Μετά τα Δεκεμβριανά και πριν την Βάρκιζα

Οι κρίσιμες επαφές του ΚΚΕ μετά τα Δεκεμβριανά

Ο Βάλιας Σεμερτζίδης (1911-1983) ήταν Έλληνας ζωγράφος και χαράκτης. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ, ανέβηκε στο βουνό και μετά την απελευθέρωση βρέθηκε στην Αθήνα όπου έζησε τα Δεκεμβριανά. Το ευτύχημα είναι πως ο Βάλιας Σεμερτζίδης κρατούσε ημερολόγιο, γεγονός που καθιστά το έργο του σημαντική ιστορική πηγή. Μέσα από αυτό μαθαίνουμε γεγονότα που δεν είναι εύκολα εντοπίσημα στη σύγχρονη βιβλιογραφία όπως η σφοδρή επίθεση των Άγγλων στην Αθήνα και η υποχώρηση του ΕΛΑΣ, που οδήγησαν το ΚΚΕ να αναζητήσει βοήθεια από τη Σόφια και το Βελιγράδι.

Το ημερολόγιο του Βάλια Σεμερτζίδη: Κλειδί για την κατανόηση της περιόδου

Η διήγηση του Β. Σεμαρτζίδη αποκαλύπτει γεγονότα από τις 5 Ιανουαρίου 1945, μετά τη λήξη των Δεκεμβριανών, μέχρι την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Ιδιαίτερα, προσφέρει πληροφορίες για τις επαφές του ΚΚΕ εκτός συνόρων.

Ο Σεμερτζίδης —άριστος γνώστης της ρωσικής γλώσσας, καθώς η μητέρα του ήταν Ρωσίδα— διετέλεσε διερμηνέας του Γκριγκόρι Ποπόφ και του Τσερνισόφ Νικολάι, απεσταλμένων της Σοβιετικής Ένωσης στην Ελλάδα κατά τα Δεκεμβριανά, τουλάχιστον τις πρώτες ημέρες του Δεκεμβρίου 1944 και αργότερα ήταν ο σύνδεσμος του ΠΓ του ΚΚΕ με τον Γκρ. Ποπόφ. Στο ημερολόγιό του αναφέρεται πως ο Ποπόφ υποστήριζε ότι ο ΕΛΑΣ έπρεπε να είχε εξουδετερώσει άμεσα όλους τους δοσίλογους και τα τάγματα ασφαλείας αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών.

Από τις πρώτες ημέρες του Ιανουαρίου 1944 χιλιάδες Αθηναίοι έφυγαν από την πόλη για να γλυτώσουν από τους ανηλεείς βομβαρδισμούς. Ο Βάλιας Σεμερτζίδης ξεκίνησε με τα πόδια έφτασε στην Ελευσίνα, συνεχίζοντας προς Κριεκούκι, Θήβα, Λιβαδειά. Στις 9 Ιανουαρίου βρέθηκε στη Λαμία και την επομένη στη Λάρισα μαζί με το Πολιτικό Γραφείο (ΠΓ) του ΚΚΕ. Οι κάτοικοι των επαρχιακών πόλεων και οι Αθηναίοι πρόσφυγες, αγωνιούσαν για την ανακοίνωση της ανακωχής.

Στις 14 Ιανουαρίου, ο Σεμερτζίδης -που ήδη βρισκόταν στα Τρίκαλα- ενημερώθηκε να συναντήσει τον Γ. Ζέβγο. Μόλις συναντήθηκαν, ο Ζέβγος του είπε: «Βάλια, έρχεσαι να πάμε ένα ταξίδι για καμιά δεκαπενταριά μέρες στα Βαλκάνια;». Έτσι ξεκίνησε η αποστολή που θα τους οδηγούσε στη Σόφια και το Βελιγράδι.

Οι δύσκολες επαφές με τους Βούλγαρους και τον Τίτο

Στη Σόφια. Στις 18 Ιανουαρίου 1945, το βράδυ, η αποστολή έφτασε στη Σόφια. Συναντήθηκαν με τον Κόστοφ και υπέβαλαν έκθεση για τον Δημητρόφ. Στη συνάντηση που ακολούθησε με μέλη του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚ Βουλγαρίας, ο Ζέβγος έκανε μια συγκινητική ομιλία, περιγράφοντας την ίδρυση του ΕΑΜ, τους αγώνες του ελληνικού λαού και την ανάγκη στρατιωτικής ενίσχυσης για τη συνέχιση της αντίστασης.

Ο Γ. Ζέβγος μιλούσε συγκινημένος, τους εξηγούσε γιατί υπήρχε η ανάγκη της ενίσχυσης του στρατού και πως είναι δυνατό να επαναληφθεί ο ένοπλος αγώνας. Μόλις σταμάτησε την ομιλία του, μία σιγή έπεσε στην αίθουσα. Αφού του έκαναν κάποιες διευκρινιστικές ερωτήσεις του απάντησαν πως η Βουλγαρία δεν είναι σε θέση να τους βοηθήσει, εκτίμησαν πως η διεθνής κατάσταση ήταν ευνοϊκή για τον Τσώρτσιλ και όπως γράφει στο ημερολόγιό του ο Β. Σεμερτζίδης «πολιτική υποστήριξη μόνο από τη Ρωσία θα μπορούσαμε να έχουμε, μα και από εκεί όχι πολύ δυνατή».

