Μιλώντας στα παιδιά που τελείωσαν το σχολείο

Κάθε χρόνο τέτοιον καιρό, έχω την ευκαιρία να συζητώ με πολλά παιδιά τα οποία τελείωσαν το σχολείο, περάσανε τη βάσανο των πανελληνίων και διερωτώνται – αυτά κι οι γονείς τους – τι θα κάνουν.

Αυτό συμβαίνει διότι στην Ελλάδα έχουμε επινοήσει το πρωτότυπο οι περισσότεροι μαθητές να μην περνάνε στην πανεπιστημιακή σχολή που επιθυμούν. Θα πει κανείς γιατί όχι; Αυτό δεν είναι το νόημα των εξετάσεων; Με εξισωτικό και αμερόληπτο τρόπο όλοι δοκιμάζονται και αξιολογούνται με βάση τις επιδόσεις τους, επομένως το αποτέλεσμα είναι αντικειμενικό και κυρίως αδιάβλητο. Αυτό το τελευταίο έχει ειδική θέση στην κλίμακα των αξιών μιας κοινωνίας που πιστεύει ότι σχεδόν όλα είναι διαβλητά.

Στο όνομα της προστασίας του αδιάβλητου έχουμε αποστεώσει ό,τι είναι ζωντανό και δημιουργικό στο όραμα ενός παιδιού που ενηλικιώνεται. Έχουμε σχολές υψηλής ζήτησης οι οποίες, με κάποιες εξαιρέσεις, αντανακλούν προσδοκίες στην αγορά και κύρος στον καταμερισμό εργασίας και από κει και κάτω η κατάσταση είναι αυτή που η κάθε ελληνική οικογένεια γνωρίζει. Γονείς και παιδιά στέκονται αμήχανα πάνω από το μηχανογραφικό – τώρα διαδικτυακά, παλιότερα αναλογικά – και ξύνουν το κεφάλι τους ποιες σχολές να δηλώσουν.

Και φυσικό επακόλουθο, αργότερα έρχεται η ματαίωση διότι ούτε ένας άνθρωπος στα 18 μπορεί να διαλέξει τι δουλειά θα κάνει, ούτε βέβαια ο καταμερισμός εργασίας είναι σε θέση να εντάξει εργαζόμενους με τρόπο που να ευθυγραμμίζεται με το αντικείμενο σπουδών και επιθυμιών τους. Γράφοντας τα προηγούμενα νιώθω ότι χτυπάω ανοιχτές πόρτες. Μου φαίνονται τόσο προφανή που θα μπορούσε κανείς να γνέψει με συγκατάβαση και να γυρίσει σελίδα.

Είναι όμως θλιβερό να γνωρίζουμε όλοι ότι το σύστημα που έχουμε φτιάξει είναι τόσο λάθος, τόσο αντιδημιουργικό και ψυχοφθόρο και να το συνεχίζουμε χωρίς να το αλλάζουμε μόνο και μόνο επειδή είναι αδιάβλητο. Την ίδια στιγμή βλέπω την κυβέρνηση να εισάγει εξετάσεις. Παντού! Οι εξετάσεις είναι αντικειμενικές και αδιάβλητες. Βάζουμε στα παιδιά εξετάσεις από τα 12 τους και μετά τους βάζουμε και τράπεζες θεμάτων ώστε να είναι ακόμη πιο αδιάβλητες και έτσι είμαστε χαρούμενοι διότι κανείς δεν μπορεί να αντιγράψει. Έτσι, η αξιοκρατία των εξετάσεων ευνοεί τη διαφθορά με την αριστοτελική έννοια γιατί πριμοδοτεί την αριστεία των πλουσίων με τα πιο αντιπαιδαγωγικά μέσα.

Τέτοια «αριστεία» να μας λείπει όμως. Όλο αυτό το θεσμικό οικοδόμημα έχει διαστρεβλωθεί συνολικά όχι γιατί κάποιος παραβιάζει τους κανόνες του ατομικά, αλλά διότι οι ίδιοι οι κανόνες έχουν οδηγήσει στον εκφυλισμό.
Θα πρέπει να ξανασκεφτούμε την ίδια τη στάση μας απέναντι στην επιτυχία και την αποτυχία, σε μια συνθήκη όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων. Η διαμαρτυρία της Άκρας Δεξιάς δεν είναι μόνο η δυσφορία απέναντι στους ξένους, αλλά στρέφεται και εναντίον αυτού που ο Αμερικάνος φιλόσοφος Σάντελ ονομάζει «τυραννία της αξίας» (Πόλις, 2022), την αλαζονεία δηλαδή που γεννά αυτή η «αξιοκρατία» στους κερδισμένους και τη σκληρότητα που υφίστανται αυτοί που μένουν πίσω.

