Μάρτιος 1943: Πώς ο ελληνικός λαός ματαίωσε την πολιτική επιστράτευση των Ναζί

Τον Μάρτιο του 1943, η Ελλάδα βρισκόταν υπό τη σκληρή κατοχή των δυνάμεων του Άξονα (Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία). Ανάμεσα στις πολλές δοκιμασίες που αντιμετώπιζε ο ελληνικός λαός, η απόπειρα επιβολής πολιτικής επιστράτευσης από τους Ναζί αποτέλεσε μια από τις πιο σοβαρές απειλές.

Οι κατακτητές σχεδίαζαν να υποχρεώσουν τους Έλληνες να εργαστούν για τη γερμανική πολεμική μηχανή, σε εργοστάσια πολεμικής βιομηχανίας και καταναγκαστικά έργα υποδομής για τους κατακτητές. Όμως, δεν υπολόγισαν τη δύναμη της λαϊκής αντίστασης. Με κορύφωση τη μαζική διαδήλωση της 5ης Μαρτίου 1943, ο λαός της Αθήνας ξεσηκώθηκε, έκαψε τους καταλόγους επιστράτευσης και ανάγκασε τους κατακτητές σε υποχώρηση.

Αυτή η νίκη δεν ήταν απλώς μια πράξη αντίστασης, αλλά μια απόδειξη ότι η λαϊκή ενότητα μπορούσε να ανατρέψει ακόμα και τις πιο σκληρές κατοχικές διαταγές.

Το υπόβαθρο της πολιτικής επιστράτευσης

Μετά από πέντε μήνες πολιορκίας του Στάλινγκραντ, οι γερμανικές δυνάμεις υπέστησαν πανωλεθρία. Οι γερμανικές δυνάμεις και οι σύμμαχοί τους είχαν περισσότερους από 800.000 νεκρούς. Η ήττα στο Στάλινγκραντ άφησε τη Γερμανία με τεράστιες απώλειες και σοβαρό πρόβλημα ανθρώπινου δυναμικού. Στις 30 Ιανουαρίου 1943, ο αντιστράτηγος Αλεξάντερ Λερ, στρατιωτικός διοικητής των γερμανικών δυνάμεων στην ΝΔ Ευρώπη, εξέδωσε διαταγή που υποχρέωνε όλους τους Έλληνες ηλικίας 16 έως 45 ετών να εργαστούν για τις γερμανικές ή ιταλικές υπηρεσίες, ακόμη και εκτός του τόπου κατοικίας τους.

Η απόφαση αυτή προκάλεσε έντονη ανησυχία στον ελληνικό πληθυσμό, καθώς υπήρχε ο φόβος μεταφοράς εργατών εκτός Ελλάδας σε γερμανικά εργοστάσια, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για την ασφάλειά τους. Το διάταγμα υποχρέωνε τους Έλληνες να παρέχουν την εργασία τους στους κατακτητές, να διαβιούν σε στρατόπεδα και να τους παρέχουν «εφ’ όσον τούτο είναι δυνατόν, και τροφήν.» Όσοι δεν συμμορφώνονταν θα στέλνονταν σε καταναγκαστικά έργα ή θα φυλακίζονταν.

Η αντίδραση του ελληνικού λαού

Το ΕΑΜ, μόλις ενημερώθηκε από μέλη του μέσω της Εφημερίδας της Κυβέρνησης, προετοιμάστηκε άμεσα. Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) και οι συνδεδεμένες οργανώσεις του, όπως το Εργατικό ΕΑΜ και η νεοσύστατη Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ), κινητοποιήθηκαν άμεσα.

Στις 24 Φεβρουαρίου 1943, οργανώθηκε γενική απεργία και μαζική διαδήλωση στην Αθήνα, με τη συμμετοχή δεκάδων χιλιάδων πολιτών.

Περίπου 60.000-70.000 διαδηλωτές κατέλαβαν το Υπουργείο Εργασίας και έκαψαν τους καταλόγους με τα ονόματα των προς επιστράτευση εργατών, στέλνοντας σαφές μήνυμα αντίστασης.

Η κορύφωση της αντίστασης: 5 Μαρτίου 1943

Ο λαός της Αθήνας δεν εφησύχασε. Οι μαθητές συνέχισαν την αποχή από τα μαθήματά τους. Ο μαθητής Γυμνασίου Γιάννης Δρακόπουλος πέφτει νεκρός από πυρά των Ιταλών. Σε ένα τεταμένο κλίμα ακολουθούν απεργίες και συγκεντρώσεις.

Παρά όμως τις κινητοποιήσεις, οι κατακτητές επέμειναν στα σχέδιά τους. Στις 4 Μαρτίου, η πληροφορία ότι το διάταγμα της πολιτικής επιστράτευσης είχε υπογραφεί και επρόκειτο να δημοσιευθεί, οδήγησε το ΕΑΜ σε απόφαση για νέα, μεγαλύτερη κινητοποίηση. Την επόμενη ημέρα, 5 Μαρτίου 1943, πάνω από 200.000 Αθηναίοι και Πειραιώτες κατέκλυσαν το κέντρο της πόλης, φωνάζοντας συνθήματα όπως «Όχι στην πολιτική επιστράτευση» και «Κανένας Έλληνας εργάτης στα χιτλερικά εργοστάσια».

Οι δυνάμεις κατοχής αντέδρασαν βίαια, με αποτέλεσμα 10 νεκρούς και 134 τραυματίες.

Στους δρόμους είχαν αναπτυχθεί άρματα μάχης, πολυβόλα και όλμοι. Οι κατακτητές άνοιξαν πυρ κατά του πλήθους, από την οδό Σταδίου μέχρι την πλατεία Κάνιγγος και την πλατεία Βάθης. Κατέλαβαν εκ νέου το υπουργείο Εργασίας και έκαψαν για δεύτερη φορά τις καταστάσεις με τα ονόματα των εργατών που θα επιστρατεύονταν για να εργαστούν σε εργοστάσια στην Γερμανία. Ωστόσο, η μαζικότητα και η αποφασιστικότητα του λαού ανάγκασαν τους κατακτητές να αναστείλουν τα σχέδιά τους για πολιτική επιστράτευση.

Εκτός από την Αθήνα μαζικές διαδηλώσεις κατά της πολιτικής επιστράτευσης πραγματοποιήθηκαν στη Θεσσαλονίκη, τον Βόλο, την Καλαμάτα, την Κόρινθο και αλλού.

Η επιτυχία της ματαίωσης της πολιτικής επιστράτευσης ανέδειξε τη δύναμη της ενωμένης λαϊκής αντίστασης. Ο ελληνικός λαός, με μπροστάρηδες τις αντιστασιακές οργανώσεις, απέδειξε ότι με αποφασιστικότητα και συλλογική δράση μπορούσε να ανατρέψει τα σχέδια των κατακτητών. Αυτή η νίκη ενίσχυσε το ηθικό του πληθυσμού και αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην ιστορία της Εθνικής Αντίστασης.​

​Η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης τον Μάρτιο του 1943 αποτελεί φωτεινό παράδειγμα του πώς η λαϊκή ενότητα και η οργανωμένη δράση μπορούν να φέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα. Ακόμη και στις πιο σκοτεινές στιγμές της Κατοχής, η ενότητα και η αντίσταση του λαού απέδειξαν ότι τίποτα δεν ήταν ακατόρθωτο.