Κοινότητες αλληλεγγύης και ανθρωπιάς

Χριστούγεννα 2013. Στο γιορτινό περιβάλλον των ημερών χιλιάδες άνθρωποι βρίσκονται στο δρόμο, στην παγωνιά, μόνοι χωρίς φροντίδα και στήριξη.

Ακόμα περισσότεροι ζουν με το φόβο ότι μπορεί να βρεθούν στην ίδια θέση εάν χάσουν τη δουλειά τους. Σε μια περίοδο που η αγορά συνεχώς συρρικνώνεται, δημιουργώντας ουρές ανέργων, και το κοινωνικό κράτος κατακρημνίζεται, αφήνοντας απροστάτευτους τους συνανθρώπους μας, η κοινωνία μας γίνεται ολοένα πιο σκληρή, πιο  αφιλόξενη. Έχουμε μπει για τα καλά στο σκοτεινό τούνελ της κρίσης και το φως στο βάθος αργεί να ανάψει, έστω και εάν κάποιοι ισχυρίζονται με κομπορρημοσύνη ότι έχουν γυρίσει το διακόπτη και φαίνεται η έξοδος. Η κοινωνία όπου θα θέλαμε να ζούμε μοιάζει όλο και πιο μακρινή. Τη θέση της παίρνει η λιτότητα, η φτώχεια, η ένδεια και η συνεχής ανασφάλεια.

Οι έννοιες της κοινότητας, της αλληλεγγύης και της συνύπαρξης δείχνουν να υποχωρούν μπροστά στη λαίλαπα των απολύσεων, της συνεχούς μείωσης  των εισοδημάτων, των ατομικών λύσεων και του φόβου μπροστά στο αβέβαιο μέλλον. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που ελλοχεύει στην περίοδο της κρίσης είναι η απώλεια της ανθρωπιάς μας και η αποπροσωποποίηση μας. Είναι ανάγκη να αντισταθούμε στην συνεχή υποβάθμιση και την απαξίωση της ζωής μας, διεκδικώντας αυτά που μας στερούν: αξιοπρεπή διαβίωση, ασφάλεια και ηρεμία. Η θέληση για μια καλύτερη ζωή δεν μπορεί να εκφράζεται με την παθητικότητα, τη φυγή, την απομόνωση και την επιθετικότητα. Αντί να επιτρέψουμε στο φόβο και την αβεβαιότητα γκρεμίσουν ό,τι μας έχει απομείνει, ας προσπαθήσουμε να κτίσουμε κοινότητες αλληλεγγύης στην γειτονιά, την πόλη, το χώρο εργασίας.

Κάποιοι θεωρούν ρομαντισμό να μιλάει κανείς για μικρές κοινότητες αλληλεγγύης ή  συλλογικές πρωτοβουλίες ως τρόπο αντίδρασης στη ζοφερή κατάσταση που μας περιβάλλει. Ωστόσο, η  ανάληψη συλλογικών πρωτοβουλιών  μπορεί να μειώσει τις καταστροφικές συνέπειες από τη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής και να αμβλύνει την απομόνωση και το φόβο στην καθημερινότητά μας. Μπορεί να αποτελέσει ένα μικρό οχυρό αντίστασης στην κρίση. Άλλωστε, η Ιστορία  έχει δείξει ότι συχνά μεγάλες αλλαγές ξεκίνησαν από μικρές, περιθωριακές πρωτοβουλίες που κάποια στιγμή απέκτησαν δυναμική και μετατράπηκαν σε  ευρέα  κοινωνικά κινήματα. Γιατί η συμμετοχή και η δράση δεν στοχεύουν μόνο στη βελτίωση των συνθηκών ζωής αλλά και στην κριτική αναζήτηση των αιτιών που οδήγησαν στην κρίση και στη διαμόρφωση νέων αντιλήψεων, στάσεων και αιτημάτων.

Είναι αισιόδοξο ότι σήμερα αναδύονται στην Ελλάδα συλλογικότητες για την αλληλεγγύη, το περιβάλλον, τον πολιτισμό, την εναλλακτική οικονομία με ανιδιοτέλεια, δημοκρατικές αρχές και αξίες, αγάπη για τη ζωή. Αναζητούν νέα σημεία επαφής και επικοινωνίας. Το ατομικό γίνεται συλλογικό και ο φόβος υποχωρεί δίνοντας τη θέση του στην εμπιστοσύνη, τη φιλία, την ενεργητική συμμετοχή, την ελπίδα για αλλαγή.

Οι πρωτοβουλίες αυτές δεν στοχεύουν –ούτε και μπορούν-  να υποκαταστήσουν το ρόλο του κράτους  και τις δημόσιες δομές αντιμετώπισης των κοινωνικών προβλημάτων.  Μπορούν όμως να αφυπνίσουν και να κινητοποιήσουν τους πολίτες, να διαμορφώσουν μια νέα συνείδηση γύρω από τα κοινά, να ενισχύσουν τους συνεκτικ.ούς δεσμούς της κοινωνίας μας και να προσφέρουν νέες προτάσεις και εναλλακτικές λύσεις, συμβάλλοντας στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ευτυχώς, οι άνθρωποι αντιστέκονται ακόμη, έστω και εάν αυτές οι νέες εστίες αντίστασης είναι μικρές. Ωστόσο, υφαίνουν ένα νέο κοινωνικό ιστό για μια καλύτερη κοινωνία.

* Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι  αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. Δραστηριοποιείται στον τομέα αντιμετώπισης των εξαρτήσεων από το 1983 και είναι Πρόεδρος της Επιστημονικής και Συμβουλευτικής Επιτροπής της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων (WFTC).