Κυνήγι μαγισσών σε μια κοινωνία σε κρίση

Βρέθηκε επιτέλους τι φταίει για  την κρίση στην Ελλάδα: οι άνεργοι  και οι παράνομοι μετανάστες που  έχουν κατακλύσει τη χώρα μας. Γι’ αυτό έχουμε και το μεγαλύτερο ποσοστό  ανεργίας στην Ευρώπη. Α ναι, είναι  και οι γύφτοι, που κλέβουν τα παιδιά από τα καθώς πρέπει σπίτια και τα κρατάνε στους καταυλισμούς μέχρι να τα βρει η αστυνομία. Και αν το παιδί είναι ξανθό με γαλανά μάτια, θα γίνει παγκόσμια είδηση. Χωρίς ακόμη να έχει διαλευκανθεί η υπόθεση, έχει βγει η ετυμηγορία της καταδίκης όχι μόνο των δύο υπόπτων αλλά όλων των ρομά, αναπαράγοντας στερεότυπα και προκαταλήψεις για αυτή την κοινωνική ομάδα.

Μπροστά σε τόσους κινδύνους χρειάζονται περισσότερες επιχειρήσεις-σκούπα, στην Αθήνα και τις άλλες πόλεις της Ελλάδας, στο πλαίσιο της πολιτικής «νόμος και τάξη» που έχει εξαγγείλει η κυβέρνηση στην προσπάθειά της να περιορίσει την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια που επικρατεί στην κοινωνία μας. Αυτή η πολιτική περιορίζεται στο «κυνήγι μαγισσών» και δεν λαμβάνει υπόψη της τα πραγματικά αίτια που ενισχύουν τον φόβο και την ανασφάλεια των πολιτών. Πρόκειται φυσικά για επιλογή.

Όταν τα ποσοστά ανεργίας ανεβαίνουν με ιλιγγιώδη ρυθμό και η πτώση των εισοδημάτων συνεχίζεται ακάθεκτη, ανατρέπεται η καθημερινότητα  και απειλείται όχι μόνο η κοινωνική θέση, αλλά και η αξιοπρέπεια πολλών ανθρώπων. Διαρρηγνύεται η κοινωνική συνοχή που εκφράζει την ποιότητα των σχέσεων, τον τρόπο συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης μεταξύ των διαφορετικών ατόμων και ομάδων σε μια κοινωνία. Με την διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής η σχέση μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας διαταράσσεται και ίσως διακόπτεται, το αίσθημα συλλογικότητας υποχωρεί και δίνει τη θέση του σε φόβο, επιθετικότητα, συγκρούσεις, ακόμα και ανοικτή βία. Σε μια κοινωνία που βρίσκεται σε κρίση και έχει υποστεί πλήγματα στη συνοχή της, αποδυναμώνεται η εμπιστοσύνη και αναπαράγεται η καχυποψία των πολιτών. Τότε επιδεινώνονται τα προβλήματα αποκλεισμού και στοχοποίησης ομάδων ή ατόμων, εξαιτίας της διαφορετικότητάς τους, σε μια προσπάθεια να ελεγχθεί ο φόβος, η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια, που βιώνει η πλειονότητα των πολιτών, εξαιτίας της απώλειας των μέσων επιβίωσης, της κοινωνικής θέσης, ακόμη και της αυτοεκτίμησης.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον το κράτος επιχειρεί να αντικαταστήσει την  κοινωνική συνοχή με την κοινωνική πειθαρχία, βασιζόμενο στην καταστολή. Το κοινωνικό κράτος υφίσταται περικοπές και υποχωρεί, ενώ ενισχύεται το ποινικό-κατασταλτικό κράτος που ποινικοποιεί τη διαφορετικότητα και διώκει ή συλλαμβάνει, μόνο και μόνο υποθέτοντας το έγκλημα ή για να το προλάβει, αλλά χωρίς να το έχει διαπιστώσει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Ξένιος Δίας, η επιχείρηση Θέτις, η υγειονομική διάταξη Λοβέρδου, όπου το κράτος μετέτρεψε σε ύποπτους για εγκληματική πρόθεση όλους εκείνους που αποφάσισε εκ των προτέρων να ορίσει ως επικίνδυνους για τη δημόσια ασφάλεια και υγεία και να τους συλλάβει ως δυνάμει εγκληματίες. Εκφράσεις όπως «καθαρή» πόλη, «ανακατάληψη του κέντρου των πόλεων», «υγειονομική βόμβα» συγκροτούν μια ρητορική που υπονοεί τον εχθρό, τον εισβολέα, το σκουπίδι, το μίασμα, τον επερχόμενο κίνδυνο, δημιουργεί πόλωση και επιβάλλει την «κανονικοποίηση».