Πριν λίγες μέρες είχα την ευκαιρία να μιλήσω με μια 18χρονη που είχε γράψει 18.500 μόρια, δηλαδή Άριστα, και περνούσε σε όποια σχολή ήθελε. Το κορίτσι ήθελε να σπουδάσει πολιτικές επιστήμες ή κοινωνική ανθρωπολογία. Ήταν συνειδητοποιημένη σε αυτό. Είχε κοιτάξει τα προγράμματα σπουδών των σχετικών τμημάτων και ανέμενε να βγει η βαθμολογία της ώστε να πάρει τις τελικές της αποφάσεις. Όταν βγήκαν οι βαθμοί της πέσανε πάνω της όλο το περιβάλλον της ώστε να την πείσουν να δηλώσει τη νομική. Αυτή όμως δεν ήθελε με τίποτε. Καθηγητές, συμμαθητές, φίλοι των γονέων, γονείς των φίλων – ευτυχώς όχι οι γονείς – ήταν απολύτως πεισμένοι ότι με δεκαοχτώ-μισό δεν έχει νόημα να σπουδάσεις κάτι άλλο.

Επίτηδες, γράφω αυτή την ιστορία που δεν είναι η συνήθης. Το καθιερωμένο είναι τα παιδιά να παλεύουν για νομικές και ιατρικές και να μην τα καταφέρνουν με αποτέλεσμα να συμβιβάζονται ψωνίζοντας από τα μεσαία ή χαμηλότερα ράφια.

Γιατί όμως να δεχόμαστε αυτή την κατάσταση ως κανονικότητα; Φέτος το χειμώνα η Νέα Δημοκρατία εισήγαγε ενάντια στο Σύνταγμα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και έγινε ο κακός χαμός με αποτέλεσμα η εξεταστική σε πολλά ιδρύματα να φτάνει μέχρι στο τέλος Ιουλίου προκειμένου να αναπληρωθούν οι χαμένες ώρες από τις καταλήψεις. Καλώς υπήρξε η αντίδραση, κακώς συνεχίστηκε από ένα σημείο και ύστερα, αλλά ας σκεφτούμε γιατί δεν έχει υπάρξει καμία μα καμία μαζική κοινωνική αντίδραση στα παραπάνω που σε τελευταία ανάλυση επιδρούν πολύ πιο καθοριστικά στις ζωές των νέων;

Γιατί δεχόμαστε ως αντικειμενική μια συνθήκη που συνθλίβει την ανθρώπινη δημιουργικότητα με τόση μανία: απονεκρωμένο λύκειο, φροντιστηριοποιηση της μέσης εκπαίδευσης, εθισμός στη βαθμοθηρία, παπαγαλία και συνειδητή απομάκρυνση από οποιαδήποτε κριτική γνώση…

Το σύστημά μας φωνάζει πως έχει σκουριάσει και αντί να το διαλύσουμε και να το ανασυγκροτήσουμε για τις γενιές που έρχονται το περιποιούμαστε και ξοδεύουμε ένα κάρο λεφτά για να το συντηρούμε.

Ακόμη και οι σχολές από τις οποίες θα περίμενε κανείς λιγότερο κομφορμισμό τα ίδια κάνουν. Για να μπει κανείς σε Σχολή Καλών Τεχνών κάνει αποκλειστικά σχέδιο με όση μανία μαθαίνουν μαθηματικά αυτοί που θέλουν να περάσουν στο Πολυτεχνείο. Καλό είναι να μαθαίνεις φυσικά σχέδιο αλλά δεν είναι καλό να μη μαθαίνεις τίποτε άλλο από τα 17 σου. Οι υποψήφιοι για τη Σχολή αυτή εξαιρούνται από τις πανελλήνιες οπότε στο σχολείο κάνουν τουρισμό. Τουρισμό όμως κάνουν κι άλλοι μαθητές στα περισσότερα δημόσια σχολεία της χώρας διότι η προετοιμασία πραγματοποιείται στο φροντιστήριο. Μήπως και αυτό νέο είναι;

Μου έλεγε μια 18χρονη που δίνει το Σεπτέμβρη για Καλών Τεχνών πόσο ωραία περνάει στο σχολείο διότι «κάθε μέρα ζωγραφίζει τους συμμαθητές της που κοιμούνται». Αυτό είναι το σχολείο μας και η εικόνα δεν εξωραϊζεται με κανέναν τρόπο.

Να παλέψουμε να καταργηθούν οι πανελλήνιες με την εξαίρεση των σχολών υψηλής ζήτησης. Προτάσεις επεξεργασμένες υπάρχουν. Να αφήσουμε τα παιδιά να σπουδάσουν αυτό που τους λέει η ψυχή τους. Να ξανασκεφτούμε από την αρχή την εκπαίδευση διότι αυτό που φτιάξαμε είναι ένα έκτρωμα και έχουμε ευθύνες όλοι. Δεξιά κι αριστερά.Αυτά κατάλαβα μιλώντας με τα παιδιά που τελείωσαν το σχολείο και τα ευχαριστώ από καρδίας.