν χωρικοί. Και τη στιγμή που ο καθένας θα γίνει είκοσι έξι ετών, θα σκοτώσει τον πρώτο του φασίστα. Ο φασίστας που αυτή τη φορά θα πρέπει να σκοτώσει η Καταρίνα είναι ο άνδρας που βρίσκεται πίσω από τη συγγραφή βίαιων, σεξιστικών και μισογυνικών λόγων, οι οποίοι έχουν “εμπνεύσει” αρκετούς θανάτους ή ακόμη και βίαιες πράξεις κατά των γυναικών.

Οι ήρωες αυτοί πολλές φορές φέρνουν στο μυαλό τους ήρωες του Λόρκα και του Τσέχωφ. Είναι μαζεμένοι σε μία επαρχία και συζητούν ατελείωτα. Όπως στον “Γλάρο”, τον “Βυσσινόκηπο” και τον “Ματωμένο Γάμο”. Φαίνονται άνθρωποι εξόχως μορφωμένοι και υπέρ το δέον ρομαντικοί. Χρησιμοποιούν τσιτάτα από τον Μπρεχτ και παρατηρούν τις ομοιότητες του ανθρώπινου γένους με τα χελιδόνια που πια έχουν σταματήσει να μεταναστεύουν εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της αύξησης της θερμοκρασίας.

Παράλληλα είναι και ήρωες έντονα τραγικοί. Φτάνουν τα πράγματα στα άκρα. Φλερτάρουν με το όριο θραύσεώς τους και μέσα από την υπερβολή του όλου αφηγηματικού σχήματος, τελικά επικρατεί ένα δυστοπικό περίβλημα ρεαλισμού, που δίνει στα πάντα μια διάσταση απαισιόδοξης προφητείας.

Το τέλος τους είναι σχεδόν αρχαιοελληνικό. Δε θα το αποκαλύψουμε γιατί η παράσταση παίζεται ακόμη. Όπως και δε θα αποκαλύψουμε και το εκπληκτικό τελευταίο εικοσάλεπτο που λαμβάνει χώρα. Αρκεί μόνο να πούμε πως αυτό ήταν ικανό να εξοργίσει το ελληνικό κοινό της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Ένα κοινό αν μη τι άλλο υποψιασμένο για τη φύση του έργου που πήγαινε να δει. Και όμως, αυτό το κοινό ένιωσε να πνίγεται. Ένιωσε πως ήρθε η ώρα να αντιδράσει. Και δε δίστασε να κραυγάσει ακόμη και “Shoot him” δείχνοντας τον φασίστα.

Ένα κοινωνικό πείραμα εντός μίας θεατρικής αίθουσας

Ο Τιάγκο Ροντρίγκες έστησε ένα υπέροχο κοινωνικό πείραμα και κατάφερε να μας κάνει να αμφιβάλλουμε ακόμη και για τα ίδια μας τα πιστεύω μέσα από τη διαλεκτική των ηρώων του. Το ερώτημα του τι τελικά εστί φασισμός τον 21ο αιώνα, γιγαντώθηκε μέσα μας.

Το έργο αυτό έχει προκαλέσει αντιδράσεις σε όλες τις χώρες που έχει ανέβει. Σε όλες εκτός από μία. Την Ιταλία. Εκεί δεν ακούστηκε κιχ, κανείς δεν αποχώρησε, δε δυσανασχέτησε. Ευτυχώς το ελληνικό κοινό αντέδρασε. Μακάρι αυτήν την οργή να την εξέφραζε και στην καθημερινότητά του. Και να αποχωρούσε επιδεικτικά απέναντι στη φασιστική ρητορική που προσπαθεί να μας επιβάλλει και να μας υποβάλλει η κοινωνία μας. Γιατί η ατομική μας αντίδραση μπορεί να πυροδοτήσει μία ολόκληρη επανάσταση ακόμη και μέσα σε μία θεατρική αίθουσα.

Οι “Καταρίνες” του έργου αυτού σαν λύση και “ίαση” μαζί επέστρεψαν στην αρχέγονη τελετή της θυσίας. Εμείς σήμερα, με ποιους άλλους τρόπους μπορούμε να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή; Μπορεί άραγε η βία να παράγει δικαιοσύνη; Αυτά είναι ερωτήματα στα οποία η ιστορία έχει απαντήσει με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Ο Τιάγκο Ροντρίγκες τα προσέγγισε ανοίγοντας έναν καθαρόαιμα πολιτικό διάλογο. Και συζητώντας για το αν πρέπει ή όχι να σκοτωθεί ο φασίστας, για το αν η βία πρέπει να διαιωνίζεται, για το αν υπάρχει δικαιοσύνη στη βία, ξεβόλεψε τον θεατή, τον έθεσε προ των ευθυνών του και ανέδειξε τον πολιτικό ρόλο του θεάτρου εν έτει 2023.