Οι ενέργειες για την αποκατάσταση της κλονισμένης συνοχής της  κοινωνίας στρέφονται κατά αρχήν εναντίον εκείνων που θεωρούνται εύκολοι στόχοι και συνεχίζονται εναντίον εκείνων που αντιτίθενται στο δόγμα «νόμος και τάξη». Με το πρόσχημα αυτό αναπτύσσεται μια κουλτούρα ελέγχου με πολλά τιμωρητικά χαρακτηριστικά. Το κοινωνικό κράτος βαθμιαία εξελίσσεται σε κράτος εξουσίας  και καταστολής, αποκτώντας χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τον αυταρχισμό, την υποβάθμιση των ατομικών ελευθεριών και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δημιουργείται έτσι μια αίσθηση επίπλαστης κοινωνικής συνοχής στους πολίτες, οι οποίοι αναζητούν εναγωνίως διέξοδο από την κρίση, που βασίζεται στην ανάδειξη του επικίνδυνου, του εχθρικού, του απειλητικού. Και το κράτος αναλαμβάνει να «προστατεύσει» με σκληρά μέτρα απέναντι σε όσους παρεκκλίνουν.

Με τον τρόπο αυτό, όμως, δημιουργείται ένα φαύλος κύκλος, και η κοινωνία καταλήγει να  αναπαράγει την κοινωνική ανισότητα, τον αποκλεισμό και να διευρύνει τα προβλήματα των ανθρώπων που βρίσκονται σε βαθύτερη κρίση. Οι άνεργοι, οι άστεγοι, τα άτομα κάτω από τα όρια της φτώχειας, οι ρομά, οι μετανάστες, τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας και οι εξαρτημένοι από παράνομες ψυχοτρόπες ουσίες βιώνουν συνεχή ανασφάλεια και το διαρκή κίνδυνο περιθωριοποίησης και μόνιμου κοινωνικού αποκλεισμού. Η στοχοποίηση και διαπόμπευσή τους δεν βελτιώνει τις συνθήκες ζωής των πολιτών, αλλά εξυπηρετεί μια κουλτούρα φόβου η οποία κατασκευάζει διαρκώς κινδύνους που πρέπει να εξουδετερωθούν, προκειμένου να δείξει το κράτος την βούληση και την αποτελεσματικότητα που του λείπει στην αντιμετώπιση των πραγματικών αιτιών και προβλημάτων της κρίσης.

ΥΓ. Αν κριθούν ένοχοι οι δύο ρομά για την αρπαγή ανηλίκου θα πρέπει να τιμωρηθούν με την ίδια αυστηρότητα  που θα έδειχνε το δικαστήριο μπροστά  σε δύο λευκούς με γαλανά μάτια  που θα είχαν απαγάγει ένα παιδί ρομά.

* Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι  αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. Δραστηριοποιείται στον τομέα αντιμετώπισης των εξαρτήσεων από το 1983 και είναι Πρόεδρος της Επιστημονικής και Συμβουλευτικής Επιτροπής της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων (WFTC).