Στον δρόμο για τον Τίτο

Την Κυριακή 21 Ιανουαρίου, η αποστολή κατευθύνθηκε προς το Βελιγράδι για να συναντήσει τον Τίτο. Το ταξίδι ήταν δύσκολο, καθώς το αυτοκίνητό τους παρουσίαζε συνεχείς μηχανικές βλάβες. Μετά από μεγάλες δυσκολίες, προσέγγισαν το Βελιγράδι στις 23 Ιανουαρίου 1945.

Αργά της ημέρας αυτής έφτασαν στο στρατηγείο του Τίτο. Μετά τις απαραίτητες διατυπώσεις ο Γ. Ζέβγος και ο Β. Σεμερτζίδης (ως διερμηνέας) μπήκαν σε ένα μεγάλο σαλόνι, στο βάθος πίσω από το γραφείο καθόταν, ντυμένος με την στρατιωτική στολή του, ο Τίτο. Τους υποδέχθηκε χαμογελαστός.

Ο Ζέβγος εξήγησε την κατάσταση στον Τίτο, περιγράφοντας την κρίσιμη θέση του ΕΛΑΣ. Μίλησε για τον αγώνα του ελληνικού λαού, για την επέμβαση των Άγγλων, τα Βαλκάνια και πως «σε περίπτωση επανάληψης της ένοπλης ρήξης, χρειαζόμαστε τη βοήθεια σε όπλα».

Ο Τίτο τον άκουγε με προσοχή και κάπνιζε συνέχεια. Όταν μίλησε είπε πως «η διεθνής κατάσταση είναι τέτοια που ο Τσώρτσιλ θέλει να τελειώσει μαζί σας ακριβώς τώρα», αφού τους έδωσε συμβουλή να αποφύγουν μάχη σε παράταξη, τους δήλωσε ξεκάθαρα πως δεν μπορούσε να βοηθήσει επειδή και οι ίδιοι δυσκολεύονταν.

Και έτσι ξεκίνησαν το ταξίδι της επιστροφής.

Η αποτυχία της αποστολής και η επιστροφή

Η επιστροφή στην Ελλάδα ήταν εξίσου δύσκολη. Το αυτοκίνητο χάλασε ξανά στην πορεία, και η αποστολή αναγκάστηκε να περπατήσει μέχρι την Τζουμαγιά. Μετά από συνεχείς καθυστερήσεις, έφτασαν τελικά στην Αθήνα, απογοητευμένοι και χωρίς να έχουν επιτύχει τον στόχο τους.

Η αποστολή του Γ. Ζέβγου για αναζήτηση στρατιωτικής ενίσχυσης από τη Σόφια και το Βελιγράδι, που κατέληξε σε αδιέξοδο, και η υπογραφή του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ δύο εβδομάδες αργότερα, εγείρουν σοβαρά ερωτήματα για τη στρατηγική και τους στόχους του ΚΚΕ την περίοδο αυτή.

Τι ήθελε να πετύχει το ΚΚΕ με τη συγκεκριμένη αποστολή; Ήταν η στρατιωτική ενίσχυση του ΕΛΑΣ ένας τρόπος να κερδίσει διαπραγματευτική ισχύ ενόψει της Συμφωνίας της Βάρκιζας; Αν ναι, γιατί δεν αρκέστηκε στη διατήρηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην επαρχία, έστω και μισοεξοπλισμένων; Από την άλλη, γιατί προχώρησε σε πλήρη αφοπλισμό, παρά το γεγονός ότι οι Άγγλοι δεν φαίνονταν πρόθυμοι να επεκτείνουν τις επιχειρήσεις τους στην επαρχία, δεδομένων των διεθνών πολεμικών εξελίξεων; Ήταν η αποστολή μια προσπάθεια απελπισίας ή μήπως κρύβονταν βαθύτερες πολιτικές σκοπιμότητες πίσω από τις αποφάσεις αυτές;

Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι ξεκάθαρες.

Αυτά τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά και μας καλούν να εξετάσουμε εκ νέου τη στρατηγική του ΚΚΕ και την επίδραση των διεθνών δυνάμεων στα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Η βαθύτερη διερεύνηση αυτών των ζητημάτων μπορεί να φωτίσει όχι μόνο τα γεγονότα της εποχής, αλλά και τον ευρύτερο ρόλο που διαδραμάτισαν οι γεωπολιτικοί παράγοντες στις μεταπολεμικές εξελίξεις στην Ελλάδα.

Στο δρόμο για την Βάρκιζα λοιπόν…

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βάλιας Σεμερτζίδης, Ημερολόγιο Δεκεμβριανά, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης

Σημείωση σχετικά με τις πηγές: Το άρθρο βασίζεται εξ ολοκλήρου στο ημερολόγιο του Βάλια Σεμερτζίδη, το οποίο αποτελεί μοναδική πρωτογενή πηγή για τα γεγονότα που περιγράφονται. Η σημασία της καταγραφής του Σεμερτζίδη έγκειται στο ότι παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τα παρασκήνια της περιόδου.