Μια απάντηση στον Μπιλ Γκέιτς

Πρόσφατα ο Μπιλ Γκέιτς προκάλεσε αίσθηση δηλώνοντας πως μέσα στην επόμενη δεκαετία δεν θα χρειάζονται πλέον άνθρωποι για τη διδασκαλία. Από πού αντλεί τέτοια βεβαιότητα; Και, κυρίως, πόσο αληθινό είναι αυτό το σενάριο;

Όπως και πολλοί άλλοι που παρακολουθούν τις εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), ο Γκέιτς βασίζεται σε μια σειρά από εκθέσεις και προβλέψεις για την εκθετική πρόοδο της ΤΝ ως το 2030. Κεντρικό κείμενο σε αυτή τη συζήτηση είναι το δοκίμιο του 23χρονου Λέοπολντ Άσενμπρενερ, “Situational Awareness: The Decade Ahead”. Σε 165 σελίδες, ο γερμανικής καταγωγής νεαρός ερευνητής και πρώην συνεργάτης της OpenAI αναλύει πώς η υπολογιστική ισχύς και η αυτονομία των συστημάτων TN αναμένεται να εκτοξευθούν τα επόμενα τρία με πέντε χρόνια, φέρνοντάς μας στα πρόθυρα μιας νέας εποχής: της υπερνοημοσύνης.

Το βασικό επιχείρημα είναι το εξής: από το 2019 έως το 2023, η τεχνολογία GPT εξελίχθηκε από το επίπεδο ενός νηπίου σε αυτό ενός μαθητή λυκείου. Μέχρι το 2027, σύμφωνα με τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις, η ΤΝ θα προσεγγίσει το επίπεδο ενός διδάκτορα μηχανικού. Όχι απλώς στην απομνημόνευση γνώσεων, αλλά στην επίλυση σύνθετων τεχνικών προβλημάτων. Το ακόμη πιο ριζικό άλμα, όμως, θα είναι η μετάβαση σε αυτό που ο Άσενμπρενερ αποκαλεί “unhobbling”: η απελευθέρωση, δηλαδή της ΤΝ από τους περιορισμούς που την κρατούν σήμερα στο ρόλο ενός παθητικού εργαλείου. Η νέα ΤΝ θα λειτουργεί περισσότερο όπως ένας ερευνητής ή project manager, ικανός να θέτει στόχους, να συνομιλεί με άλλες μηχανές ΤΝ, να οργανώνει εργασίες και να λαμβάνει αποφάσεις χωρίς την ανάγκη ανθρώπινων εντολών βήμα-βήμα.

Επιστρέφοντας στο ερώτημα: θα αντικαταστήσει η ΤΝ τους δασκάλους και τους καθηγητές; Η απάντησή μου έχει δύο επίπεδα.

Στην πρωτοβάθμια και κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ο ρόλος του δασκάλου υπερβαίνει κατά πολύ τη μετάδοση γνώσεων. Είναι πρωτίστως κοινωνικοποιητικός: η ανάπτυξη της γλώσσας, των συναισθηματικών δεξιοτήτων, της ομαδικότητας και της ψυχολογικής ασφάλειας δεν μπορεί να ανατεθεί σε μηχανές. Η εκπαίδευση αυτών των ηλικιών βασίζεται στο κοινωνικό εποικοδόμημα (social constructivism), στη φυσική παρουσία, στην αυθεντική ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Κανένας αλγόριθμος –όσο “έξυπνος” κι αν γίνει– δεν μπορεί να διδάξει ένα παιδί πώς να παίξει τίμια, να ζητήσει συγγνώμη, να εμπιστευθεί ή να διαφωνήσει με σεβασμό.

Ωστόσο, στο λύκειο τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εδώ, η διδασκαλία έχει σε μεγάλο βαθμό εκφυλιστεί σε προετοιμασία εξετάσεων: διδασκαλία για το τεστ, έμφαση σε στρατηγικές επίλυσης τυποποιημένων ερωτήσεων παρά για βαθιά κατανόηση ή δημιουργική σκέψη. Αυτή η «βιομηχανική» λογική ακυρώνει μεγάλο μέρος της δυναμικής τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών.

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι εύλογο να προβλέψουμε ότι ευφυή συστήματα ΤΝ θα αναλάβουν –και μάλιστα με υψηλότερη αποδοτικότητα– μεγάλο μέρος της προετοιμασίας των μαθητών για τις εξετάσεις, καθώς ήδη οι μαθητές στρέφονται αυθόρμητα σε λύσεις όπως το Khan Academy, τις Τράπεζες Θεμάτων ή το Google για υποστήριξη. Το μέλλον ανήκει σε ακόμα πιο εξελιγμένους και προσαρμοστικούς ψηφιακούς δασκάλους, ικανούς για εξατομικευμένη αξιολόγηση, προσομοιώσεις εισαγωγικών εξετάσεων και ανατροφοδότηση σε πραγματικό χρόνο.

Αντί, λοιπόν, να παλεύουμε να κρατήσουμε την ΤΝ εκτός σχολείου, οφείλουμε να την εντάξουμε στο παιδαγωγικό ταξίδι. Όχι, όμως, ως υποκατάστατο της ανθρώπινης σχέσης, αλλά ως συμπλήρωμα, ως μέσο για περισσότερη εξατομίκευση και ουσιαστική εκμάθηση και εξάσκηση δεξιοτήτων.

Η ΤΝ πιθανόν να αντικαταστήσει το λύκειο μόνο εάν συνεχίσουμε να το βλέπουμε ως «εργοστάσιο» αποστήθισης. Το ζητούμενο δεν είναι να προστατεύσουμε ένα ξεπερασμένο σύστημα αλλά να επαναπροσδιορίσουμε το τι σημαίνει μάθηση στον 21ο αιώνα.

Ευτυχώς γνωρίζουμε εδώ και καιρό αυτά που απαιτούνται σε ένα περιβάλλον VUCA (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity), δηλαδή σε έναν κόσμο όπου η μεταβλητότητα, η αβεβαιότητα, η πολυπλοκότητα και η ασάφεια καθορίζουν τις προκλήσεις της καθημερινότητας:

• Δια βίου μάθηση (ευελιξία, περιέργεια, ικανότητα επανεφεύρεσης)
• Αυτονομία και κριτική σκέψη
• Διαδραστικές δεξιότητες (ομαδικότητα, συνεργασία με ψηφιακά και φυσικά περιβάλλοντα)
• Διεπιστημονικότητα (μεταφορά γνώσης και εμπειρίας σε νέες συνθήκες),
• Πολυγραμματισμοί και μοναδικά προσωπικά χαρίσματα

Οσο η ΤΝ αναπτύσσεται, τόσο η διδασκαλία θα προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα. Όμως, για να προσαρμοστεί αποτελεσματικά, πρέπει πρώτα να αλλάξει η αξιολόγηση. Και για να αλλάξει η αξιολόγηση, είναι αναγκαίο να αποδεχθούμε νέους τρόπους αναγνώρισης των ικανοτήτων και των χαρισμάτων των μαθητών. Για να επιτευχθεί, όμως, αυτή η αποδοχή, απαιτείται εκτεταμένη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση σε πολλαπλά επίπεδα – περισσότερο από ποτέ άλλοτε.